ਅਖਨੂਰ.jpg)
ਅਖਨੂਰ ਭਾਰਤੀ ਕੇਂਦਰ ਸ਼ਾਸਿਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਜੰਮੂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਜੰਮੂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਮਿਉਂਸਪਲ ਕਮੇਟੀ ਹੈ। ਇਹ ਜੰਮੂ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਕਿਲੋਮੀਟਰ 28 ਦੂਰੀ ਤੇ ਹੈ। ਅਖਨੂਰ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਠੀਕ ਪਹਿਲਾਂ ਚਨਾਬ ਦਰਿਆ ਦੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਵਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦੀ ਸਥਿਤੀ ਇਸ ਨੂੰ ਰਣਨੀਤਕ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਅਖਨੂਰ ਖੇਤਰ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਉਪ-ਡਿਵੀਜ਼ਨਾਂ - ਅਖਨੂਰ, ਚੌਂਕੀ ਚੌਰਾ ਅਤੇ ਖੌੜ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਸੱਤ ਤਹਿਸੀਲਾਂ - ਅਖਨੂਰ ਖਾਸ, ਚੌਂਕੀ ਚੌਰਾ, ਮਾਈਰਾ ਮੰਡੀਆਂ, ਜੌੜੀਆਂ, ਖਰਾਹ ਬੱਲੀ, ਖੌੜ ਅਤੇ ਪਰਗਵਾਲ। ਇਤਿਹਾਸਇਹ ਸਥਾਨ ਮਹਾਂਭਾਰਤ [1] [2] ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਵਿਰਾਟ ਨਗਰ ਦਾ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸ਼ਹਿਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ, ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੇ ਉੱਤਰੀ ਜੈਪੁਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦਾ ਇੱਕ ਕਸਬਾ ਬੈਰਾਟ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਵਿਰਾਟ ਨਗਰ ਵਜੋਂ ਵਧੇਰੇ ਸਥਾਪਿਤ ਹੈ। [3] [4] ਇਹ ਸਥਾਨ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਪੁਰਾਤੱਤਵ ਸਰਵੇਖਣ ਦੁਆਰਾ ਖੁਦਾਈ ਨੇ ਇਸ ਤੱਥ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਅਖਨੂਰ ਸਿੰਧੂ ਘਾਟੀ ਸਭਿਅਤਾ ਦੇ ਆਖਰੀ ਗੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਅਤੇ ਮੰਡ, ਅਖਨੂਰ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਰੀ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਖੁਦਾਈ ਦੌਰਾਨ ਟੇਰਾਕੋਟਾ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਿੰਧ ਕਾਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੋਰ ਮਾਨਵ-ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਸਤੂਆਂ ਮਿਲੀਆਂ ਹਨ। ਅਖਨੂਰ ਤੋਂ ਪਰੇ, ਉੱਪਰਲੇ ਪਹਾੜੀ ਖੇਤਰ ਵੱਲ ਜੋ ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ ਪਹਾੜੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ, ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਵੀ ਵਸਤੂ ਦਾ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਲਭਿਆ ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੜੱਪਾ ਲੋਕ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਚਿਨਾਬ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਤੇ ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਲੀਬੇਗ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਗੁਰੂਦੁਆਰਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਅੰਬਾਰਨ-ਪੰਬਰਵਾਨ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਖੁਦਾਈ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਥਾਨ ਕੁਸ਼ਾਨ ਕਾਲ ਅਤੇ ਗੁਪਤਾ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਬੁੱਧ ਧਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਿਵਾਸ ਸਥਾਨ ਸੀ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਅੱਠ-ਬੋਲੀ ਸਤੂਪ (ਇੱਕ ਟਿੱਲੇ ਵਰਗੀ ਬਣਤਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬੋਧੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਹਨ, ਉੱਚ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵਾਲੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਇੱਟਾਂ ਨਾਲ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ ਅਤੇ ਪੱਥਰ ਦੇ ਰਸਤਿਆਂ, ਧਿਆਨ ਸੈੱਲਾਂ ਅਤੇ ਕਮਰਿਆਂ ਨਾਲ ਘਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ,ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, [5] ਬੁੱਧ ਦੇ ਜੀਵਨ ਆਕਾਰ ਦੇ ਟੈਰਾਕੋਟਾ ਬੁੱਤ ਤੇ ਸਿੱਕੇ। ਉਹ ਦੌਰ ਵੀ ਜਗ੍ਹਾਵਾਂ ਤੋਂ ਖੁਦਾਈ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। [6] 14ਵੇਂ ਦਲਾਈ ਲਾਮਾ ਨੇ ਅਗਸਤ, ੨੦੧੨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਗੁਪਤ ਕਾਲ ਤੋਂ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਤਾਬੂਤ, ਸੋਨੇ ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਪੱਤੇ, ਮੋਤੀ, ਅਤੇ ੩ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਸਿੱਕੇ ਮਿਲੇ ਹਨ। [7] [8] ਸਟੂਪਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਜਿਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪਾਟਲੀਪੁੱਤਰ, ਮੌਜੂਦਾ ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਟੈਕਸਲਾ ਤੱਕ ਦੇ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਮਾਰਗਾਂ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਖੋਜਾਂ ਵਿੱਚ ਜੋ ਇਹ ਦਰਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੱਸੇ ਸਥਾਨ ਨੂੰ ਅੰਬਰਾਨ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਨਾਲ ਬਣੀ ਹਰੇ ਰੰਗ ਦੀ ਤ੍ਰਿਮੂਰਤੀ ਦੀ ਮੂਰਤੀ ਹੈ। ਵ੍ਯੁਤਪਤੀਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਕਸਬੇ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੁਆਰਾ ਅਖਨੂਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੱਕ ਸੰਤ ਦੀ ਸਲਾਹ 'ਤੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਉਸਦੀ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲਾਗ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚਨਾਬ ਉੱਤੇ ਵਗਣ ਵਾਲੀ ਕਸਬੇ ਦੀ ਤਾਜ਼ੀ ਹਵਾ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਕਸਬੇ ਨੂੰ ਆਂਖੋ-ਕਾ-ਨੂਰ (ਅੱਖਾਂ ਦਾ ਨੂਰ) ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸਥਾਨ ਅਖਨੂਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। [9] ਹਾਲਾਂਕਿ ਅਖਨੂਰ ਦੀ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸਾਈਟ ਤੋਂ ਕਾਪੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਵਿਪਰੀਤ ਬਿਰਤਾਂਤ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ: ਇਹ ਮੁਗ਼ਲ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਅਖਨੂਰ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸਥਾਨਕ ਹਿੰਦੂ ਪੁਜਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਕੁਝ ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਕੇ ਚਿਨਾਬ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਧੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਣੀ ਨੇ ਨੁਸਖੇ ਦੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਨਾਂ ਅਖਨੂਰ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਰਦੂ ਵਿਚ 'ਨੂਰ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਦਰਸ਼ਨ/ਚਮਕ/ਚਮਕ ਅਤੇ 'ਆਂਖ' ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਅੱਖ। ਭੂਗੋਲਅਖਨੂਰ 32.87°N 74.73°E 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਇਸਦੀ ਔਸਤ ਉਚਾਈ 301 ਮੀਟਰ (988 ਫੁੱਟ) ਹੈ। ਅਖਨੂਰ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਚਨਾਬ ਦੇ ਸੱਜੇ ਕੰਢੇ 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਚਨਾਬ ਅਖਨੂਰ ਦੀ ਮਾਈਰਾ ਮੰਡਰੀਆ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿਚ ਕਠਾਰ (ਖਧੰਧਰਾ ਘਾਟੀ) ਵਿਖੇ ਮੈਦਾਨੀ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਅਤੇ ਪੂਰਬ ਵੱਲ, ਸ਼ਿਵਾਲਿਕ, ਕਾਲੀ ਧਾਰ ਅਤੇ ਤ੍ਰਿਕੁਟਾ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਇਸ ਨੂੰ ਘੇਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਖਨੂਰ ਨੈਸ਼ਨਲ ਹਾਈਵੇਅ 144A 'ਤੇ ਸਥਿਤ ਹੈ ਜੋ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਪੁੰਛ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਜੰਮੂ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 28 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ। ਇਹ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਰਾਜੌਰੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ, ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਰਿਆਸੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਅਤੇ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਛੰਬ ਤਹਿਸੀਲ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ-ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਿਤ ਕਸ਼ਮੀਰ) ਨਾਲ ਜੁੜਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਵਾਲਾ ਜਲਵਾਯੂ ਹੈ। ਧਰਮਅਖਨੂਰ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ 92.37% ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਵਾਲਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਧਰਮ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਈਸਾਈ ਧਰਮ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1.91%, 2.70% ਅਤੇ 2.38% ਲੋਕ ਹਨ। ਹਵਾਲੇ
|
||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
