ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ

ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ
2008 ਦੀ ਭਾਰਤੀ ਮੋਹਰ ਤੇ ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸੈਮ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ
ਛੋਟਾ ਨਾਮ	ਸੈਮ ਬਹਾਦੁਰ
ਜਨਮ	(1914-04-03)3 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ
ਮੌਤ	27 ਜੂਨ 2008(2008-06-27) (ਉਮਰ 94) ਵੈਲਿੰਗਟਨ, ਤਮਿਲ਼ ਨਾਡੂ, ਭਾਰਤ
ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ	ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ (1947 ਤੱਕ)  ਭਾਰਤ (1947 ਤੋ ਬਾਅਦ)
ਸੇਵਾ/ਬ੍ਰਾਂਚ	ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ  ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ
ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਾਲ	1934–2008[lower-alpha 1]
ਰੈਂਕ	ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ
ਯੂਨਿਟ	12ਵੀਂ ਫਰੰਟੀਅਰ ਫੋਰਸ ਰੈਜੀਮੈਂਟ 8ਵੀ ਗੋਰਖਾ ਰਾਇਫਲਜ਼
ਲੜਾਈਆਂ/ਜੰਗਾਂ	ਦੂਜੀ ਸੰਸਾਰ ਜੰਗ ਪਹਿਲੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਜੰਗ (1947) ਭਾਰਤ-ਚੀਨ ਜੰਗ ਦੂਸਰਾ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1965) ਤੀਜਾ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਯੁੱਧ (1971)
ਇਨਾਮ	ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ ਮਿਲਟਰੀ ਕਰਾਸ
ਦਸਤਖ਼ਤ

ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ ਸੈਮ ਹਰਮੁਸਜੀ ਫਰਾਮਜੀ ਜਮਸ਼ੇਦਜੀ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ (4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1914 – 27 ਜੂਨ 2008), ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਸੈਮ ਬਹਾਦਰ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਇੱਕ ਜਨਰਲ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ। 1971 ਦੇ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸਮੇਂ ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸਨ। ਉਹ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ (5 ਸਿਤਾਰਾ) ਦੀ ਪਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ੀ ।ਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਫੌਜੀ ਜੀਵਨ ਚਾਰ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਦਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਸੀ।^[1]

ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ 1932 ਵਿੱਚ ਦੇਹਰਾਦੂਨ ਵਿਖੇ ਇੰਡੀਅਨ ਮਿਲਟਰੀ ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਾਖਲੇ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਚੌਥੀ ਬਟਾਲੀਅਨ, 12ਵੀਂ ਫਰੰਟੀਅਰ ਫੋਰਸ ਰੈਜੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੂਜੇ ਵਿਸ਼ਵ ਯੁੱਧ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਬਹਾਦਰੀ ਲਈ ਮਿਲਟਰੀ ਕਰਾਸ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। 1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ 8ਵੀਂ ਗੋਰਖਾ ਰਾਈਫਲਜ਼ 'ਤੇ ਮੁੜ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 1947 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਅਤੇ ਹੈਦਰਾਬਾਦ ਸੰਕਟ ਦੌਰਾਨ ਮਾਣਕਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣੀ ਪਈ ਸੀ ਅਤੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਵੀ ਪੈਦਲ ਬਟਾਲੀਅਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮਿਲਟਰੀ ਆਪ੍ਰੇਸ਼ਨ ਡਾਇਰੈਕਟੋਰੇਟ ਵਿਖੇ ਸੇਵਾ ਕਰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਤਰੱਕੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਉਹ 1952 ਵਿੱਚ 167 ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਬ੍ਰਿਗੇਡ ਦਾ ਕਮਾਂਡਰ ਬਣਿਆ ਅਤੇ 1954 ਤੱਕ ਇਸ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਰਿਹਾ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਆਰਮੀ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਵਿਖੇ ਮਿਲਟਰੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦੇ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਦਾ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਿਆ।

ਇੰਪੀਰੀਅਲ ਡਿਫੈਂਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹਾਈ ਕਮਾਂਡ ਦਾ ਕੋਰਸ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੂੰ 26ਵੇਂ ਇਨਫੈਂਟਰੀ ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦਾ ਕਮਾਂਡਿੰਗ ਜਨਰਲ ਅਫ਼ਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਡਿਫੈਂਸ ਸਰਵਿਸਿਜ਼ ਸਟਾਫ ਕਾਲਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਵਜੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਨਿਭਾਈਆਂ। 1961 ਵਿੱਚ, ਮਾਣਕਸ਼ਾਅ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਬਾਰੇ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਗੈਰ-ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਕਿਹਾ, ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਤੇ ਦੇਸ਼ ਧ੍ਰੋਹ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਗਿੱਛ 'ਚ ਬਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸ ਨੇ ਨਵੰਬਰ 1962 ਵਿੱਚ ਆਈ.ਵੀ. ਕੋਰ ਦੀ ਕਮਾਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ। ਅਗਲੇ ਸਾਲ, ਮਾਣਕਸ਼ਾਅ ਨੂੰ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਕੇ ਫੌਜ ਦੇ ਕਮਾਂਡਰ ਦੇ ਅਹੁਦੇ 'ਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪੱਛਮੀ ਕਮਾਂਡ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਲਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ 1964 ਵਿੱਚ ਪੂਰਬੀ ਕਮਾਂਡ 'ਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਿਆ।

ਡਿਵੀਜ਼ਨ, ਕੋਰ ਅਤੇ ਖੇਤਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ 1969 ਵਿੱਚ ਸੈਨਾ ਸਟਾਫ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਮੁਖੀ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ, ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ 1971 ਦੀ ਭਾਰਤ-ਪਾਕਿ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਜੇਤੂ ਮੁਹਿੰਮਾਂ ਚਲਾਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਕਾਰਨ ਦਸੰਬਰ 1971 ਵਿੱਚ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ ਬਣ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਪਦਮ ਵਿਭੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਪਦਮ ਭੂਸ਼ਣ, ਭਾਰਤ ਦਾ ਦੂਜਾ ਅਤੇ ਤੀਜਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚ ਨਾਗਰਿਕ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ ਗਿਆ।

ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਨੇ 22 ਅਪ੍ਰੈਲ 1939 ਨੂੰ ਬੰਬੇ ਵਿਖੇ ਸਿਲੂ ਬੋਡੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਜੋੜੇ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬੇਟੀਆਂ, ਸ਼ੈਰੀ ਅਤੇ ਮਾਇਆ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਾਜਾ) ਸਨ, ਜੋ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 1940 ਅਤੇ 1945 ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ। ਸ਼ੈਰੀ ਨੇ ਬਟਲੀਵਾਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਧੀ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਂਡੀ ਹੈ। ਮਾਇਆ ਨੂੰ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਏਅਰਵੇਜ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਮੁਖਤਿਆਰ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪਾਇਲਟ ਦਾਰੂਵਾਲਾ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਇਆ। ਮਾਇਆ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਕੋਲ ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਰਾਓਲ ਸੈਮ ਅਤੇ ਜਹਾਨ ਸੈਮ ਹਨ।

ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਦੀ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਵੈਲਿੰਗਟਨ ਦੇ ਮਿਲਟਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਖੇ ਨਮੂਨੀਆ ਤੋਂ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੇਚੀਦਗੀਆਂ ਕਾਰਨ 27 ਜੂਨ 2008 ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 12:30 ਵਜੇ 94 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ।^[2] ਖਬਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ "ਮੈਂ ਠੀਕ ਹਾਂ!" ਸਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਉਟਕਾਮੁੰਡ (ਊਟੀ) ਵਿੱਚ ਪਾਰਸੀ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਖੇ, ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਕਬਰ ਦੇ ਨਾਲ, ਮਿਲਟਰੀ ਸਨਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਦਫ਼ਨਾਇਆ ਗਿਆ।^[3] ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਨੇਕਸ਼ਾਅ ਕਈ ਵਿਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਘਿਰ ਗਿਆ, ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵੀ.ਆਈ.ਪੀ. ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਦੀ ਘਾਟ ਸੀ। ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮੀ ਸੋਗ ਦੀ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰੋਟੋਕੋਲ ਦੀ ਉਲੰਘਣਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਨੇਤਾ ਵਾਲਾ ਬਣਦਾ ਸਨਮਾਨ ਉਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।^[4][5][6] ਉਸ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਧੀਆਂ ਅਤੇ ਤਿੰਨ ਪੋਤੇ-ਪੋਤੀਆਂ ਸਨ।

Insignia	Rank	Component	Date of rank
	ਦੂਜਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	4 ਫਰਵਰੀ 1934
	ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	4 ਮਈ1936 [7]
	ਕੈਪਟਨ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	ਜੁਲਾਈ 1940 (acting)[8] 1 ਅਗਸਤ 1940 (ਥੁੜ੍ਹ-ਚਿਰਾ)[8] 20 ਫਰਵਰੀ 1941 (ਜੰਗ-ਅਧਾਰਿਤ)[8] 4 ਫਰਵਰੀ 1942 (ਖ਼ਾਸ ਕੰਮਾਂ ਲਈ)[8]
	ਮੇਜਰ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	7 ਅਗਸਤ 1940 (acting)[8] 20 ਫਰਵਰੀ 1941 (temporary)[8] 4 ਫਰਵਰੀ 1947 (substantive)[9]
	ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਕਲੋਨਲ	ਬਰਤਾਨਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	30 ਅਕਤੂਬਰ 1944 (local)[8] 5 ਮਈ 1946 (acting)[9]
	ਮੇਜਰ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	15 ਅਗਸਤ 1947[lower-alpha 2]
	ਕੋਲੋਨਲ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	1948 (acting)
	ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	1948 (acting)
	ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ-ਕੋਲੋਨਲ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	26 ਜਨਵਰੀ 1950 (substantive; recommissioning and change in insignia)[10]
	ਕੋਲੋਨਲ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	4 ਫਰਵਰੀ 1952
	ਬ੍ਰਿਗੇਡੀਅਰ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	26 ਫਰਵਰੀ 1950 (acting) 4 ਫਰਵਰੀ 1957 (substantive)
	ਮੇਜਰ ਜਨਰਲ	ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ	20 ਦਸੰਬਰ 1957 (acting) 1 ਮਾਰਚ 1959 (substantive)
	ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ	ਭਾਰਤੀ ਆਰਮੀ	2 ਦਸੰਬਰ 1962 (acting) 20 ਜੁਲਾਈ 1963 (substantive)
	ਜਨਰਲ (ਸੀ.ਓ.ਏ.ਐਸ.)	ਭਾਰਤੀ ਆਰਮੀ	8 ਜੂਨ 1969[11]
	ਫ਼ੀਲਡ ਮਾਰਸ਼ਲ	ਭਾਰਤੀ ਆਰਮੀ	1 ਜਨਵਰੀ 1973[12]

1. ↑ "ਸੈਮ ਬਹਾਦੁਰ : ਜਦੋਂ 7 ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਤੇ ਡਾਕਟਰ ਵੀ ਹੱਥ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਬਚੇ, ਪਰ ਫ਼ਿਰ ਕੁਝ ਅਜਿਹਾ ਹੋਇਆ..." BBC News ਪੰਜਾਬੀ. 2023-11-26. Retrieved 2024-09-01.
2. ↑ Pandya, Haresh (30 June 2008). "Sam H.F.J. Manekshaw Dies at 94; Key to India's Victory in 1971 War". New York Times. Archived from the original on 10 December 2008. Retrieved 30 June 2008.
3. ↑ Thiagarajan, Shanta (3 April 2014). "Field Marshal Sam Manekshaw statue unveiled on Ooty–Coonoor road". The Times of India. Archived from the original on 7 April 2014.
4. ↑ Pandit, Rajat (28 June 2008). "Lone minister represents govt at Manekshaw's funeral". The Times of India. Archived from the original on 13 ਮਈ 2013. Retrieved 15 August 2012. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
5. ↑ "NRIs irked by poor Manekshaw farewell". DNA – India: Daily News & Analysis. 7 July 2008. Archived from the original on 14 October 2008. Retrieved 26 November 2016.
6. ↑ "No national mourning for Manekshaw". The Indian Express. 29 June 2008. Retrieved 15 August 2012.
7. ↑ Indian Army 1938, pp. 221E.
8. ↑ ^{8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6} Indian Army 1945, pp. 198–199.
9. ↑ ^{9.0 9.1} Indian Army 1947, pp. 198–199.
10. ↑ "New Designs of Crests and Badges in the Services" (PDF). Press Information Bureau of India – Archive. Archived (PDF) from the original on 8 August 2017.
11. ↑ "Part I-Section 4: Ministry of Defence (Army Branch)" (PDF). The Gazette of India. 19 July 1969. p. 664.
12. ↑ "Part I-Section 4: Ministry of Defence (Army Branch)" (PDF). The Gazette of India-Extraordinary. 2 January 1973. p. 1.

ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:<ref> tags exist for a group named "lower-alpha", but no corresponding <references group="lower-alpha"/> tag was found