ਨਟਭੈਰਵੀ ਰਾਗ

ਨਟਭੈਰਵੀ ਕਰਨਾਟਕੀ ਸੰਗੀਤ (ਦੱਖਣੀ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸੰਗੀਤਕ ਪੈਮਾਨਾ) ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਹ 72 ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ 20ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਛੋਟੇ ਪੈਮਾਨੇ (ਏਓਲਿਯਨ ਮੋਡ) ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਰਾਗ ਹੈ।

ਨਟਭੈਰਵੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਆਸਾਵਰੀ ਥਾਟ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦੀ ਹੈ। ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਮੇਲਕਾਰਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਾਰੀਰੀਟੀਗੌਲਾ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਨਟਭੈਰਵੀ ਓਹ ਰਾਗ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸਰੋਤਿਆਂ ਅੰਦਰ ਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਭਗਤੀ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਚੌਥੇ ਚੱਕਰ ਵੇਦ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰਾਗ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਾਮ ਵੇਦ-ਸ਼੍ਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸੁਰ ਸੰਗਤੀ ਸ ਰੀ ਗੀ ਮ ਪ ਧ ਨੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਅਰੋਹਣ-ਅਵਰੋਹਣ ਬਣਤਰ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ (ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੰਕੇਤਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵਿਆਂ ਲਈ ਕਰਨਾਟਕ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਸਵਰ ਵੇਖੋ):

• ਆਰੋਹਣਃ ਸ ਰੇ2 ਗ2 ਮ1 ਪ ਧ1 ਨੀ2 ਸੰ [a]
• ਅਵਰੋਹਣਃ ਸੰ ਨੀ2 ਧ1 ਪ ਮ1 ਗ2 ਰੇ2 ਸ [b]

(ਇਹ ਪੈਮਾਨਾ ਚਤੁਰਸ਼ਰੁਤੀ ਰਿਸ਼ਭਮ, ਸਾਧਾਰਨ ਗੰਧਾਰਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ, ਸ਼ੁੱਧ ਦੈਵਤਮ,ਕੈਸ਼ੀਕੀ ਨਿਸ਼ਾਦਮ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਇੱਕ ਸੰਪੂਰਨਾ ਰਾਗ ਹੈ-ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਸੱਤ ਸੁਰ ਲਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ੁੱਧ ਮੱਧਯਮ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ 56ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ।

ਨਾਰਿਰੀਤੀਗੌਲਾ ਵੈਂਕਟਾਮਾਖਿਨ ਦੁਆਰਾ ਸੰਕਲਿਤ ਮੂਲ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 20ਵਾਂ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਹੈ। ਪੈਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸੁਰ\ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਹਨ ਪਰ ਸਕੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਕਰਾ ਪ੍ਰਯੋਗਾ ਮਤਲਬ ਅਰੋਹ -ਅਵਰੋਹ (ਚਡ਼੍ਹਦੇ ਅਤੇ ਉਤਰਦੇ ਪੈਮਾਨੇ) ਵਿੱਚ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿਗ-ਜ਼ੈਗ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਨਟਭੈਰਵੀ' ਦੇ ਕਈ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਨਯ ਰਾਗਮ ਹਨ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੈਰਵੀ, ਨਾਗਗੰਧਾਰੀ, ਸਾਰਾਮਤੀ, ਜੌਨਪੁਰੀ, ਹਿੰਦੋਲਮ (ਕਈ ਵਾਰ ਹਿੰਡੋਲੋਮ ਹਨੂਮਾਟੋਦੀ ਦਰਬਾਰੀ ਕਾਨ੍ਹੜਾ ਅਤੇ ਜਯੰਤਸ਼੍ਰੀ ਦੇ ਜਨਯ ਵਜੋਂ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਟਭੈਰਵੀ ਦੇ ਜਨਯ ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸੂਚੀ ਲਈ ਜਨਯ ਰਾਗਮਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੇਖੋ।

ਸ਼੍ਰੀ ਵੱਲੀ ਦੇਵਸੇਨਾ ਪਾਟੇ ਨਟਭੈਰਵੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਾਪਨਾਸਮ ਸਿਵਨ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਈ ਗਈ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਚਨਾ ਪੁਚੀ ਸ਼੍ਰੀਨਿਵਾਸ ਅਯੰਗਰ ਦੀ ਪਰੂਲਸੇਵਾ ਹੈ। ਤਿਆਗਰਾਜ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਜਨਯ ਰਾਗ ਭੈਰਵੀ ਵਿੱਚ ਉਪਾਚਾਰਮੂ ਜੇਸੇਵਾ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ।

ਮੁਥੂਸਵਾਮੀ ਦੀਕਸ਼ਿਤਰ ਦੀ ਰਚਨਾ ਸ਼੍ਰੀ ਨਿਲੌਤਪਲਨਾਇਕੇ ਨੂੰ ਨਾਰੀਤੀਗੌਲਾ ਲਈ ਸੈੱਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਹ ਭਾਗ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਪਹਿਲੂ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਨਟਭੈਰਵੀ ਦੇ ਸੁਰਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦਮ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਤਬਦੀਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ 5 ਹੋਰ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੇਲਾਕਾਰਤਾ ਰਾਗਮ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਲਿਆਣੀ, ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ, ਹਨੂਮਾਟੋਦੀ, ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਯਾ ਅਤੇ ਹਰਿਕੰਭੋਜੀ ਹੋਰ ਵੇਰਵਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਰਾਗ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦ ਦੇ ਇੱਕ ਚਿੱਤਰ ਲਈ ਸੰਕਰਾਭਰਣਮ ਉੱਤੇ ਗ੍ਰਹਿ ਭੇਦ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਲਓ।

ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਨਟਭੈਰਵੀ ਨੇ ਇਸ ਸਮੂਹ ਦੇ ਹੋਰ ਪੰਜ ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਾਂਗ ਕਾਫ਼ੀ ਬਰਾਬਰ ਦੂਰੀ ਦੇ ਸਵਰਾ ਸਥਾਨਾ (ਪਿੱਚ ਪੋਜ਼ੀਸ਼ਨਜ਼, ਨੋਟਸ) ਨੂੰ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਨਟਭੈਰਵੀ ਨਾਲੋਂ ਅਕਸਰ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਲਿਆਣੀ, ਤੋੜੀ, ਸ਼ੰਕਰਾਭਰਣਮ ਅਤੇ ਖਰਹਰਪ੍ਰਿਯਾ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰਾਗਮ ਵਜੋਂ ਤਵੱਜੋ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਮੱਧਮਮ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ, ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਸੁਰ ਪ੍ਰਯੋਗ (ਅਭਿਆਸ ਵਿੱਚ ਉਪਯੋਗ) ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਤੌਰ ਉੱਤੇ, ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪੰਚਮ (ਪੰਚਮ ਤੋਂ ਗੰਧਾਰਮ (ਅਰੋਹਣ ਵਿੱਚ ਗ2) ਅਤੇ ਅਵਰੋਹਣ ਵਿੱਚੋਂ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਦੇ ਸੁਰਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸ ਰਾਗ ਨੂੰ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਸ਼ੰਮੁਖਪ੍ਰਿਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ।