ਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ
ਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ (20 ਅਕਤੂਬਰ 1923-28 ਦਸੰਬਰ 2000) ਡਾਗਰਵਾਨੀ ਸ਼ੈਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਧਰੁਪਦ ਗਾਇਕ ਸੀ, ਜੋ ਚਾਰ ਧਰੁਪਦ ਗਾਇਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਜਾਂ ਸੀਨੀਅਰ ਡਾਗਰ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਵਿੱਚ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਵਜੋਂ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।[1] ਉਸ ਨੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਡਾਗਰ ਨੇ ਡਾਗਰ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਧਰੁਪਦ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਉਸਤਾਦ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਖਾਨ ਡਾਗਰ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸਤਾਦ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਖਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੌਤ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪੂਰਵ ਅਨੁਮਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਦਸ ਸਾਲ ਲਗਾਏ। ਉਸਤਾਦ ਨਸੀਰੂਦੀਨ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਇਹਨਾਂ ਡਾਗਰ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਉਸਤਾਦ ਰਿਆਜ਼ੂਦੀਨ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸਤਾਦ ਜ਼ਿਆਉਦੀਨ ਖਾਨ ਡਾਗਰ ਤੋਂ ਤਾਲੀਮ ਹਾਸਿਲ ਕੀਤੀ। ਐਨਸਾਈਕਲੋਪੀਡੀਆ ਬ੍ਰਿਟੈਨਿਕਾ ਦੇ ਨਾਸਿਰ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫਾਈਲ ਅਨੁਸਾਰਃ "ਨਾਸਿਰ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ,... ਭਾਰਤੀ ਗਾਇਕ, ਧ੍ਰੁਪਦ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਨੁਮਾਇੰਦਾ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਵੋਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਤੀਬਰ ਮੰਗ ਵਾਲਾ ਰੂਪ, ਜਿਸ ਦੀ ਗਾਇਕੀ ਵਿੱਚ ਭਾਵ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸੜੇ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਦੀ ਧਰੁਪਦ 19ਵੀਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਡਾਗਰ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਝਲਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਡਾਗਰ ਭਰਾਨੌਜਵਾਨ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਨੇ 11 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ। 1940 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ, ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਅਤੇ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਨੇ ਸੀਨੀਅਰ ਡਾਗਰ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਡਾਗਰ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧਰੁਪਦ ਗਾਉਣ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਭ ਤੋਂ ਚਮਕਦਾਰ ਸਿਤਾਰੇ ਵਾਂਗ ਚਮਕੇ। ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਧਰੁਪਦ ਗਾਉਣ ਦੀ ਕਲਾ ਨੂੰ ਬਦਲਿਆ ਬਲਕਿ ਯੁਗਲ ਜਾਂ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਗਾਉਣ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਜਾਨ ਵੀ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਜੁਗਲਬੰਦੀ ਦੋਵਾਂ ਗਾਇਕਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਗਈ ਸੀ। ਮੋਇਨੁਦੀਨ ਅਤੇ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਨੇ ਦੋਵਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਇੱਕ ਸਦਭਾਵਨਾਪੂਰਨ ਸਮਕਾਲੀਕਰਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਂਦਾ। ਇੱਕ ਆਮ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਵਿੱਚ, ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਹੇਠਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡੂੰਘੇ ਧਿਆਨ ਦੇ ਮੂਡ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਆਪਣੇ ਅਲੰਕਾਰ, ਉੱਪਰਲੇ ਅੱਖਰ ਵਿੱਚ ਸਜਾਵਟ ਨਾਲ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਚਮਕਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੂਸ ਅਤੇ ਜਪਾਨ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਗੀਤ ਇੰਨਾ ਮਨਮੋਹਕ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸੰਗੀਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਅਤੇ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਗੀਤ ਪਰਿਸ਼ਦ ਦੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਅਲੇਨ ਡੈਨੀਲੋ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਯੂਰਪ ਦਾ ਦੌਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬਰਲਿਨ, ਵੇਨਿਸ ਅਤੇ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ ਯੂਨੈਸਕੋ ਦੇ ਬੈਨਰ ਹੇਠ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਨ 1964 ਵਿੱਚ, ਯੂਰਪੀਅਨ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਾਉਣ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਰੋਮਾਂਚਿਤ ਹੋ ਗਏ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਨੇ ਧਰੁਪਦ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਡਾਗਰ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦੇ ਖੂਬ ਚਰਚਾ ਕੀਤੀ। 17 ਨਵੰਬਰ 1964 ਨੂੰ ਲੇ ਮੋਂਡੇ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੀ ਸਮੀਖਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਪੱਛਮੀ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮੂਡ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈਃ "ਅਸੀਂ ਅਜਿਹੀ ਮਹਾਨਤਾ ਅਤੇ ਤੀਬਰਤਾ ਦੀ ਕਲਾ ਦੇ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਰਹਾਂਗੇ ਕਿ... ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਡੂੰਘੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ।" ਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਡਾਗਰ ਦੀ 1966 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਮਾਰੋਹ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਅਮੀਨੁਦੀਨ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਦਾ ਬਦਲ ਮੰਨਦਾ ਸੀ, ਤਬਾਹ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇੱਕ ਇਕੱਲੇ ਕਲਾਕਾਰ ਵਜੋਂ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।[1][2] ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮਨਾਸਿਰ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ ਇੱਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ੀ ਫ਼ਿਲਮ ਪੋਰਟਰੇਟ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦ ਰਿਕਲੂਜ਼ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਰੁਪਦ ਸੰਗੀਤ ਆਸ਼ਰਮਅਮੀਨੁਦੀਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਅਗਲਾ ਪੜਾਅ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਜਨਵਰੀ 1966 ਵਿੱਚ ਬਿਰਲਾ ਅਕੈਡਮੀ ਸਵਰ ਸੰਗਮ ਦੇ ਸੰਸਥਾਪਕ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਆਏ ਸਨ। ਸੰਨ 1975 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੁਦ ਦੀ ਧਰੁਪਦ ਸੰਸਥਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਡਾਗਰ ਧਰੁਪਦ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਸੰਗੀਤ ਆਸ਼ਰਮ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਕੀਤਾ ਜਿੱਥੇ ਚੇਲੇ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣਗੇ ਅਤੇ ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣੇ ਗੁਰੂ ਸਿਸ਼ਯ ਪਰੰਪਰਾ ਰਾਹੀਂ ਧਰੁਪਦ ਦੀਆਂ ਸੂਖਮ ਬਾਰੀਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਣਗੇ। ਇਹ ਹੁਣ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਬਚੀ ਹੋਈ ਸੰਸਥਾ ਹੈ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਾਗਰ-ਵਾਣੀ ਧਰੁਪਦ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਅਤੇ ਵਚਨ ਬੱਧ ਹੈ। ਇਹ ਉਹ ਥਾਂ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਨੇ ਅਗਲੀ ਪੀੜੀ ਦੇ ਕੁਝ ਸਰਬੋਤਮ ਧਰੁਪਦ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਮੀਰ ਕੁਮਾਰ ਦੱਤਾ, ਅਲਕਾ ਨੰਦੀ, ਅਸ਼ੋਕ ਧਰ (ਨੰਦੀ ਭੈਣਾਂ ਸੁਜਾਤਾ ਮੋਇਤਰਾ, ਅਨੂ ਬਰਮਨ ਅਤੇ ਡਾ. ਸਮੀਰਨ ਚੈਟਰਜੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਉਸਤਾਦ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਬਿੰਦਰ ਸੰਗੀਤ ਵਿਦਵਾਨ ਮਾਇਆ ਸੇਨ ਨੂੰ ਵੀ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ।[1] ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਆਸ਼ਰਮ (ਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਮੋਇਨੂਦੀਨ ਡਾਗਰ ਧਰੁਪਦ ਸੰਗੀਤ ਆਸ਼ਰਮ) ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕਲਾਕਾਰ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਡਾਗਰ ਬੰਧੂ ਅਲੋਕਾ ਨੰਦੀ ਦੇ ਚੇਲੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।[1] ਪੁਰਸਕਾਰਉਸਤਾਦ ਨਾਸਿਰ ਅਮੀਨੁਦੀਨ ਡਾਗਰ ਨੂੰ ਕਈ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੇਠਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਕੁਝ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੁਰਸਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈਃ
ਇਹ ਵੀ ਦੇਖੋ
ਹਵਾਲੇ
|
||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
