Спліцкі сабор

Сабор Святога Дуйма (Дуэ)
	Каталіцкая царква
Сабор Святога Дуйма (Дуэ)
	Katedrala Svetog Dujam (Svetog Duje)
	43°30′29″ пн. ш. 16°26′28″ у. д.HGЯO
Краіна	Харватыя
Горад	Спліт;
Канфесія	Каталіцтва
Епархія	Roman Catholic Archdiocese of Split-Makarska[d]
Архітэктурны стыль	старажытнарымская архітэктура[d] і дараманская архітэктура[d]
Дата заснавання	пачатак IV стагоддзя
Статус	Кафедральны сабор
Стан	Дзеючы храм
Сайт	nadbiskupija-split.com
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Спліцкі сабор, або сабор Святога Дуйма (Дуэ, Домна) — каталіцкі сабор у горадзе Спліт, Харватыя. Кафедральны сабор Спліцка-Макарскія архідыяцэзіі, помнік архітэктуры. Найстаражытны дзеючы кафедральны сабор свету. Асноўная частка сабора — былы імператарскі маўзалей. У ліку іншых помнікаў Палаца Дыяклетыяна ўключаны ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА.

Сабор звычайна называюць па імі Святога Домна (харв.: Dujam, харв.: Duje), які быў у III стагоддзі біскупам салонскім, хоць яму прысвечана толькі званіца сабора, а храм асвячоны ў гонар Дзевы Марыі. Біскуп Домн стаў мучанікам падчас ганенняў на хрысціян пры Дыяклетыяне ў 303—304 гадах.

Сабор знаходзіцца ў цэнтры Дыяклетыянава палаца, яго фасад звернуты на захад і выходзіць на перыстыль палаца. Спліцкі сабор складаецца з трох частак, пабудаваных у розныя эпохі. Асноўная частка храма — васьмівугольны ў плане былы маўзалей імператара Дыяклетыяна, збудаваны на мяжы III і IV стагоддзяў. Хоры сабора пабудаваны ў XVII стагоддзі. Высокая званіца побач з саборам была пабудавана ў 1100 годзе і перабудавана ў 1908 годзе. Нягледзячы на адрозненне эпох, усе часткі сабора пабудаваны з адных матэрыялаў — туфу, здабытага ў мясцовых рэках і белага вапняку з вострава Брач.

Архітэктура

Былы маўзалей уяўляе сабой цэнтрычны васьмігранны аб'ём, калоны вакол якога ўтвараюць абыходную галерэяй. Сцены ўнутры расчлянёныя якія чаргуюцца паўкруглымі і прамавугольнымі нішамі, а два ярусы карынфска-кампазітных калон падтрымліваюць купал, які першапачаткова быў пакрыты мазаікай. На рэльефным фрызе пад купалам засталіся выявы імператарскай пары, а ў цэнтры раней стаяў парфіравы саркафаг з целам Дыяклетыяна, замененым пазней мошчамі Св. Домна^[1].

Сярод прадметаў мастацтва хрысціянскага перыяду асобліва каштоўныя драўляныя дзвярныя створкі з грэцкага арэху пры ўваходзе ў царкву, створаныя ў XIII стагоддзі Андрэем Бувіні . Яны маюць памеры 5,3 на 3,6 метра і багата ўпрыгожаны гравіроўкай. На кожнай створцы выгравіравана па 14 сцэн з жыцця Хрыста, усе выявы абрамлены складаным арнаментам.

Каменная кафедра злева ад уваходу выканана ў XIII стагоддзі ў раманскім стылі. У бакавой капліцы Св. Дуэ ў паўднёва-ўсходняй нішы сабора знаходзіцца гатычны алтар XV стагоддзя, аўтарства Баніна з Мілана. Алтар капліцы Св. Станіслава ў паўночна-ўсходняй нішы з разьбяным рэльефам, які адлюстроўвае хвастанне Хрыста, выкананы Юраем Далмацінам. Паўночны алтар пазнейшы, створаны ў 1767 годзе Джавані Марлаітэрам у стылі барока.

Галоўны алтар сабора створаны адначасова з хорамі ў XVII стагоддзі.

Пад маўзалеем маецца круглая крыпта, якая ў Сярэднявеччы была пераўтворана ў царкву Св. Луцыі. Для новай хрысціянскай іерархіі было важна такім чынам паказаць, што Спліт з'яўляецца спадчыннікам салонскай Царквы, каб перанесці правы і прывілеі ранейшай салонскай метраполіі ў новы царкоўны цэнтр^[1].

У скарбніцы сабора захоўваецца багатая калекцыя прадметаў царкоўнага мастацтва: каўчэгі з мошчамі, абразы і г.д. Акрамя таго ў зборы прадстаўлена вялікая колькасць каштоўных сярэдневяковых кніг і рукапісаў.

У памяць Святога Дуйма штогод 7 мая здзяйсняецца хросны ход вакол Спліта. Літургію служаць на царкоўна-славянскай мове, па глагалічных кнігах. У часы Броза Ціты хросны ход здзяйсняўся толькі вакол Спліцкага сабора, шэсце вакол горада было забаронена.