Силикатни минерали

Силикатни минерали — најголемата и најзначајната класа на карпотворни минерали и околу 90% од Земјината кора. Тие се хемиски соединенија на силициумот со кислород и со некои минерали и широко се широко застапени во облик на стакло, порцелан, керамика и др.^[1] Се класификуваат во зависност од составот и распореденоста на нивната силикатна група.

Незосиликати и ортосиликати

Незосиликатите (од грч. νησος, несос = „остров“), или ортосиликати имаат изолирани (островски) [SiO₄]⁴⁻ тетраедри што се поврзани само со меѓупросторни катјони. Никел-Штрунцова класификација: 09.A

фенакити
- фенакит — Be₂SiO₄
- вилемит — Zn₂SiO₄
оливини
- форстерит — Mg₂SiO₄
- фајалит — Fe₂SiO₄
гранати
- пироп — Mg₃Al₂(SiO₄)₃
- алмандин — Fe₃Al₂(SiO₄)₃
- спесартин — Mn₃Al₂(SiO₄)₃
- гросулар — Ca₃Al₂(SiO₄)₃
- андрадит — Ca₃Fe₂(SiO₄)₃
- уваровит — Ca₃Cr₂(SiO₄)₃
- хидрогросулар — Ca₃Al₂Si₂O₈(SiO₄)_3-m(OH)_4m
циркони
- циркон — ZrSiO₄
- торит — (Th,U)SiO₄

Al₂SiO₅ group
- андалусит — Al₂SiO₅
- кијанит — Al₂SiO₅
- силиманит — Al₂SiO₅
- димортјерит — Al_6.5-7BO₃(SiO₄)₃(O,OH)₃
- топаз — Al₂SiO₄(F,OH)₂
- ставролит — Fe₂Al₉(SiO₄)₄(O,OH)₂
хумити - (Mg,Fe)₇(SiO₄)₃(F,OH)₂
- норбергит — Mg₃(SiO₄)(F,OH)₂
- хондродит — Mg₅(SiO₄)₂(F,OH)₂
- хумит — Mg₇(SiO₄)₃(F,OH)₂
- клинохумит — Mg₉(SiO₄)₄(F,OH)₂
датолит — CaBSiO₄(OH)
титанит — CaTiSiO₅
хлоритоид — (Fe,Mg,Mn)₂Al₄Si₂O₁₀(OH)₄

Соросиликати

Соросиликатите (од грч. σωρός сорос = „купче“) имаат изолирани двојни тетраедарски групи со (Si₂O₇)⁶⁻ или сооднос од 2:7. Никел-Штрунцова класификација: 09.B

хемиморфит (calamine) - Zn₄(Si₂O₇)(OH)₂•H₂O
лосонит — CaAl₂(Si₂O₇)(OH)₂•H₂O
илваит — CaFe²⁺₂Fe³⁺O(Si₂O₇)(OH)
епидоти (has both (SiO₄)⁴⁻ and (Si₂O₇)⁶⁻ groups)
- епидот — Ca₂(Al,Fe)₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
- цојзит — Ca₂Al₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
- клиноцојзит — Ca₂Al₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
- танзанит — Ca₂Al₃O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
- аланит — Ca(Ce,La,Y,Ca)Al₂(Fe²⁺,Fe³⁺)O(SiO₄)(Si₂O₇)(OH)
- долазеит-(Ce) — CaCeMg₂AlSi₃O₁₁F(OH)
везувијанит (идокрас) - Ca₁₀(Mg,Fe)₂Al₄(SiO₄)₅(Si₂O₇)₂(OH)₄

Циклосиликати

Циклосиликатите (од грч. κύκλος киклос = „круг“), или прстенести силикати, имаат сврзани тетраедри со (T_xO_3x)^2x- или сооднос од 1:3. Постојат како тричлени (T₃O₉)^6- шестчлени (T₆O₁₈)^12- прстени, каде T означува тетраедрално усогласен катјон. Никел-Штрунцова класификација: 09.C

тричлен прстен
- бенитоит — BaTi(Si₃O₉)
шестччен прстен
- аксинит — (Ca,Fe,Mn)₃Al₂(BO₃)(Si₄O₁₂)(OH)
- берил/смарагд — Be₃Al₂(Si₆O₁₈)
- кордиерит — (Mg,Fe)₂Al₃(Si₅AlO₁₈)
- турмалин — (Na,Ca)(Al,Li,Mg)_3-(Al,Fe,Mn)₆(Si₆O₁₈(BO₃)₃(OH)₄

Треба да се напомене дека прстенот кај аксинитот содржи два тетраедра од B и четири тетраедра од Si и е многу изопачен во споредба со другите шестчлени циклосиликати.

Циклосиликат, [Si₆O₁₈]- шестчлени единечни прстени, берил (црвено: Si, сино: O)
Циклосиликат, [Si₃O₉]- тричлен единечен прстен, бенитоит
Циклосиликат, [Si₄O₁₂]- четиричлен единечен прстен, папагоит
Циклосиликат, [Si₉O₂₇]- деветчлен прстен, евдиалит
Циклосиликат, [Si₆O₁₈]- шестчлен двоен прстен, миларит

Иносиликати

Иносиликатите (од грч. ις ис [генитивно: ινος инос] = „влакно“), или верижни силикати, имаат преплетени ланци на силикатни тетраедри со SiO₃, во сооднос од 1:3 (кај единечните ланци) или Si₄O₁₁, во сооднос од 4:11 (кај двојните ланци). Никел-Штрунцова класификација: 09.D

Едноланчени иносиликати

пироксени
- енстатитно-ортоферосилитна низа
  - енстатит — MgSiO₃
  - феросилит — FeSiO₃
- пижонит — Ca_0.25(Mg,Fe)_1.75Si₂O₆
- диопсидно-хеденбергитна низа
  - диопсид — CaMgSi₂O₆
  - хеденбергит — CaFeSi₂O₆
  - авгит — (Ca,Na)(Mg,Fe,Al)(Si,Al)₂O₆
- натриумско-пироксенска низа
  - жадит — NaAlSi₂O₆
  - егирин (Acmite) - NaFe³⁺Si₂O₆
- сподумен — LiAlSi₂O₆
пироксеноиди
- воластонит — CaSiO₃
- родонит — MnSiO₃
- пектолит — NaCa₂(Si₃O₈)(OH)

Дволанчени иносиликати

амфиболи
- антофилит — (Mg,Fe)₇Si₈O₂₂(OH)₂
- камингтонитна низа
  - камингтонит — Fe₂Mg₅Si₈O₂₂(OH)₂
  - грунерит — Fe₇Si₈O₂₂(OH)₂
- тремолитна низа
  - тремолит — Ca₂Mg₅Si₈O₂₂(OH)₂
  - актинолит — Ca₂(Mg,Fe)₅Si₈O₂₂(OH)₂
- хорнбленда — (Ca,Na)_2-3(Mg,Fe,Al)₅Si₆(Al,Si)₂O₂₂(OH)₂
- натриумамфиболи
  - глаукофан — Na₂Mg₃Al₂Si₈O₂₂(OH)₂
  - рибекит (asbestos) - Na₂Fe²⁺₃Fe³⁺₂Si₈O₂₂(OH)₂
  - арфведсонит — Na₃(Fe,Mg)₄FeSi₈O₂₂(OH)₂

Иносиликат, сем. пироксени, со двепериоден единечен ланец (Si₂O₆), диопсид
Иносиликат, клиноамфибол, со двепериодни двојни ланци (Si₄O₁₁), тремолит
Иносиликат, неразгранет трипериодичен единечен ланец на воластонит
Иносиликатwith петпериоден единечен ланец, родонит
Иносиликатwith цикличен разгранет осумпериоден ланец, пелиит

Филосиликати

Филосиликатите (од грч. φύλλον филон = „лист“), или лиснати силикати, образуваат напоредни листови од силикатни тетраедеи со Si₂O₅ или сооднос од 2:5. Никел-Штрунцова класификација: 09.E

серпентини
- антигорит — Mg₃Si₂O₅(OH)₄
- хризотил — Mg₃Si₂O₅(OH)₄
- лизардит — Mg₃Si₂O₅(OH)₄
глинени минерали
- халојзит — Al₂Si₂O₅(OH)₄
- каолинит — Al₂Si₂O₅(OH)₄
- илит — (K,H₃O)(Al,Mg,Fe)₂(Si,Al)₄O₁₀[(OH)₂,(H₂O)]
- монтморилонит — (Na,Ca)_0.33(Al,Mg)₂Si₄O₁₀(OH)₂•nH₂O
- вермикулит — (MgFe,Al)₃(Al,Si)₄O₁₀(OH)₂•4H₂O
- талк — Mg₃Si₄O₁₀(OH)₂
- палигорскит — (Mg,Al)₂Si₄O₁₀(OH)•4(H₂O)
- пирофилит — Al₂Si₄O₁₀(OH)₂
ликсуни
- биотит — K(Mg,Fe)₃(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
- мусковит — KAl₂(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
- флогопит — KMg₃(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
- лепидолит — K(Li,Al)_2-3(AlSi₃)O₁₀(OH)₂
- маргарит — CaAl₂(Al₂Si₂)O₁₀(OH)₂
- глауконит — (K,Na)(Al,Mg,Fe)₂(Si,Al)₄O₁₀(OH)₂
хлорити
- хлорит - (Mg,Fe)₃(Si,Al)₄O₁₀(OH)₂•(Mg,Fe)₃(OH)₆

Филосиликат, ликсуни, мусковит (црвено: Si, сино: O)
Филосиликат, една мрежа од тетраедри со четиричлени прстени, низа апофилит-(KF)-апофилит-(KOH)
Филосиликат, единечна мрежа од тетраедри со шестчлени прстени, низа пиросмалит-(Fe)-пиросмалит-(Mn)
Филосиликат, единечна мрежа од тетраедри со шестчлени прстени, заофилит
Филосиликат, двојни мрежи со четиричлени и шестчлени прстени, карлтонит

Тектосиликати

Тектосиликатите, или рамковни силикати, имаат тридимензионална оплата од сликиатни тертраедри со SiO₂ или сооднос од 1:2. Во оваа група спаѓа речиси 75% од Земјината кора. Со исклучок на кварцната група, тектосиликатите се алуминосиликати. Никел-Штрунцова класификација: 09.F и 09.G, 04.DA (сем. кварцови/силициуми)

кварцови
- кварц — SiO₂
- тридимит — SiO₂
- кристобалит — SiO₂
- коезит — SiO₂
момироки
- алкален момирок (калиумски момирок)
  - микроклин — KAlSi₃O₈
  - ортоклас — KAlSi₃O₈
  - анортоклас — (Na,K)AlSi₃O₈
  - сандин — KAlSi₃O₈
  - албит — NaAlSi₃O₈
- плагиокласни момирок
  - албит — NaAlSi₃O₈
  - олигоклас — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 4:1)
  - андезин — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 3:2)
  - лабрадорит — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 2:3)
  - битовнит — (Na,Ca)(Si,Al)₄O₈ (Na:Ca 1:4)
  - анортит — CaAl₂Si₂O₈
момирокоиди
- нозеан — Na₈Al₆Si₆O₂₄(SO₄)
- канкринит — Na₆Ca₂(CO₃,Al₆Si₆O₂₄).2H₂O
- леуцит — KAlSi₂O₆
- нефелин — (Na,K)AlSiO₄
- содалит — Na₈(AlSiO₄)₆Cl₂
  - аијн — (Na,Ca)_4-8Al₆Si₆(O,S)24(SO₄,Cl)_1-2
- лазурит — (Na,Ca)₈(AlSiO₄)₆(SO₄,S,Cl)₂
петалит — LiAlSi₄O₁₀
скаполит group
- маријалит — Na₄(AlSi₃O₈)₃(Cl₂,CO₃,SO₄)
- мејонит — Ca₄(Al₂Si₂O₈)₃(Cl₂CO₃,SO₄)
аналким — NaAlSi₂O₆•H₂O
зеолити
- натролит — Na₂Al₂Si₃O₁₀•2H₂O
- хабазит — CaAl₂Si₄O₁₂•6H₂O
- хојландит — CaAl₂Si₇O₁₈•6H₂O
- стилбит — NaCa₂Al₅Si₁₃O₃₆•17H₂O
- сколецит — CaAl₂Si₃O₁₀.3H₂O
- Mordenite — (Ca,Na₂,K₂)Al₂Si₁₀O₂₄•7H₂O

Галерија

Незосиликат (SiO₄)
Соросиликат (Si₂O₇), како кајзсуолунит от
[Ca₂Si₂O₅(OH)₂•H₂O]
Тектосиликат, алуминосиликатна 3Д мрежа, синтетски зеолит ZSM-5
Силикатно семесјство (3Д мрежа на SiO₂), β-кварц

Поврзано

Наводи

↑ „силикати“ — Лексикон на македонскиот јазик

Deer, W.A.; Howie, R.A., & Zussman, J. (1992). An introduction to the rock-forming minerals (II. изд.). London: Longman. ISBN 0-582-30094-0.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)

Deer, W.A.; Howie, R.A., Wise, W.S. & Zussman, J. (2004). Rock-forming minerals. Volume 4B. Framework silicates: silica minerals. Feldspathoids and the zeolites (II. изд.). London: Geological Society of London. стр. 982.CS1-одржување: повеќе имиња: список на автори (link)