ਮੋਹਨਕਲਿਆਣੀ ਰਾਗਮ

ਮੋਹਨਕਲਿਆਣੀ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹੈ (65ਵੇਂ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਮੇਚਾਕਲਿਆਨੀ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਰਾਗ । ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦੇ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੱਤ ਸੁਰ (ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਸ) ਲਗਦੇ। ਇਹ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗ ਮੋਹਨਮ ਅਤੇ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਕਲਿਆਣੀ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ।ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ 29ਵੇਂ ਮੇਲਕਾਰਥਾ ਧੀਰਸ਼ੰਕਰਭਰਣਮ ਦੇ ਜਨਯ ਬਿਲਾਹਾਰੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਮੋਹਨਕਲਿਆਣੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ ਭੂਪ ਕਲਿਆਣ ਜਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਕਲਿਆਣ ਭੂਪ ਕਲਿਆਣ' ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਥਾਟ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ। ਮੋਹਨਕਲਿਆਣੀ ਵਾਂਗ , 'ਭੂਪ ਕਲਿਆਣ' ਭੂਪ ਅਤੇ ਕਲਿਆਣ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ।^[1] ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਾਗ ਦੀ ਖੋਜ ਸਵਾਤੀ ਤਿਰੂਨਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਨੇ ਕੀਤੀ ਸੀ।

ਮੋਹਨਕਲਿਆਣੀ ਇੱਕ ਅਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਮੱਧਮਮ ਜਾਂ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਨਹੀਂ ਲਗਦੇ। ਇਹ ਇੱਕ ਔਡਵ-ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗਮ (ਜਾਂ ਓਡਵ ਰਾਗਮ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਕੇਲ) ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈਃ

• ਅਰੋਹਣ: ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ2 ਗ3 ਰੇ2 ਸ [b]

ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਹਨ ਸ਼ਡਜਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਪੰਚਮ ਅਤੇ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚੋਂ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਾਕਲੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚੋ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਸੰਕੇਤਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ, ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ।

ਮੋਹਨਕਲਿਆਣੀ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਰਚੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਓਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

• ਸੰਗੀਤਾ ਸਮਰਾਜਿਆ ਸੰਚਾਰੀਨੀ-ਬੈਂਗਲੁਰੂ ਰਾਮਮੂਰਤੀ ਰਾਓ
• ਮਹਾਰਾਜਾ ਸਵਾਤੀ ਤਿਰੂਨਲ ਦੁਆਰਾ ਸੇਵ ਸ਼੍ਰੀਕਾਂਤਮ
• ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੀ ਵਿਨਾਇਕਮ ਸੇਵੇਹਮ ਅਤੇ ਭੁਵਨੇਸ਼ਵਰੀਆ
• ਸ੍ਰੀ ਧਰਮ ਸ਼ਸਤਰਮ-ਥੁਲਸੀਵਨਮ ਆਰ. ਰਾਮਚੰਦਰਨ ਨਾਇਰ
• ਲਾਲਗੁਡੀ ਜੈਰਾਮਨ ਦੁਆਰਾ ਠਾਕਾ ਥਾਜਨੂ ਥੀਮਾਥਾ, ਇੱਕ ਥਿਲਾਨਾ
• ਐੱਮ. ਐੱਲ. ਵਸੰਤਕੁਮਾਰੀ ਦੁਆਰਾ ਗਾਏ ਅੰਬੁਜਮ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਆਦਿਨੇ ਕੰਨਾ ^[2]
• ਲਾਲਗੁਡ਼ੀ ਗੋਪਾਲ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਤਮੱਦਮ ਤੱਗਦਈਆ
• ਹਰੀਆ ਭਜਨੇ ਮਡੋ ਅਤੇ ਬਾਰੋ ਮੁਰਾਰੀ-ਵਾਦੀਰਾਜਾ ਤੀਰਥ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

• ਮੋਹਨਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਮਮਿਤੀ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਸੁਰ ਮੋਹਨਕਲਿਆਣਿ ਦੇ ਅਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਸਕੇਲ) ਵਰਗੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੈ : ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ- ਸੰ ਧ2 ਪ ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।
• ਬਿਲਾਹਾਰੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਅਵਰੋਹ (ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ ਹੈ (ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਯਮ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ ਦਾ ਉਤਰਦਾ ਪੈਮਾਨਾ) । ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਦੀ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ - ਸੰ ਨੀ3 ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।

1. ↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named raganidhi
2. ↑ "Adinaye Kanna". YouTube. Archived from the original on 2024-12-13. Retrieved 2025-02-27.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)