Уса (прыток Нёмана, Уздзенскі раён)

Уса
Уса
Характарыстыка
Даўжыня	115 км
Басейн	1 345 км²
Расход вады	6,3 м³/с (у вусці)
Вадацёк
Выток
• Месцазнаходжанне	за 0,8 км на захад ад вёскі Шышкі
• Каардынаты	53°48′38″ пн. ш. 26°56′34″ у. д.HGЯO
Вусце	Нёман
• Месцазнаходжанне	за 0,5 км на ўсход ад вёскі Пад’ельнікі
• Вышыня	157,2 м
• Каардынаты	53°20′53″ пн. ш. 27°06′32″ у. д.HGЯO
Ухіл ракі	1,3 м/км
Размяшчэнне
Водная сістэма	Нёман → Балтыйскае мора
Краіна	Беларусь;
Рэгіён	Мінская вобласць
Раёны	Дзяржынскі раён, Уздзенскі раён
	;
	; выток вусце
	— выток, — вусце
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Уса́ — рака ў Дзяржынскім і Уздзенскім раёнах Мінскай вобласці Беларусі, правы прыток ракі Нёман.

Назва

Назва Уса балцкага паходжання.

Корань Us- таксама ў іншых (двух) гідронімах Уса (прыток Нёмана і прыток Бярэзіны), у назвах ракі Усія (прыток Угры), возера Усая.

У больш пашыраным выглядзе аснова Us-ṷ- (> Усв-) у назвах рэк Усвятка (у верхнім цячэнні Дняпра), Усвяж (прыток бярэзінскай Гайны), возера Усвят (на Задзвінні).

Корань Us- звязваюць з індаеўрапейскім *aus- / *us- «блішчэць, ззяць», ад якога літоўскае aušra «зара», apy-ūšris «час перад світанкам», латышскае *Ūss (балцкае боства зары)^[1]^[2].

Роднасны яму корань Uš- у назвах рэк Уша (прытокі Бярэзіны, Віліі, Нёмана), Ушача.

Назвы Уша і Уса канцэнтруюцца ў адным рэгіёне, паабапал лініі нёманска-дняпроўскага водападзелу. На ўсходзе — Уса і Уша выцякаюць і працякаюць адна побач з адной паміж Мінскам і Беразіном. На захадзе — дзве Усы і дзве Ушы сканцэнтраваныя паміж Маладзечнам і Нясвіжам.

Водныя назвы з коранем Us- / Uš- матываваныя блішчастасцю воднай паверхні.

Назва Уса значыць «Блішчастая (рака)».

Водаапісанне

Даўжыня 115 км^[3]. Плошча вадазбору 1345 км². Сярднегадавы расход вады ў вусці 6,3 м³/с. Сярэдні нахіл воднай паверхні 1,3 ‰.

Пачынаецца за 0,8 км на захад ад вёскі Шышкі Дзяржынскага раёна, цячэ па паўднёвых схілах Мінскага ўзвышша, упадае ў Нёман за 0,5 км на ўсход ад вёскі Пад’ельнікі Уздзенскага раёна. Асноўныя прытокі: Вязенская, Рапуса, Уздзянка (злева), Ператуць (справа). Даліна звілістая, у верхняй частцы V-падобная (шырыня 300—500 м), ніжэй трапецападобная, пашыраецца да 2 км. Пойма двухбаковая, шырынёй 200—400 м, ніжэй упадзення Уздзянкі 1—2 км, перасечана старыцамі і асушальнымі каналамі. Рэчышча на працягу 5,5 км (ад вёскі Саковічы да вёскі Чэрнікаўшчына) каналізаванае, на астатнім працягу моцна звілістае. Шырыня ракі ў межань 7—10 м. Замярзае ў сярэдзіне снежня, крыгалом у сярэдзіне сакавіка. Каля вёскі Уса створана сажалка (плошча 0,08 км²).

Крыніцы

↑ Топоров В. Н. Балтийский элемент в гидронимии Поочья III // Балто-славянские исследования 1988—1996. Москва, 1997. С. 282—283.
↑ J. Pokorny. Indogermanisches etymologisches Wörterbuch. Bern / München 1959 / 1969. C. 86—87.
↑ Агульная характарыстыка рачной сеткі Мінскай вобласці // Даведнік «Водныя аб’екты Рэспублікі Беларусь» Архівавана 20 кастрычніка 2016. (руск.)