Яр Чаллы агломерациясе

Яр Чаллы агломерациясе — полицентрик шәһәр агломерация-конурбациясе, Татарстан Республикасында халык буенча икенче һәм Россиядә миллионер-шәһәрләр арасында бик аз агломерация-миллионерларның берсе.

Республиканың төньяк-көнчыгышында, Чулман елгасының ике ярында урнаша. Үз эченә Республика карамагындагы 4 шәһәр (шул исәптән 1 шәһәр тирәсе) һәм тулысынча яки өлешчә 7дән 9га кадәр муниципаль районны ала. Халык саны — 950 меңгә якын кеше.

Республиканың Кама икътисадый зонасы үзәге буларак агломерациянең үсеше 2011 елгы «Татарстан Республикасы территориаль планлаштыру схемасы» һәм «Татарстан Республикасының 2030 елга кадәр социаль-икътисадый үсеш стратегиясе» белән беркетелгән^[1].

Агломерация составы

Агломерациянең актив үсеш зонасында (Стратегия — 2030 нигезендә) иң эре торак пунктлар (3 меңнән артык кеше):

Яр Чаллы	↗524 444^[2]
Түбән Кама	↘235 448^[2]
Алабуга	↗72 929^[2]

Менделеевск	↗22 200^[2]
Мамадыш	↗15 528^[2]
Кама Аланы	↘15 645^[2]

Түгәрәк Күл	Н/Д^[3]
Бәтке	↘3322^[4]
Олы Афанас	3168^[4]

Файл:Набережночелнинская агломерация.svg

Кама икътисадый зонасы Татарстан Республикасы картасында

Стратегия — 2030 нигезендә, агломерациянең актив үсеше зонасына керә:

Исем	Халык мең кеше
Яр Чаллы шәһәр округы	524,4
Алабуга районы (төньяк-көнбатыштан тыш)	81,3
Зәй районы (төньяк)	2,4
Мамадыш районы (көньяк-көнчыгышк)	17
Менделеевск районы (көньяк, үзәк)	25,6
Түбән Кама районы (төньяк, үзәк)	267,1
Тукай районы (үзәк, көнбатыш, төньяк)	23,7
Грахово районы (Удмуртия) (көньяк-көнчыгыш)	0,9
Бөтен агломерация:	954

Территориаль планлаштыру схемасы составына керүче «Татарстан Республикасының киңлеге үсеше схемасы»^[5] нигезендә, киләчәктә киң агломерация составына түбәндәгеләр керәчәк:

Тукай районы (калган өлешләр)
Минзәлә районы (көнбатыш һәм үзәк, шул исәптән Минзәлә шәһәре)
Зәй районы (үзәк, шул исәптән Зәй шәһәре)
Сарман районы (төньяк-көнбатыш, шул исәптән Сарман авылы).

Территориаль планлаштыру схемасы составына керүче «Территориаль планлаштыру турында нигезләмә»дә агломерациянең өч төп үзәге бар: Түбән Кама, Яр Чаллы, Алабуга. Нигезләмәдә билгеләп үтелгәнчә, өч үзәк шәһәрнең шәһәр барлыкка китерүче функцияләрен сыйфатлы итеп үзгәртү һәм алар арасындагы элемтәләрне ныгыту киләчәктә агломерация, бәлки, «көнбатыш, төньяк һәм көнчыгыш юнәлешләрдә киңәергә мөмкин, шуның нәтиҗәсендә система составына Мамадыш, Әгерҗе һәм Актаныш районнары халыкны эш белән тәэмин итү системалары керәчәк»^[6].

Икътисад

Агломерация территорияләренең төп тармаклары: машина төзелеше, химия, нефть химиясе, азык-төлек сәнәгате, электр энергетикасы, төзелеш материаллары сәнәгате һәм нефть чыгару. «КамАЗ» ААҖ, «Түбәнкаманефтехим» ГАҖ, «Соллерс» ГК һәм «Алабуга» махсус икътисадый зонасындагы предприятиеләр иң эре җитештерү компаниялары булып тора.

Транспорт

Автомобиль юллары

Агломерация аша М-7 «Идел» федераль әһәмияттәге «Мәскәү – Казан – Уфа» һәм аның янәшәсендәге М-7 (Пермьгә керү юлы) «Алабуга – Ижевск – Пермь» автомобиль юллары уза. Яр Чаллы шәһәрендә ГЭС плотинасы буенча Чулман аша чыгу берләштерелгән авто һәм тимер юл бар.

Төбәк әһәмиятендәге автомобиль юллар: Яр Чаллы — Зәй — Әлмәт, Яр Чаллы — Түбән Кама — Чистай, Яр Чаллы — Менделеевск, Яр Чаллы — Сарман — Октябрьски, аэропортка керү юлы.

Кышкы вакытта Соколка авылы янында боз кичүе эшли, аның аша Түбән Камадан Казанга кыска юл үтә.

Тимер юллар

Төньяктан көньякка Әгерҗе — Яр Чаллы — Акбаш тимер юл линиясе (урыны белән бер юллы һәм электрлаштырылмаган) уза. Түбән Камага, «Алабуга» махсус икътисади зонасына һәм башка торак-сәнәгать предприятиеләренә тимер юл салынган.

Һава транспорты

Түбән Кама һәм Яр Чаллы шәһәрләре арасында Бигеш халыкара аэропорты урнашкан.

Су транспорты

Кама буенча (шул исәптән Түбән Кама һәм Куйбышев сусаклагычы буенча) суднолар йөри. Яр Чаллы, Алабуга шәһәрләрендә, Кызыл Чишмә, Менделеевск, Мамадыш, Кама Аланы бистәләрендә һәм Соколка авылында пристаньнар бар. Яр Чаллы шәһәрендә һәм Түбән Афанас авылында (Түбән Кама) йөк портлар бар. Соколка авылы янында Кама аша паром кичүе урнашкан.