Фелікс Д’Эрэль

Фелікс Д'Эрэль
фр.: Félix Hubert d'Hérelle
Дата нараджэння	25 красавіка 1873(1873-04-25)[1][2]
Месца нараджэння	Парыж, Парыж[d], рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя[3][4]
Дата смерці	22 лютага 1949(1949-02-22)[1] (75 гадоў)
Месца смерці	Парыж, Парыж[d], рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя
Грамадзянства	Канада  Францыя
Род дзейнасці	мікрабіёлаг, генетык, біёлаг, батанік
Навуковая сфера	мікрабіялогія
Месца працы	Ельскі ўніверсітэт Лейдэнскі ўніверсітэт
Альма-матар	ліцэй Кандарсэ
Вядомы як	бактэрыяфагі
Член у	Леапальдзіна
Узнагароды	медаль Левенгука (1925) Канадская Медыцынская Зала Славы[d] (2007) ганаровы доктар Універсітэта Лаваля[d] (1930) ганаровы доктар Лейдэнскага ўніверсітэта[d] (1924)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фелікс Х’юберт Д’Эрэль (фр.: Félix Hubert d'Hérelle, 25 красавіка 1873, Манрэаль, Квебек — 22 лютага 1949, Парыж, Францыя) — французскі і канадскі мікрабіёлаг. Адкрыў бактэрыяфагі. Дэталёва апісаў бактэрыяфагію. Прапанаваў выкарыстоўваць бактэрыяфагі для лячэння інфекцыйных захворванняў.^[5]

Д’Эрэль нарадзіўся ў Манрэалі, Квебеку (Канада) у 1873 годзе ў сям’і французскіх эмігрантаў. Пасля смерці бацькі сям’я пераехала ў Парыж, дзе Д’Эрэль скончыў сярэднюю школу. Іншай адукацыі ён не атрымаў, і ўсё жыццё займаўся самаадукацыяй. Д’Эрэль быў апантаны вандраваннямі: у 16 гадоў ён аб’ездзіў палову Еўропы на веласіпедзе, а ў 17 гадоў — падарожнічаў па Паўднёвай Амерыцы.

Ва ўзросце 24 гадоў Д’Эрэль з сям’ёй пераехаў у Канаду. Для заробку ён вывучаў працэсы вырабу шнапса з кляновага сіропу, а ў сябе дома зрабіў лабараторыю і займаўся мікрабіялогіяй. Адзін час ён працаваў санітарам у геалагічнай экспедыцыі ў Лабрадор, не маючы ніякай медыцынскай ступені або рэальнага досведу.

Спрабуючы вырашыць фінансавыя праблемы, ён з’ехаў з сям’ёй у Гватэмалу, атрымаўшы пасаду бактэрыёлага пры сталічнай бальніцы. Там, акрамя асноўнай дзейнасці, Д’Эрэль вывучаў пытанне аб атрыманні віскі з бананаў. Гэта дапамагло яму атрымаць новую працу: мексіканскі ўрад запрасіў яго заняцца тэмай «шнапс з агавы».

Мексіканцы паслалі Д’Эрэля ў Парыж назіраць за вырабам станкоў для шнапсавага завода, але ўвесь вольны час ён праводзіў у найбуйнейшым навуковым цэнтры — Інстытуце Пастэра, працуючы валанцёрам, без аплаты. Ён так захапіўся, што кінуў тэхналогію вырабу шнапса з агавы, і ў 1911 годзе перавёз сям’ю з Мексікі ў Парыж.

У гэтым жа годзе ён яшчэ раз з’ездзіў у Мексіку, дзе вылучыў мікраарганізмы з трупаў саранчы, масавая гібель якой ад невядомай хваробы назіралася на паўвостраве Юкатан. Выдзелены арганізм, названы Coccobacillus acridiorum, Д’Эрэль памножыў і выпрабаваў супраць саранчы ў Гватэмале, Аргенціне і Тунісе. Спроба была не вельмі ўдалай, але першай ў гісторыі выкарыстання біялагічнага спосабу барацьбы з шкоднікамі сельскагаспадарчых культур. Гэтая праца ўпершыню прыцягнула ўвагу навуковай супольнасці да Д’Эрэля. У 1912 і 1913 гадах ён зноў спрабаваў выкарыстаць Coccobacillus acridiorum для барацьбы з саранчой ў Аргенціне.

Пасля Першай сусветнай вайны Д’Эрэль заняўся тэмай, якая зрабіла яго знакамітым. Вывучаючы бактэрыі, якія выклікаюць дызентэрыю, ён выявіў інфекцыйны агент, які выклікаў іх гібель — лізіс. Д’Эрэлю атрымалася наладзіць яго размнажэнне: бактэрыі, заражаныя ім, гінулі, а колькасць агента павялічвалася. Д’Эрэль прапанаваў для агента назву — «бактэрыяфаг» — пажыральнік бактэрый. Д’Эрэлю належыць таксама ідэя выкарыстоўвання бактэрыяфагаў для лячэння бактэрыяльных захворванняў. У 1919 годзе Д’Эрэль паспяхова вылечыў бактэрыяфагамі першых пацыентаў. У той час яшчэ не было антыбіётыкаў, так што любая спроба знайсці лекі ад бактэрый мела велізарнае значэнне. Пачаўся сапраўдны бум фагавай тэрапіі.

У 1920 годзе Д’Эрэль ездзіў у Індакітай з мэтай даследаваць халеру і чуму. У гэты час ён усё яшчэ працаваў у Інстытуце Пастэра ў якасці валанцёра. У 1921 годзе яму ўдалося выдаць манаграфію аб бактэрыяфагах. Вядомасць яго расла, і ў 1925 годзе ён, нарэшце, атрымаў званне ганаровага доктара Лейдэнскага ўніверсітэта і медаль Левенгука. Аднак у Лейдэнскім універсітэце яму прапанавалі толькі часовую пазіцыю, і калі тэрмін яе скончыўся, Д’Эрэль з’ехаў змагацца з чумой і халерай ў Егіпет.

У Егіпце Д’Эрэль з поспехам выкарыстаў бактэрыяфагі, якія ён сабраў у заражаных чумой пацукоў падчас наведвання ім у 1920 годзе Індакітая, на заражаных чумой людзях. Грунтуючыся на яго выніках, Вялікабрытанія пачала шырокую кампанію супраць чумы. Затым Д’Эрэль вылучыў і выкарыстаў бактэрыяфагі для лячэння халеры ў Індыі.

У 1928 годзе Д’Эрэль становіцца прафесарам у Ельскім універсітэце ў Нью-Хэйвене (ЗША). Тым часам еўрапейскія і амерыканскія фармацэўтычныя кампаніі наладзілі вытворчасць бактэрыяфагаў ў медыцынскіх мэтах і абяцалі ўсім фантастычныя эфекты. Супрацьдзеяючы ім, Д’Эрэль стварыў французскую кампанію, якая вырабляла фагі. Аднак усе кампаніі сутыкнуліся з тэхналагічнымі праблемамі вытворчасці. Акрамя таго, няправільныя дыягназы часта прыводзілі да выкарыстання няправільнага віда бактэрыяфагаў. Усё гэта прывяло да таго, што навуковая супольнасць адвярнулася ад Д’Эрэля. Да таго ж Д’Эрэль меў няпросты характар і нажыў сабе шмат ворагаў.

У гэтай сітуацыі ён прыняў запрашэнне І. В. Сталіна і ў 1934 годзе прыехаў у Савецкі Саюз і пасяліўся ў Тбілісі, у знаёмага яму па Інстытуце Пастэра грузінскага вучонага Г. Р. Эліява. У Тбілісі ён удзельнічаў у стварэнні НДІ бактэрыяфага (пасля НДІ вакцын і сываратак). Д’Эрэль ўжо пачаў будаваць сабе дом у Тбілісі, але ў 1939 годзе Г. Эліява быў рэпрэсаваны, і Д’Эрэль з’язджае ў Францыю, каб выратаваць сям’ю.

Тым часам пачаўся век антыбіётыкаў, і фагавая тэрапія на Захадзе была амаль забытая: бактэрыяфагі больш дарагія і складанеыя ў вытворчасці чым, напрыклад, пеніцылін. Толькі ў Савецкім Саюзе, асабліва ў Грузіі вяліся працы па культуры фагаў — аж да нашых дзён.

Д’Эрэль перажыў нямецкую акупацыю ў Францыі і памёр у 1949 годзе ў Парыжы практычна забыты як вучоны. Але імя Д’Эрэля згадана ў адмысловым спісе людзей, каму трэба было б прысудзіць Нобелеўскую прэмію. А цікавасць да фагавай тэрапіі ў апошні час зноў узрастае ў сувязі з праблемай устойлівасці мікраарганізмаў да антыбіётыкаў.

• 1946. L’étude d’une maladie: Le Choléra. French. F. Rouge & Cie S. A., Lausanne.
• 1938. Le Phénomène de la Guérison dans les Maladies Infectieuses. Masson et cie, Paris.
• 1933. Le Bactériophage et ses Applications Thérapeutiques. Doin, Paris.
• 1929. Études sur le Choléra. Impr. A. Serafini, Alexandrie.
• 1926. Le Bactériophage et son Comportement. Masson et Cie, Paris.
• with G. H. Smith. 1924. Immunity in Natural Infectious Disease. Williams & Wilkins Co., Baltimore.
• 1923. Les Défenses de l’Organisme. Flammarion, Paris.
• 1921. Le Bactériophage: Son Rôle dans l’Immunité. Masson et cie, Paris.

• Summers, William C. (1999). Félix d’Herelle and the Origins of Molecular Biology. Yale University Press. ISBN 0-300-07127-2.
• Häusler, T. (2006). Viruses vs. Superbugs. includes excerpts from his unpublished autobiography Macmillan.
• D’herelle (2007). «On an invisible microbe antagonistic toward dysenteric bacilli: brief note by Mr. F. D’Herelle, presented by Mr. Roux. 1917». Research in microbiology 158 (7): 553-4. doi:10.1016/j.resmic.2007.07.005. PMID 17855060.
• Shrayer David P. (1996). «Felix d’Hérelle in Russia.» Bull Inst Pasteur. 94:91-6.
• Summers (1991). «On the origins of the science in Arrowsmith: Paul de Kruif, Felix d’Herelle, and phage». Journal of the history of medicine and allied sciences 46 (3): 315-32. doi:10.1093/jhmas/46.3.315. PMID 1918921.
• Duckworth (1976). «Who discovered bacteriophage?». Bacteriological reviews 40 (4): 793—802. PMC 413985. PMID 795414.
• Peitzman (1969). «Felix d’Herelle and bacteriophage therapy». Transactions & studies of the College of Physicians of Philadelphia 37 (2): 115-23. PMID 4900376.
• Lipska (1950). «In memory of Prof. D’Herelle». Medycyna doswiadczalna i mikrobiologia 2 (2): 254-5. PMID 14815355.

• Фелікс Д’Эрэль Фонд знаний «Ломоносов» (руск.)