Шәмаил

Шәмаил — татар сәнгатенең үзенчәлекле, специфик төре.

Шәмаилдә гарәпчә текст һәм/яки Ислам мәгънәсе булырга яки булмаска мөмкин. Иң мөһиме - сәнгать әсәренең татар мәдәнияте белән багланышы булырга тиеш. Бер үк вакытта шәмаил халык аңында Аллаһ Тәгаләгә ышану билгесе буларак та кабул ителә. Татарларда борынгыдан ук гарәп язуы белән язылган Коръән сүрәләре, догалар кәгазьләр китап киштәләрендә яки стенада эленеп торган махсус букчаларда сакланган. Шәмаилләргә беркайчан да табынмаганнар, алар ислам дине иконалары түгел. Алар Аллаһы Тәгаләгә барлыгын искә төшереп торган.

1. Классик шәмаил (пыяланын артында майлы буяулар һәм ялтыравык фольга)
2. Кәгазьдә ясалган шәмаилләр (кулдан яки басма – типографик ысул белән)
3. Тукымада чигелгән шәмаилләр (Ляухә)
4. Төрле техникалар (гравюралар, рәсемнәр, таштан киселгән һ. б.)
   

Классик шәмаил (пыяланын артында майлы буяулар һәм ялтыравык фольга)

Шамаиль Шәмаил "Фатыйха сүрәсе” XX гасыр башы. Пыяла, май, фольга    Нәҗип Наккаш. Басмала. 2003. Пыяла, акрил, тушь, май, фольга    Нәҗип Наккаш. "Тәхете". Пыяла, акрил, тушь, май, фольга

Тукымада чигелгән шәмаилләр (Ляухә)

Карамышева Галия. Ляухә 'Йөрәк хәтере'. 1910. Ефәк, чигү, шома  Ляухә. Билгесез автор. Чигү  Ляухә. Билгесез автор. Ефәк, чигү, шома

Төрле техникалар (гравюралар, рәсемнәр, таштан киселгән һ. б.)

Сәлахетдинов Ринат. Соңгы дога. 1998. Картон, бронза, лак    Гыйлаҗетдинов Салават. "Машалла', 2001. Конгрев    Түбән Кама мәчетендә Шәмаил, 2002, мозаик

Шәмаил текстлары татар халкының рухи мирасының аерылгысыз бер өлеше булып тора. Бу мирас татар әдәбият традицияләре, дини риваятьләр һәм халык ышанулары белән бәйләнгән.

Татар шәмаилләрдә киләсе жанрлардагы текстлар булырга мөмкин:

1. Догалар, сүрәләр, аятләр, хәдисләр;
2. Мөнәҗәтләр;
3. Пәйгамбәребез тасвирламалары;
4. Тәкъвимнәр;
5. Әйтемнәр;
6. Бәетләр, шигырьләр юллары;
7. Тарихи һәм гыйбрәтле текстлар.

Шәмаилләр элеккечә үк татар торагының аерылгысыз атрибуты булып тора. Алар татар йортта ишек өстендә яки иң мактаулы урыннарда эленә. Шәмаилләргә беркайчан да гыйбадәт кылмадылар, алар мөселман татарларына Ислам диненең тугрылыгын белдерделәр. Шәмаил рәвешендә башкарылган Коръән билгесенең төп максаты - Бердәм Аллаһы Тәгаләнең барлыгын билгеләү иде. Иҗатчының исемен искә алу кайгы һәм бәла-казаларны "куркытты".

XIX һәм XX гасырлар чигендә татар басма шәмаилләре Казанда чыгарыла, ә аннары Идел буе, Урал һәм Көнбатыш Себер мөселманнарына китаплар белән беррәттән вакытлы басмалар сыйфатында җибәрелә. Шулай итеп, басма шәмаилләр сәнгате татарларны мөселман дөньясы белән берләштерүдә мөһим роль уйный.

Шәмаилләр типографияләрдә басылуы башыннан, шәмаилләрнең эчтәлеге үзгәрә. Яңа литографик шәмаилләр татарларга чит ил дәүләтләре турында белем бирә, аларның мәчетләрен күрсәтә, яңа технологияләр белән танышырга ярдәм итә. Мәсәлән, билгесез авторның "Эдирна техника могҗизалары” шәмаилендә күрсәтелгәнчә, шәмаилләрдән татар халкы дөньяда яңа уйлап табулар турында белде. XIX һәм XX гасырлар чигендә шамаилнең татар мөһере ислам идеяләрен тәрбияләүдә һәм пропагандалауда мөһим роль уйный башлый.

1928-1931 елларда элек татар телендә кулланылган гарәп язуыннан баш тарту татар шамаиленең сәнгате түбәнәюгә китерә. Татарларның тел аша тапшырыла торган мәдәни мәгълүматын тулы реконструкцияләү, татар халкының тарихи үткәне белән элемтәләрне өзү бара. Әгәр элек шамаилләр дини диннәрне белдерү өчен төзелгән булса, гарәп язуыннан баш тарткач, шамаилләр бары тик татарларның элеккеге дини традицияләре турында гына искәртеп хезмәт итә.

Татар мәдәнияте шамаиле татар халкының мәдәни кодын үз эченә ала, чөнки ул татар халкының сәнгати, мәдәни һәм әдәби байлыгын (Ислам әдәбияты, Коръән) берләштерә.

• Шамсутов, Рустем  (2003). Слово и Образ в Татарском Шамаиле. 
• Минем йорт - Шәмаил
• Татар шәмаилләре

• Нәҗип Исмәгыйлев