ਵਾਲਾਜੀ ਰਾਗ

ਵਾਲਾਜੀ ਜਾਂ ਵਾਲਾਚੀ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ ਜਾਂ ਔਡਵਾ ਰਾਗਮ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "5 ਸੁਰ ਵਾਲਾਂ"। ਇਹ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹੈ (ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਕੇਲ) ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸਵਰ (ਸੰਗੀਤਕ ਨੋਟਸ) ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾਜੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਕਲਾਵਤੀ ਹੈ।

ਵਾਲਾਜੀ ਇੱਕ ਸਮਰੂਪ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਮ ਜਾਂ ਮੱਧਮਮ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਵਰਗੀਕਰਣ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਸਕੇਲ (ਔਡਵ-ਔਡਵ ਰਾਗਮ) ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਅਰੋਹਣ: ਸ ਗ3 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਗ3 ਸ [b]

(ਇਸ ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ ਸ਼ਡਜਮ, ਅੰਤਰ ਗੰਧਾਰਮ, ਪੰਚਮ, ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਹਨ।

ਵਾਲਾਜੀ ਨੂੰ ਚੱਕਰਵਾਕਮ, 16ਵੇਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਦਾ ਇੱਕ ਜਨਯ ਰਾਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਹੋਰ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਗਾਂ, ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ, ਵਾਗਧੀਸ਼ਵਰੀ, ਰਾਮਪ੍ਰਿਆ, ਵਾਚਾਸਪਤੀ ਜਾਂ ਨਾਸਿਕਭੂਸ਼ਨੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਭਮ ਅਤੇ ਮੱਧਯਮ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ 6 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਚੱਕਰਵਾਕਮ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਵਾਲਾਜੀ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਵਾਲਾਜੀ ਇੱਕ ਮਨਮੋਹਣਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਹੀ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਫ਼ਿਲਮ ਸੰਗੀਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵਾਲਾਜੀ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਕ੍ਰਿਤੀਆਂ ਹਨ।

• ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਜਲੰਧਰਾ ਸੁਪਿਥਾਸਥੇ ਜਪ ਕੁਸੁਮ ਭਸਰੇ
• ਜੀ. ਐਨ. ਬਾਲਾਸੁਬਰਾਮਨੀਅਮ ਦੁਆਰਾ ਸੰਤਤਮ ਨਿੰਨੇ
• ਸ੍ਰੀ ਗਾਇਤਰੀ, ਸੰਤ ਗਿਆਨਾਨੰਦ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾ (ਸ਼੍ਰੀ ਓਗਿਰਾਲਾ ਵੀਰਾ ਰਾਘਵ ਸਰਮਾ)
• ਕਲਯਾਨੀ ਵਰਦਰਾਜਨ ਦੁਆਰਾ ਤੰਡਵਾ ਪ੍ਰਿਯਕਲਿਆਣੀ ਵਰਦਰਾਜਨ
• ਦਾਰੀ ਯਵੁਦਿਆ, ਨਚੀਕੇ ਪਦਬੇਦਾ ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ
• ਪਦਮੇ ਥੁਨਾਈ-ਪਾਪਾਨਾਸ਼ਾਮ ਸ਼ਿਵਨ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਵਲਾਜੀ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪੈਂਟਾਟੋਨਿਕ ਰਾਗਮ ਅਭੋਗੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਨੋਟ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਅਭੋਗੀ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

• ਮਲਯਾਮਰੁਤਮ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਾਲਾਜੀ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਚਡ਼੍ਹਨ ਅਤੇ ਉਤਰਨ ਦੋਵਾਂ ਪੈਮਾਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁੱਧ ਰਿਸ਼ਭਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ1 ਗ3 ਪ ਧ2 ਨੀ2 ਸੰ -ਸੰ ਨੀ2 ਧ2 ਪ ਗ3 ਰੇ1 ਸ ਹੈ I
• ਨਾਗਾਸਵਰਾਵਲੀ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਥਾਂ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਮਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਗ3 ਮ1 ਪ ਧ2 ਸੰ -ਸੰ ਧ2 ਪ ਮ1 ਗ3 ਸ ਹੈ I
• ਮੋਹਨਮ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਥਾਂ ਚਤੁਰੂਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਸ ਰੇ2 ਗ3 ਪ ਧ2 ਸੰ- ਸੰ ਧ2 ਪ ਗ3 ਰੇ2 ਸ ਹੈ।