ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស

ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស
ឈ្មោះកំណើត	Suzanne Karpelès
កើត	(1890-03-17)17 មីនា 1890 ទីក្រុង​ប៉ារីស, ​ប្រទេស​បារាំង
ស្លាប់	1968 (អាយុ 77–78) ទីក្រុងពូឌូឈែរី, ប្រទេសឥណ្ឌា
សញ្ជាតិ	សញ្ជាតិបារាំង
អាជីព	បុរាណវិទូ
ត្រូវបានគេស្គាល់ថា	ការអភិរក្សឯកសារខ្មែរ

នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស (ថ្ងៃទី 17 ខែមីនា ឆ្នាំ 1890 នៅទីក្រុងប៉ារីស – ឆ្នាំ 1968 នៅ ទីក្រុងពូឌូឈែរី) គាត់ជាស្ត្រីដំបូងដែលបានចូលជាសមាជិកពេញសិទ្ធនៃសាលាបារាំងចុងបូព៌ានៅឆ្នាំ១៩២២។ ជាចាងហ្វាងបណ្ណាល័យជាតិ​ពីឆ្នាំ១៩២៥ដល់ឆ្នាំ១៩៤១។ ជាអ្នកបង្កេីតព្រះពុទ្ធសាសនាបណ្ឌិត្យ​ (១៩៣០-១៩៤១),​ ជាអ្នកបង្កេីតទស្សនាវដ្តី​ កម្ពុជសុរិយា​ ដែលជាទស្សនាវដ្តីភាសាខ្មែរដំបូងនៅឆ្នាំ១៩២៦,​ ជាប្រធានផ្នែកបោះពុម្ភនៃសាលាបាលីជាន់ខ្ពស់។

គាត់មានស្នាដៃជាច្រេីនទៀត​ ជាពិសេសជួយជ្រោមជ្រែង​ សហការកិច្ចការផ្សេងៗ ជាមួយសម្ដេចសង្ឃ​ ជួន​ ណាត​ និងព្រះអង្គហួត​ តាត​ ទាក់ទងនឹងព្រះពុទ្ធសាសនា។ ^[១]

នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស កើតនៅទីក្រុងប៉ារីសក្នុងគ្រួសារអ្នកមានជនជាតិយូដាហុងគ្រី ហើយធំធាត់នៅ ទីក្រុងពូឌូឈែរី នៅឆ្នេរសមុទ្រភាគខាងកើតនៃឧបទ្វីបឥណ្ឌា ដែលជាទឹកដីអាណានិគមបារាំងនៅពេលនោះ។ ^[១]

នៅឆ្នាំ ១៩១៧ ទីក្រុងប៉ារីស នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស គឺជាស្ត្រីដំបូងគេដែលបានបញ្ចប់ការសិក្សាពីសាលាបូព៌ា ជាកន្លែងដែលនាងបានសិក្សាវប្បធម៌ និងភាសាភាគខាងកើតដូចជា សំស្រ្កឹត បាលី ភាសា ទីបេ និងសាសនាទីបេដែរ។ ^[១] នៅទីនោះគ្រូបង្រៀនរបស់នាងរួមមានអ្នកប្រាជ្ញ ល្វីស៍ ហ្វ៊ីណូត៍ ហើយនាងបានបញ្ចប់ការសិក្សាបន្ទាប់ពីការបោះពុម្ពផ្សាយការបកប្រែរបស់នាងនូវអត្ថបទព្រះពុទ្ធសាសនា សំស្ក្រឹត និង ទីបេ លោកិតេស្វារជាតក ក្នុងឆ្នាំ ១៩១៩ នៅក្នុង ទិនានុប្បវត្តិអាស៊ី។

នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស គឺជាសមាជិកស្ត្រីទីមួយនៃ សាលាបារាំងចុងបូព៌ាប្រទេស ជាមួយនឹងការប្រកាសនៅឆ្នាំ ១៩២២ ទៅកាន់ ទីក្រុងហាណូយ (ពេលនោះជាផ្នែកនៃ ឥណ្ឌូចិនរបស់បារាំង បច្ចុប្បន្នជា ប្រទេសវៀតណាម) បន្តដោយការតែងតាំងទៅកាន់ ទីក្រុងភ្នំពេញ ក្នុងឆ្នាំ ១៩២៥ ។ ^[១] នៅពេលដែលនាងទៅដល់ទីនោះភ្លាម នាងបានចាប់ផ្តើមចងក្រងសាត្រាស្លឹករឹត ស្រីលង្កា ជាភាសាបាលី ហៅថា កានីកថាវីតារ៉ាន់ ដោយមានជា ភាសាខ្មែរ ។ បន្ទាប់មកនៅឆ្នាំ ១៩២៣ នាងត្រូវបានគេបញ្ជូនទៅកាន់ ទីក្រុងបាងកក ប្រទេសថៃ ដើម្បីប្រៀបធៀបការងាររបស់នាងទៅនឹងសាត្រាស្លឹករឹតមួយផ្សេងទៀតនៃអត្ថបទដូចគ្នា ដើម្បីបង្កើនភាពងាយស្រួលរបស់នាងជាមួយនឹង ភាសាថៃ ។

នៅឆ្នាំ ១៩២៥ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ ព្រះមហាក្សត្រនៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា បានតែងតាំងនាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស ជាអ្នកថែរក្សាបណ្ណាល័យដំបូងបង្អស់របស់ព្រះអង្គដែលទើបនឹងបង្កើតថ្មី។ នៅក្នុងមុខតំណែងនោះ ភារកិច្ចដំបូងរបស់នាងគឺប្រមូល ចាត់ថ្នាក់ ថែរក្សា និងផ្សព្វផ្សាយទ្រព្យសម្បត្តិរបស់បណ្ណាល័យ។ ដើម្បីពង្រីកចំណេះដឹងសាធារណៈអំពីការកាន់កាប់បណ្ណាល័យឱ្យកាន់តែទូលំទូលាយ នៅឆ្នាំ១៩២៩ នាងបានស្នើឱ្យបង្កើតស្ថាប័នថ្មីមួយ ដើម្បីឧទ្ទិសដល់ការសិក្សា ព្រះពុទ្ធសាសនា ។ បង្កើតឡើងរួមគ្នាដោយកម្ពុជា និង ឡាវ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៣០ ជា វិទ្យាស្ថានពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ កម្ពុជា នាងត្រូវបានតែងតាំងជាអគ្គលេខាធិការទី១។ បណ្ណាល័យភូមិន្ទភ្នំពេញ (ឥឡូវជា បណ្ណាល័យជាតិ) និងបណ្ណាល័យរាជវង្សស្រដៀងគ្នាដែលបង្កើតឡើងក្នុងពេលតែមួយនៅ ទីក្រុងហ្លួងព្រះបាង ប្រទេសឡាវ ទាំងពីរត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ដោយបេសកកម្មជាក់លាក់បំផុត៖ ដើម្បីប្រមូល និងអភិរក្សអត្ថបទដែលមានស្រាប់។

វិសាលភាពការងាររបស់ នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស បានពង្រីកយ៉ាងខ្លាំង។ នាងបានក្លាយជាប្រធានផ្នែកបោះពុម្ពផ្សាយសម្រាប់ សាលាបាលីជាន់ខ្ពស់, ^[១] ហើយនាងក៏បានបើកការផ្សាយជាទៀងទាត់នៃកម្មវិធីអំពីព្រះពុទ្ធសាសនាតាមវិទ្យុរដ្ឋ។ នាងបានបោះពុម្ភផ្សាយតាមកាលប្បវត្តិព្រះពុទ្ធសាសនាជាលើកដំបូងរបស់ប្រទេស បានចាប់ផ្តើមគម្រោងបណ្ណាល័យចល័ត និងរៀបចំការចែកចាយគម្ពីរ ព្រះត្រៃបិដក ជាអក្សរខ្មែរទៅកាន់គ្រប់វត្តអារាមនានាក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

ជាមួយនឹងការចាប់ផ្តើមនៃ សង្គ្រាមលោកលើកទី២ ក្នុងឆ្នាំ ១៩៤០ នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស គឺជាជនជាតិជ្វីហ្វម្នាក់ក្នុងចំណោម ១៥ នាក់ដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ដែលត្រូវបានបង្ខំឱ្យធ្វើការដោយរដ្ឋាភិបាលគាំទ្រ ណាស៊ី វីឈី-បារាំង ។ នាង​ត្រូវ​បាន​គេ​យក​មក​វិញ​នៅ​ពេល​សង្គ្រាម​បាន​បញ្ចប់។ ចាប់ពីពេលនោះរហូតដល់ចូលនិវត្តន៍ នាងបានធ្វើដំណើររវាងប្រទេសបារាំង និងកម្ពុជា ដោយ "បន្តការរួមចំណែកដ៏សំខាន់ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា" ។

ដោយសារតែ នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស បានធ្វើការជាមួយព្រះសង្ឃវ័យក្មេងនៃប្រទេសកម្ពុជា ដើម្បីជួយពួកគេបង្កើនចំណេះដឹងអំពីព្រះពុទ្ធសាសនា ក៏ដូចជាវប្បធម៌របស់ពួកគេ នាងអាចបង្កើតការងាររបស់មេដឹកនាំប្រទេសនាពេលអនាគត។ យោងតាមប្រភព សាលាបារាំងចុងបូព៌ាប្រទេស "នាងបានបញ្ចេញឥទ្ធិពលយ៉ាងសន្ធឹកសន្ធាប់លើការបង្កើតបញ្ញានៃអ្នកស្នងតំណែងពី សម្តេចព្រះសង្ឃរាជនៃកម្ពុជា " គឺព្រះតេជគុណ ឈួន ណាត (ក្នុងតំណែង ១៩៤៨-១៩៦៩) និងព្រះតេជគុណ ហួត តាត (១៩៦៩-១៩៧៥)។

នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស ចេះភាសាជាច្រើន រួមមាន បារាំង សំស្រ្កឹត បាលី នេប៉ាល់ ទីបេ ថៃ និងខ្មែរ។ ក្នុង​ចំណោម​ការ​ខិតខំ​ប្រឹងប្រែង​របស់​នាង​ក្រោយ​មក ​គាត់បាន​បកប្រែ​ ​ព្រះធម្មបទ ​ជា​ភាសា​បារាំង​ដែល​បាន​បោះពុម្ព​ក្នុង​ឆ្នាំ ១៩៦០។

បន្ទាប់ពីចូលនិវត្តន៍ នាងកញ្ញា ស៊ុយហ្សាន កាប៉ឺឡែស បានផ្លាស់ទៅជិត ទីក្រុងពូឌូឈែរី (ដែលនៅពេលនោះបានក្លាយជាផ្នែកមួយនៃប្រទេសឥណ្ឌា នៅពេលដែលអាណានិគមនិយមបារាំងបានបញ្ចប់) ចូលទៅក្នុង អាស្រម មួយគន្លែង ជាកន្លែងដែលនាងបានបង្រៀនភាសា និងអក្សរសាស្ត្របារាំង។ នាងបានស្លាប់នៅ ទីក្រុងពូឌូឈែរី ក្នុងឆ្នាំ ១៩៦៨ ។

• 1919: “Lokeçvaraçataka or Hundred stanzas in honor of the Lord of the World by Vajradatta," JA 14, p. 357-465.
• 1919: A finger from the moon. Hindu love story, (translated from English), Paris, Grasset, 297 p.
• 1924: “Six Pali tales taken from the Dhammapadatthakatha," Revue Indochinoise 1-2 , p. 1-30; 3–4, p. 205-234; 5–6, p. 323-350; 7–8, p. 11-44.
• 1925: “An episode of the Siamese Ramayana,” in Asian Studies 1, Paris, G. van Oest (PEFEO 19), p. 315-342.
• 1928: “An example of Indo-Khmer sculpture," Indian Art and Letters, ns 2/1, p. 28.
• 1934: "Sisters beggars, brothers beggars of Buddhist doctrine, Stanzas translated from Pali," Far Asia (Saigon) 91 (not paginated)
• 1948: “A case of international maritime law in 1797,” BSEI 'ns 23 / 3-4, p. 125-131.
• 1948-1949: Initiation to the history of Hindu art, Hanoi, EFEO courses and conferences, 66 leaflets.
• 1949: “Notes on a manuscript relating to a Burmese embassy in Cochinchina,” BSEI ns 24/1, p. 3-11.