Італьянская сацыяльная рэспубліка

Рэспубліка
Італьянская сацыяльная рэспубліка
Repubblica Sociale Italiana
Герб Сцяг
Гімн: «Giovinezza»
Тэрыторыя ІСР у 1943 годзе. Зялёным колерам вылучаны германскія «аперацыйныя зоны», дэ-факта анексаваныя Трэцім рэйхам
<   > 23 верасня 1943  — 25 красавіка 1945
Сталіца	Рым (дэ-юрэ)[заўв 1]
Мова(ы)	Італьянская
Афіцыйная мова	італьянская мова
Рэлігія	Каталіцтва
Грашовая адзінка	Італьянская ліра
Форма кіравання	Прэзідэнцкая рэспубліка (дэ-юрэ) Аднапартыйная рэспубліка (дэ-факта)
Кіраўнікі дзяржавы
Кіраўнік дзяржавы і ўрада
• 1943—1945	Беніта Мусаліні
Генеральны сакратар РФП
• 1943—1945	Алесандра Паваліні
Гісторыя
• 12 верасня 1943	Аперацыя «Дуб»
• 23 верасня 1943	Стварэнне ўрада
• 29 красавіка — 2 мая 1945	Спыненне існавання
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Італьянская сацыяльная рэспубліка (італ.: Repubblica Sociale Italiana), неафіцыйна вядомая па назве сваёй сталіцы як Рэспубліка Сало́ (італ.: Repubblica di Salò) — марыянетачная дзяржава^{[1][2][3][4][5]}, утвораная ў верасні 1943 года на акупаванай Германіяй тэрыторыі паўночнай (і часткова цэнтральнай) Італіі. Створана пасля вызвалення нямецкім спецпрызнам з-пад арышту італьянскага дыктатара Беніта Мусаліні, які і ўзначаліў новы ўрад, а зноў створаная Рэспубліканская фашысцкая партыя (пераемнік Нацыянальнай фашысцкай партыі) стала кіруючай і адзінай законнай у краіне. Фармальна ІСР была незалежнай дзяржавай, фактычна падтрымлівалася дзякуючы знаходжанню ў гэтым рэгіёне нямецкіх войскаў.

Урад рэспублікі абвясціў сябе адзіным законным італьянскім урадам і не прызнаваў заключанага новым італьянскім урадам у верасні 1943 года перамір'я з саюзнікамі, абвясціўшы караля Віктара Эмануіла III здраднікам.

Да чэрвеня 1944 рэспубліка валодала адноснай самастойнасцю ва ўнутранай палітыцы і нават змагла ажыццявіць шэраг праектаў (напрыклад сацыялізацыю эканомікі), але паступовы распад рэспублікі пад націскам войскаў саюзнікаў і італьянскага супраціўлення ўзмацняў яе залежнасць ад германскага ўрада^[6].

Дзяржава спыніла сваё існаванне ў апошніх чыслах красавіка 1945 года, калі капітулявалі рэшткі нямецкіх войскаў на тэрыторыі Італіі. Шматлікія былыя лідары рэспублікі былі захоплены і пакараны смерцю італьянскімі партызанамі, уключаючы Мусаліні.

Пасля таго, як войска саюзнікаў уварвалася на Сіцылію, Вялікая фашыская рада ў ліпені 1943 пад старшынствам Дзіна Грандзі пры падтрымцы караля Віктара Эмануіла III зрынуў і арыштаваў Беніта Мусаліні. Новы ўрад маршала П’етра Бадолья пачаў перамовы з уладамі саюзных дзяржаў.

У падзеі хутка ўмяшалася Германія, якая акупавала поўнач Італіі. Мусаліні быў вызвалены нямецкімі парашутнікамі пад кіраўніцтвам Ота Скарцэні і дастаўленыя ў зону акупацыі. 23 верасня 1943 годзе Мусаліні абвясціў, што пераварот, накіраваны супраць яго, патрываў няўдачу, і што яго рэжым працягваецца ўжо ў выглядзе рэспублікі.

Афіцыйнай сталіцай рэспублікі быў Рым^[7], неўзабаве пасля абвяшчэння рэспублікі ўзяты войскамі саюзнікаў. Звычайна фактычнай сталіцай рэспублікі завуць Сало, маленькае мястэчка ў Ламбардыі (правінцыя Брэшыя) на возеры Гарда, аднак гэта не зусім дакладна, паколькі штаб-кватэры і філіялы міністэрстваў, кіраванняў узброенымі сіламі, дзяржаўных СМІ і іншых істытуцыянальных органаў былі размешчаны па ўсёй Паўночнай Італіі. Так, у Венецыі была размешчана Палата фасцыяў і карпарацый і італьянская дзяржаўная радыёвяшчальная карпарацыя EIAR, у Вероне Міністэрства Камунікацый, у Крэмоне Міністэрства Юстыцыі і гэтак далей. У самім Сало знаходзілася Міністэрства Замежных спраў, Міністэрства Народнай культуры, Цэнтральнае тэлеграфнае прэс-агенцтва і журналісцкі пул, штаб-кватэры Нацыянальнай рэспубліканскай гвардыі, Рэспубліканскай паліцыі, Аўтаномнага мабільнага легіёна імя Эторэ Муці, Дзясятай флатыліі MAS і гарнізон Чорных брыгад. Рада Міністраў знаходзіўся ў Гарньяна, а рэзідэнцыя Дучэ ў Мілане. Мусаліні сфарміраваў урад, які ўключаў некаторых членаў яго апошняга кабінета пры каралю (у прыватнасці, ваеннага міністра маршала Грацыяні).

Неўзабаве пасля стварэння, новая дзяржава была вымушана, фактычна, саступіць Трыест, Істрыю і Паўднёвы Ціроль (гэта значыць італьянскія тэрыторыі, да 1918 якія ўваходзілі ў Аўстра-Венгрыю) немцам (яны былі раней уключаны ў альпійскую і адрыятычную «аперацыйныя зоны» Трэцяга рэйха і толькі фармальна датычыліся да Італіі).

Пасля таго, як саюзнікі і байцы Супрацівы выцеснілі немцаў з Італіі, рэспубліка Сало спыніла існаванне, а дучэ быў расстраляны партызанамі пад Міланам; асобна ад яго былі пакараны два дзясятка іншых дзеячаў фашыскага рэжыму (Старачэ, Буфарыні-Гвідзі, Фарыначы і інш.).

• 
  Сцяг узброеных сіл Італьянскай сацыяльнай рэспублікі з 1 снежня 1943 г. па 5 мая 1944 г.
• 
  Сцяг узброеных сіл Італьянскай сацыяльнай рэспублікі з 6 мая 1944 г. па 3 мая 1945 г.

Рэспубліка Сало вядомая як месца дзеяння скандальнага мастацкага фільму П'ера Паўла Пазаліні «Сало, ці 120 дзён Садома» (1975).

• Чиано Галеаццо, Дневник фашиста. 1939—1943. М.: Издательство «Плацъ», Серия «Первоисточники новейшей истории», 2010, 676 с. ISBN 978-5-903514-02-1

• Italia, Repubblica Sociale — Progetto di Costituzione — праект Канстытуцыі Італьянскай сацыяльнай рэспублікі
• Справаздачы пра стан італьянскай прэсы, пра культурныя каштоўнасці, пра «масонскія ложы», «яўрэйскіх дзеячах», псіхалагічныя характарыстыкі італьянскага народа(недаступная спасылка)

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Італьянская сацыяльная рэспубліка
• А.Г. Несцераў Італьянская Сацыяльная Рэспубліка і Ватыкан: рэспубліканскі фашызм і каталіцкая царква Архівавана 14 ліпеня 2012.
• А.Г. Несцераў Краіны Цэнтральнай Еўропы ў вонкавай палітыцы Італьянскай Сацыяльнай Рэспублікі (верасень 1943 — красавік 1945 г.) Архівавана 14 ліпеня 2012.