ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਰਾਗਮ

ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੀ 72ਵੀਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 56ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਚਮਾਰਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇਹ ਰਾਗ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਗਾਇਆ-ਵਜਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।^[1] ਭਗਵਾਨ ਮੁਰੂਗਨ ਅਤੇ ਭਗਵਾਨ ਸ਼ਿਵ ਬਾਰੇ ਕਈ ਰਚਨਾਵਾਂ ਇਸ ਰਾਗ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ।

ਇਹ 10ਵੇਂ ਚੱਕਰ ਦੀਸੀ ਵਿੱਚ ਦੂਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ 'ਡਿਸੀ-ਸ਼੍ਰੀ' ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸਾ ਰੀ ਗੀ ਮੀ ਪਾ ਧਾ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਆਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਦੀ ਬਣਤਰ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਹੇਠਾਂ ਸੰਕੇਤ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ2 ਪ ਧ1 ਨੀ2 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ1 ਪ ਮ2 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [b]

ਇਹ ਸਕੇਲ ਸਵਰ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਾਰਣ ਗੰਧਾਰਮ, ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਧੈਵਤਮ ਅਤੇ ਕੈਸਿਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਹੈ, ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਆਰੋਹ-ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਟਭੈਰਵੀ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਮੱਧਮਮ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 20ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਸਕੇਲ ਹੈ।

ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਕੋਲ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਕੁਝ ਛੋਟੇ ਜਨਯ ਰਾਗਮ (ਉਤਪੰਨ ਸਕੇਲ) ਹਨ। ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਸਕੇਲਾਂ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਇੱਥੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਗਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕੁਝ ਆਮ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ।

• ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਵੱਡੇਨੇ ਵਾਰਾ
• ਪਟਨਾਮ ਸੁਬਰਾਮਣੀਆ ਅਈਅਰ ਦੁਆਰਾ ਮਾਰੀਵਰ ਡਿਕੇਵਰਾਇਆ
• ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਰਵਤੀ ਨਾਇਕੇਨੇ, ਸਰਵਨ ਭਵ ਐਨਮ, ਅੰਡਵਾਨੇ ਉੱਨਈ
• ਮੈਸੂਰ ਵਾਸੁਦੇਵਾਚਰ ਦੁਆਰਾ ਅਭਿਮਨਮੁਥੋ ਨੰਨੂਬਰੋਵਰਧਾਮੈਸੂਰ ਵਾਸੂਦੇਵਚਾਰ
• ਯਾਕੇ ਬਾਗਿਲਾ ਹਕੀਰੂਵੀ ਵਾਦਿਰਾਜਾ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾਵਾਦੀਰਾਜਾ ਤੀਰਥ
• ਮੂਰੂ ਨਮਗਲਾ ਗੋਪਾਲ ਦਾਸਾ ਦੁਆਰਾ
• ਹੂ ਬੇਕ ਪਰਿਮਾਲਾਡਾ, ਕੋੱਟਾ ਭਾਗਯਾਵੇ ਸਾਕੋ, ਜਾਨੂਮਾ ਜਾਨੁਮਾਦਲੀ ਵਿਦਯਾਪ੍ਰਸੰਨਾ ਤੀਰਥ ਦੁਆਰਾ ਕੰਨਡ਼ ਵਿੱਚ
• ਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸ ਦੁਆਰਾ ਆਚਾਰਵਿੱਲਦਾ ਨਾਲੀਗੇਪੁਰੰਦਰ ਦਾਸਾ
• ਮੁਥੀਆ ਭਾਗਵਤਾਰ ਦੁਆਰਾ ਵੱਲੀ ਨਾਇਕੇਨੇ
• ਵਿਲਯਾਦ ਇਡੂ ਨੇਰਾਮਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ T.N.Bala ਦੁਆਰਾ
• ਸਦਾ ਤਵਾ ਪਦਾ ਸੰਨੀਧਿਮ ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ
• ਓਮਕਾਰਾ ਪ੍ਰਣਵ, ਐਮ. ਬਾਲਾਮੁਰਲੀਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਦ ਵਰਨਮ
• ਕਲਯਾਨੀ ਵਰਦਰਾਜਨ ਦੁਆਰਾ ਸਤਵ ਵਰਦੀਤਾ ਵਿਕਰਮਕਲਿਆਣੀ ਵਰਦਰਾਜਨ
• ਸਵਾਤੀ ਥਿਰੂਨਲ ਰਾਮ ਵਰਮਾ ਦੁਆਰਾ ਮਮਾਵਾ ਕਰੁਨਾਇਆ
• ਗੋਪਾਲਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਭਾਰਤੀ ਦੁਆਰਾ ਬਾਵਸਾਗਰਮ
• ਸਰਵਨਭਵ ਐਨਮ-ਪਾਪਨਾਸਾਮ ਸਿਵਨ

ਮੁਥੁਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਧੀ ਵਿਨਾਇਕਮ, ਮਹਾਸੂਰਾਮ ਕੇਟੁਮਹਮ, ਸਦਾਸ਼ਰੇ ਅਤੇ ਏਕਮਰੇਸ਼ਨਾਇਕਿਮ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਰਾਗਮ ਨਾਮ ਚਮਾਰਮ ਮੁਦਰਾ ਹੈ।

ਇੱਕ ਰਚਨਾ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਸ਼ਨਮੁਕਪਰੀਆ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ

• ਅਰੁਣਗਿਰੀਨਾਥਰ ਦੁਆਰਾ ਮੁਥਾਈ ਥਰੂ ਪੱਠੀ

ਚਡ਼੍ਹਦੇਃ ਸ ਗ2 ਮ2 ਪ ਨੀ2 ਸੰ

ਉਤਰਦੇਃ ਸੰ ਨੀ2 ਪ ਮ2 ਗ2 ਸ

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 3 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਰਥਾਤ, ਸ਼ੂਲਿਨੀ, ਢੇਨੁਕਾ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰਮਬਾਡ਼ੀ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ, ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਦਜਮ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਸੁਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਅਨੁਸਾਰੀ ਨੋਟ ਆਵਿਰਤੀ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਚੁੱਕਿਆ ਗਿਆ ਕਦਮ ਹੈ। ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਵੇਖੋ।

ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਹੰਗਰੀ ਦੇ ਜਿਪਸੀ ਸਕੇਲ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ।