ਯਜੁਰਵੇਦ
ਯਜੁਰਵੇਦ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਵੇਦ ਧਰਮਗਰੰਥ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਵੇਦਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਯੱਗ ਦੀ ਅਸਲ ਪਰਿਕ੍ਰੀਆ ਲਈ ਗਦ ਅਤੇ ਪਦ ਮੰਤਰ ਹਨ। ਯਜੁਰਵੇਦ (ਯਜੁਸ+ਵੇਦ) ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਦੇ ਚਾਰ ਪਵਿਤਰਤਮ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਯਜੁਰਵੇਦ ਗੱਦ ਰੂਪ ਗਰੰਥ ਹੈ। ਯੱਗ ਵਿੱਚ ਕਹੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਗੱਦ ਰੂਪ ਮੰਤਰਾਂ ਨੂੰ ‘ਯਜੁਸ’ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯਜੁਸ ਦੇ ਨਾਮ ਉੱਤੇ ਹੀ ਵੇਦ ਦਾ ਨਾਮ ਯਜੁਰਵੇਦ ਬਣਿਆ ਹੈ। ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੇ ਪਦਾਤਮਕ ਮੰਤਰ ਰਿਗਵੇਦ ਜਾਂ ਅਥਰਵ ਵੇਦ ਤੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹਨ।[1] ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਤੰਤਰ ਪਦਾਤਮਕ ਮੰਤਰ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹਨ। ਇਸ ਵੇਦ ਵਿੱਚ ਅਧਿਕ ਅੰਸ਼ ਜੱਗਾਂ ਅਤੇ ਹਵਨਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਗਰੰਥ ਕਰਮਕਾਂਡ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਰਿਗਵੇਦ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸਪਤ-ਸਿੰਧੁ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ ਉਥੇ ਹੀ ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੁਰੁਕਸ਼ੇਤਰ ਦੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਈ।[2] ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਦਾ ਰਚਨਾਕਾਲ 1400 ਤੋਂ 1000 ਈ ਪੂ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੀਆਂ ਸੰਹਿਤਾਵਾਂ ਲੱਗਭੱਗ ਅੰਤਮ ਰਚੀ ਗਈਆਂ ਸੰਹਿਤਾਵਾਂ ਸਨ, ਜੋ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੂਸਰੀ ਸਹਸਰਾਬਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਸਹਸਰਾਬਦੀ ਦੀਆਂ ਆਰੰਭਕ ਸਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਇਸ ਗਰੰਥ ਤੋਂ ਆਰਿਆ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਮਾਜਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਉੱਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਾਂ ਦੀ ਵਰਣ-ਵਿਵਸਥਾ ਅਤੇ ਵਰਨ ਆਸ਼ਰਮ ਦੀ ਝਾਕੀ ਵੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਯਜੁਰਵੇਦ ਸੰਹਿਤਾ ਵਿੱਚ ਵੈਦਿਕ ਕਾਲ ਦੇ ਧਰਮ ਦੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੇਤੁ ਯੱਗ ਕਰਨ ਲਈ ਮੰਤਰਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਿਹ ਹੈ। ਯਜੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸ਼ਾਖਾ ਹਨ: ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਯਜੁਰਵੇਦ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸ਼ੁਕਲ ਯਜੁਰਵੇਦ ਸ਼ਾਖਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮਕਾਂਡ ਦੇ ਕਈ ਜੱਗਾਂ ਦਾ ਟੀਕਾ ਹੈ: ਰਿਗਵੇਦ ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ 663 ਮੰਤਰ ਯਥਾਵਤ ਯਜੁਰਵੇਦ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਯਜੁਰਵੇਦ ਵੇਦ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਭਾਗ ਹੈ, ਜਿਸਨੇ ਅੱਜ ਵੀ ਜਨ-ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਸਥਾਨ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਯੱਗਮੂਲਕ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੰਤਰ ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੇ ਹੀ ਹਨ। ਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਯਜੁਰਵੇਦਕ੍ਰਿਸ਼ਣ ਯਜੁਰਵੇਦ, ਯਜੁਰਵੇਦ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼ਾਖਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਵਰਣਨ ਅਤੇ ਨਿਰੂਪਨ ਵਿਵਸਥਿਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਹਵਾਲੇ
|
Portal di Ensiklopedia Dunia
