Претседателот на Словенија, официјално претседател на Република Словенија (словенечки: Predsednik Republike Slovenije), — шеф на државата на Словенија. Канцеларијата била создадена на 23 декември 1991 година кога Народното собрание донело нов устав по одвојувањето на Словенија од Социјалистичка Федеративна Република Југославија. Пет лица ја зазеле функцијата претседател на Републиката откако Словенија ја постигнала својата независност. Актуелниот претседател е Наташа Пирц Мусар, првата жена претседател на Словенија. Официјалното работно место на претседателот е Претседателската палата во Љубљана.
Избор и мандат
Претседателот се избира директно, со универзално право на глас за возрасни, за мандат од пет години.[2] Секој Словенец на полнолетна возраст (18 или повеќе) може да се кандидира за претседател, но може да ја извршува функцијата само два мандата.[2]
Претседателот нема законски загарантиран имунитет и може да биде отповикан за време на својот мандат.
Должности и функции
Претседателот на Републиката е највисок претставник на словенечката држава, кој не припаѓа ниту на законодавната, извршната, судската, ниту конститутивната власт на државната власт. Наместо тоа, претседателот зазема целосно посебна, но рамноправна доследна гранка врз основа на член 102 од Уставот.[3] За таа цел, претседателот ја претставува Словенија во странство, негува национално единство дома и врши врховна команда и контрола над вооружените сили на Словенија како врховен командант. Во извршувањето на овие функции, претседателот го поддржува владеењето на правото и, преку нивното тековно посредување и арбитража, гарантира континуитет и уредно работење на демократските институции во Словенија. Оваа стабилизирачка и интегративна улога е во согласност со свечената заклетва на претседателот дадена на инаугурацијата „...да го одржувам уставниот поредок,...да постапам според мојата совест и...да направам се што е во моја моќ за доброто на Словенија“.[4]
Уставот на Словенија предвидува парламентарен систем на владеење, при што претседателството е претежно церемонијална институција со ограничена политичка моќ.[5] Секако, за разлика од повеќето парламентарни републики, претседателот не е ни „номиналниот“ извршен директор. Наместо тоа, извршната власт на Словенија имплицитно е доделена на Владата со премиерот како нејзин шеф.[6] Владата сепак е обврзана според условите на сопствените постојани наредби да го информира претседателот целосно за државните прашања, без разлика дали се тоа странски или домашни.[7] Освен тоа, функциите кои што му се доделени на претседателот со Уставот и подзаконскиот закон не бараат ниту контрапотпис на премиерот ниту совет од Владата за да бидат ефективни.[7][7] Така, овластувањата и должностите со кои располага претседателот генерално се извршуваат или по негова или нејзина целосна дискреција, по консултации со или по предлог на Владата (со право да одбие предлог и да постапува спротивно на кој било совет што е понуден), или во согласност со уставните ограничувања во случај на одредени министерски функции.[8]
Законодавни функции
Свикува редовни седници на Народното собрание
Претседателот на Републиката има овластување да свика општи и дополнителни избори за Националното собрание и да ја свика својата прва редовна седница по општите избори, под услов општите избори да се распишат најдоцна петнаесет дена пред истекот на четири години од датумот на првата седница на Народното собрание во заминување. Исто така, доколку претседателот го распушти Националното собрание пред истекот на неговиот мандат и распише предвремени избори, новото Народно собрание мора да се избере најдоцна два месеца по распуштањето на претходното. Мандатот на старото Национално собрание инаку истекува стандардно на првата седница на новото Народно собрание, кое претседателот мора да го свика најдоцна дваесет дена по општите избори.[9][10][11]
Свикува вонредни седници на Народното собрание
Претседателот на Републиката може да свика вонредна седница на Народното собрание.[12] Со свикување на вонредна седница на Националното собрание истовремено повторно се свикува Националниот совет, горниот дом на нецелосно дводомниот парламент на Словенија.[13][14]
Распуштање на Националното собрание и распишување на предвремени избори
Претседателот има пленарно овластување да го распушти Националното собрание пред истекот на неговиот мандат и да распише предвремени избори, но само доколку е исполнет еден од следниве услови:
Националното собрание не избира премиер во рок од 30 дена од почетокот на новата парламентарна седница;[15] или
Националното собрание и гласа недоверба на Владата и не успева да избере нов премиер во рок од 30 дена.[16]
Изразете ги мислењата до Народното собрание
Претседателот на Републиката може по сопствена иницијатива или секогаш кога ќе побара Народното собрание, да изрази мислење за кое било прашање од национален увоз.[17]
Објавување закони
Претседателот на Републиката го прогласува секој закон донесен од Националното собрание во рок од осум дена од неговото донесување, освен ако на законот порано не му било ставено вето од Националниот совет. Претседателот нема дискреционо право да ги одбие законите уредно донесени од Националното собрание и со кои се согласил Националниот совет.[18]
Извршни функции
Номинирања на премиерот
Претседателот на Републиката се предлага за разгледување на Националното собрание кандидат за премиер, по консултација со лидерите на различните политички партии застапени во Националното собрание. Националното собрание за возврат го избира или отфрла кандидатот на претседателот. Доколку Националното собрание не успее да избере премиер во првиот круг, претседателот може да предложи еден или повеќе дополнителни кандидати за разгледување на Националното собрание во следните кругови, вклучително и претходно номиниран кандидат. Овој процес продолжува се додека не биде уредно избран премиер или Националното собрание не се распушти.[15]
Номинирања и именувања одредени други државни функционери
Претседателот на Републиката ги предлага на разгледување во Народното собрание гувернерот на Централната банка на Словенија, членовите на Судот за ревизија и Народниот правобранител за човекови права.[19][20][21] Националното собрание пак ги потврдува или отфрла така номинираните кандидати. Доколку биде потврдено, номинираните се формално назначени на функцијата од претседателот.[22]
Ја претставува Словенија во надворешните односи
Претседателот на Републиката е врховен претставник на Словенија во меѓународните прашања.[23][24] Во ова својство, претседателот ги назначува и отповикува словенечките амбасадори и пратеници, ги прифаќа акредитивните писма на странските дипломати акредитирани во Словенија и извршува и прима државни посети.[22] Согласно членовите 14 и 59 од Законот за надворешни работи, претседателот одлучува и за отворање и затворање на дипломатски претставништва. Во извршувањето на овие должности, претседателот со закон е обврзан да се консултира со министерот за надворешни работи за да обезбеди координирана и ефективна надворешна политика. Претседателот сепак не е обврзан да следи ниту едно од мислењата, предлозите, барањата или препораките на министерот за надворешни работи. Всушност, претседателот може да постапи спротивно на таквиот совет.[25] На сличен начин, претседателот е овластен да издава инструменти за ратификација, при што Словенија ја изразува својата согласност како суверена држава да биде обврзана со договор според меѓународното право.[17] И покрај ова овластување, способноста на претседателот да одбие договор е ограничена. Преговарањето и склучувањето на договорот е одговорност на Владата, додека самата ратификација е исклучиво на Националното собрание.[26][27] Сепак, пред да го стави својот инструмент за ратификација на кој било договор, претседателот може да побара од Уставниот суд да се изјасни за уставноста на договорот. Доколку Уставниот суд заклучи дека договорот го прекршува Уставот, договорот се смета за неважечки. Доколку Уставниот суд утврди дека договорот сепак е во согласност со Уставот, претседателот мора да издаде инструмент за ратификација.[28]
Служи како врховен командант
Врховната команда и контрола на словенечките вооружени сили му припаѓаат на претседателот на Републиката како врховен командант.[29] За таа цел, претседателот има пленарно овластување да прогласи вонредна состојба и да прогласи воена состојба доколку Словенија биде нападната. Меѓутоа, претседателот може да ги користи овие широки овластувања само ако Националното собрание од која било причина не може да се состане.[30] Други должности му се доделени на претседателот врз основа на Законот за одбрана на Словенија. На пример, претседателот:
ги назначува сите генерали, адмирали и други офицери на вооружените сили;
ги одобрува годишните упатства изготвени од министерот за одбрана и доставени до началникот на Генералштабот со детални информации за оперативната стратегија, потребите од материјал и организационите планови на вооружените сили;
ги пропишува условите и процедурите за негово информирање за состојбата на подготвеноста на вооружените сили и други работи од значење за одбраната на државата;
добива редовни брифинзи од Службата за разузнавање и безбедност;
донесува прописи со сила на закон за спроведување на активностите на вооружените сили, вклучително и прашања од воената правда, но само на предлог на Владата;
наредува мобилизација на вооружените сили, но само на предлог на Владата; и
одлучува за употреба и распоредување на вооружените сили, извршување на работната и материјалната должност и (за време на вонредна состојба) нивна целосна мобилизација.[31]
Издавање декрети во време на национална криза
Претседателот на Републиката може на барање на Владата да издава уредби со сила на закон. Наведените уредби може, по исклучок, да ги ограничат поединечните човекови права и основни слободи инаку гарантирани со член 16 од Уставот. Овластувањето на претседателот да донесува такви декрети е валидно само кога Националното собрание не може да се состане и кога е повикана воена или вонредна состојба. Претседателот може да го прифати или одбие барањето на Владата.[32]
Судски функции
Користење на прерогативот на помилување
Претседателот на Републиката може, по своја дискреција, да одобри општи или посебни помилувања, унапредувања и одложувања на лица осудени за кривични прекршоци пред словенечките судови.[33] Претседателот може да избере да назначи комисија од експерти кои ќе се консултираат со него при разгледувањето на апликациите, но привилегијата на помилување е на крајот само на претседателот.[34]
Кандидира судии на Уставниот суд
Претседателот на Републиката ги номинира за разгледување во Националното собрание деветте судии на Уставниот суд, кои секој од нив служи необновливи мандати од девет години. Националното собрание пак ги избира или отфрла така номинираните кандидати.[35][36][37]
Предлагајте членови на Судскиот совет
Претседателот на Републиката предлага за разгледување во Народното собрание пет од единаесетте членови на Судскиот совет. Номинираните мора да бидат универзитетски професори по право, виш советник или адвокати примени во Државната адвокатура. Националното собрание пак ги избира или отфрла така номинираните кандидати.[38] Членовите на Судскиот совет служат скалести мандати од шест години по потврдувањето, при што двајца или тројца од претседателски номинираните членови се предмет на реизбор на секои три години.[39]
Номирање словенечки судии пред меѓународните судови
Претседателот на Републиката предлага на разгледување на Националното собрание судиите на Словенија во Европскиот суд на правдата, Европскиот суд за човекови права и Меѓународниот кривичен суд. Националното собрание пак ги избира или отфрла така номинираните кандидати.[40]
Доделување и одземање на државните почести
Претседателот на Републиката е извор на честа на Словенија.[33] Во оваа функција, претседателот им доделува државни почести на поединци за придонеси во граѓанското општество, дипломатијата и меѓународните работи и националната безбедност. Согласно Законот за одликувања на Република Словенија, државните почести се во форма на разни медали и национални ордени, се доделуваат и одземаат со декрет и се доделуваат по дискреција на претседателот. Сепак, државните органи, органите на локалната самоуправа, организациите и граѓаните на Република Словенија можат да предложат кандидати за разгледување на претседателот. Исто така, словенечки државјанин не може да прифати странска чест без согласност на претседателот.[41]
↑ 7,07,17,2 (Report). Отсутно или празно |title= (help); |access-date= бара |url= (help)
↑Miro Cerar (September 1999). „Chapter 12: Slovenia“. Во Robert Elgie (уред.). Semi-Presidentialism in Europe. стр. 232–259. Посетено на 2 December 2024.
↑Lakota, Igor (2006). Sistem nepopolne dvodomnosti v slovenskem parlamentu (diplomska naloga) [The system of incomplete bicameralism in the Slovenian Parliament (diploma thesis)] (PDF) (словенечки). Faculty of Social Sciences, University of Ljubljana. стр. 62. Посетено на 16 December 2010.
.jpg)
