Тмутаракань

Тмутаракань
	Старажытны горад
Тмутаракань
	стар.-грэч.: Ἑρμώνασσα
	; Месца раскопак гарадзішча
45°13′09″ пн. ш. 36°42′51″ у. д.HGЯO
Краіна	Расія; Хазарскі каганат; Кіеўская Русь; Візантыя; Генуэзская рэспубліка; Асманская імперыя; Расійская імперыя; СССР;
Заснавальнік	Святаслаў Ігаравіч
Разбураны	XVI стагоддзе
Сучасная лакацыя	Расія, Краснадарскі край, станіца Тамань
	;
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тмутарака́нь^[1] (аг.-усх.-слав.: Тъмуторокань, грэч. Ταμάταρχα. Μάταρχα, Μάτραχα^[2], італ.: Matrega^[2], руск.: Тмутарака́нь) — старажытны горад, які атаясняюць са сярэдневяковымі пластамі гарадзішча ў дэльце ракі Кубані (цяпер на паўднёвым беразе Таманскага заліва Азоўскага мора) на тэрыторыі станіцы Тамань Тэмрукскага раёна Краснадарскага краю Расіі^[2].

У VI стагоддзі на месцы Тмутаракані існаваў антычны горад Германаса, у VIII—IX стагоддзях — падпарадкаванае Хазарскаму каганату паселішча Таматарха. Пасля разгрому Хазарскага каганата кіеўскім князем Святаславам Ігаравічам імаверна^[1] на гэтым месцы было заснавана паселішча Тмутаракань, якое стала цэнтрам Тмутараканскага княства і буйным гандлёвым горадам з гаванню. Тут жылі касогі, грэкі, аланы, славяне, армяне. Праз Тмутаракань падтрымліваліся эканамічныя і палітычныя сувязі паміж княствамі Рурыкавічаў, народамі Паўночнага Каўказа і Візантыяй^[3]. У X стагоддзі паселішча было абнесена сцяной з цэглы^[3]. У 1023 годзе князь Мсціслаў Уладзіміравіч пабудаваў у Тмутаракані царкву Багародзіцы.

У канцы XI стагоддзя Тмутаракань захоплена полаўцамі, затым Візантыяй і страціла сувязь з Руссю. Пасля 1094 года не згадвалася ў летапісах, апошні раз згадана ў «Слове пра паход Ігараў»^[2]. У XIII стагоддзі належала генуэзцам, пазней Залатой Ардзе^[1]. У XV стагоддзі на месцы Тмутаракані існавала генуэзская калонія Матрэга, якую ў 1475 годзе разбурылі турэцкія войскі^[1].

Гл. таксама

Тмутараканскі камень

Крыніцы

↑ ^а ^б ^в ^г БелЭн 2002.
↑ ^а ^б ^в ^г Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая Российская энциклопедия, 2004—2017.
↑ ^а ^б ВСЭ 1977.

Літаратура

Тмутарака́нь // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 15: Следавікі — Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2002. — Т. 15. — С. 479. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
Тмутарака́нское кня́жество; Тмутарака́нь // Т. 26. Тихоходки — Ульяново. — М. : Советская энциклопедия, 1977. — С. 16. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров; 1969—1978). (руск.)
Чхаидзе В. Н. Тмутаракань — владение Древнерусского государства в 80-е гг. Х — 90-е гг. ХІ веков. — М., 2010. — С. 20—37. — (Вестник Московского городского педагогического университета) (руск.)
Чхаидзе В. Н. Тмутаракань (80-е гг. X в. — 90-е гг. XІ в.): очерки историографии / Международная академия наук. Армавирский государственный педагогический университет; Центр археологических исследований АГПУ. — Армавир, 2006. — C. 139—174. — (Материалы и исследования по археологии Северного Кавказа. — Вып. 6) (руск.)
Тмутарака́нь // Українська радянська енциклопедія : у 12 т. / гол. ред. М. П. Бажан; редкол.: О. К. Антонов та ін. — 2-ге вид. — К. : Головна редакція УРЕ, 1984. — Т. 11, кн. 1 : Стодола — Фітогеографія. — С. 274—275. — 606, [2] с., [22] арк. іл. : іл., портр., карти с. (укр.)
Чхаїдзе В. М. Тмуторока́нь // Енциклопедія історії України: Т. 10. Т — Я / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. НАН України. Інститут історії України. — К.: В-во «Наукова думка», 2013. — С. 104—105. — 784 с.: іл. — ISBN 978-966-00-1359-9. (укр.)