Абульфаз Эльчыбей
Абульфа́з Гадзіркулі́ аглы́ Эльчыбе́й (азерб.: Əbülfəz Qədirqulu oğlu Elçibəy, сапр. прозвішча Алі́еў; 24 чэрвеня 1938, с. Келекі, Ардубадскі раён, Нахічэванская АССР, Азербайджанская ССР — 22 жніўня 2000, Анкара, Турцыя) — азербайджанскі дзяржаўны, палітычны і грамадскі дзеяч, перакладчык, дысідэнт, лідар Народнага фронту Азербайджана, Прэзідэнт Азербайджана (1992—1993). Эльчыбей быў першым усенародна і дэмакратычна абраным Прэзідэнтам краіны. У перыяд яго праўлення краіна пагрузілася ў палітычную нестабільнасць з пагаршэннем эканамічнага становішча. Цяжкія вынікі Карабахскай вайны і палітычная барацьба ў краіне вымусілі Абульфаза Эльчыбея пакінуць пост прэзідэнта, каб пазбегнуць грамадзянскай вайны. 28 жніўня 1993 года на рэферэндуме пра давер Абульфазу Эльчыбею за яго адстаўку прагаласавалі 97,5 % грамадзян краіны[2]. Народны фронт Азербайджана назваў вынікі рэферэндуму сфальсіфікаванымі, а Дзярждэпартамент ЗША выказаў заклапочанасць з нагоды арганізацыі рэферэндуму і надзвычайных умоў яго правядзення[3]. Наступныя выбары прэзідэнта АБСЕ ацэньвае «неадпаведнымі некаторым абавязкам у рамках АБСЕ». БіяграфіяНавуковец і дысідэнтАбульфаз Аліеў нарадзіўся 24 чэрвеня 1938 года ў сяле Келекі Ардубадскага раёна Нахічэванскай АССР, у сям'і Гадзіркулі Аліева, загінулага ў гады Вялікай Айчыннай вайны, і Мейрансы Джафар кызы Аліевай. У 1957 годзе ён скончыў аддзяленне арабскай філалогіі факультэта ўсходазнаўства Азербайджанскага дзяржаўнага ўніверсітэта. У 1963—1964 гг. праходзіў моўную практыку ў Егіпце ў якасці перакладчыка[4], пасля чаго вярнуўся ў Баку[5]. Вучыўся ў аспірантуры Азербайджанскага дзяржаўнага ўніверсітэта па спецыяльнасці «Гісторыя краін Азіі і Афрыкі», потым у гэтым жа ўніверсітэце з 1969 па 1974 год працаваў выкладчыкам гісторыі[6]. Пад кіраўніцтвам усходазнаўца Зія Буніятава[7] Абульфаз Аліеў у 1969 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю на тэму «Дзяржава Туглукідаў IX ст.»[4]. Аліеў рана далучыўся да дысідэнцкага руху, выступаў прапагандыстам панцюркізму. У 1973 годзе ён арганізаваў у Бакінскім універсітэце студэнцкі гурток «Свабода», члены якога абмяркоўвалі праблемы аднаўлення дзяржаўнай незалежнасці Азербайджана[8]. У студзені 1975 года яго арыштавалі. Для асвятлення асобы Эльчыбея даследчык Дж. Гасанлы прыводзіць наступныя выцемкі са следчых матэрыялаў:
За антысавецкую дзейнасць Абульфаз Аліеў правёў паўтара года ў Карадакскіх каменяломнях[8]. Паводле іншых крыніц адсядзеў 2 гады ў лагеры агульнага рэжыму[4]. У афіцыйным вінавачанні паказвалася:
Выступаючы на сходзе органаў нацыянальнай бяспекі 15 ліпеня 1997 года Прэзідэнт Азербайджана Гейдар Аліеў, які з'яўляўся на момант арышту Эльчыбея Першым Сакратаром ЦК Кампартыі Азербайджанскай ССР, казаў: «У нас не было дысідэнтаў. Калі казаць пэўна, то Абульфаза (Эльчыбея) арыштавалі ў 1975—1976 гадах. Як толькі я пазнаў, што ён асуджаны і арыштаваны, то даў указанне вызваліць яго. Яго вызвалілі. У той час не было ніякіх падстаў для яго арышту, апроч безадказных гутарак. Ён часам і цяпер вельмі безадказна выступае. У выніку некалькіх такіх гутарак яго сябры з універсітэта ці акадэміі данеслі на яго ў КДБ, напісалі, што ён вядзе такую агітацыю, таму яго і арыштавалі»[9]. Пасля вызвалення Абульфаз Аліеў працягнуў навуковую дзейнасць у пасады вядучага навуковага супрацоўніка Інстытута рукапісаў Акадэміі навук Азербайджана (да 1992 г.). Ён з'яўляецца аўтарам больш за 50 навуковых прац па ўсходняй філасофіі, гісторыі, літаратуры, рэлігіі[6]. Палітычная дзейнасцьУ канцы 1980-х — пачатку 1990-х гадоў Абульфаз Аліеў — адзін з лідараў азербайджанскага нацыянальнага руху. У гэты перыяд ён узяў сабе прозвішча «Эльчыбей», што азначае «пасланец народа»[10]. 16 ліпеня 1989 года ён стае старшынём Народнага фронту Азербайджана[11]. Дзмітрый Фурман і Алі Абасаў у артыкуле «Азербайджанская рэвалюцыя» наступным чынам апісваюць пагляды Эльчыбея:
У першых прэзідэнцкіх выбарах у верасні 1991 года Эльчыбей не браў удзел і кіраўніком рэспублікі тады быў абраны Аяз Муталібаў. Прэзідэнт АзербайджанаПрыход да ўладыУ сакавіку 1992 года пад ціскам апазіцыі Аяз Муталібаў змушаны быў падаць у адстаўку, аднак праз два месяцы ён паспрабаваў вярнуцца да ўлады. Муталібаў запатрабаваў ад Вярхоўнага Савета Азербайджана аднаўлення яго на пасадзе прэзідэнта і скасавання новых выбараў. 14 мая Вярхоўны Савет задаволіў яго просьбу і прагаласаваў за аднаўленне яго на пасту прэзідэнта[13]. У адказ на аднаўленне Муталібава на пасту прэзідэнта краіны, пачаўся мітынг прыхільнікаў апазіцыі ля будынка НФА. Раніцай 15 мая кіраўніцтва Народнага фронту высунула Муталібаву ўльтыматум з вымогай самахоць пайсці да 15:00 з паста прэзідэнта[13]. Пасля сканчэння ўльтыматуму натоўп з ліку прыхільнікаў Народнага фронту пачынае марш да будынка Вярхоўнага Савета і пасля страляніны захоплівае яго. Праз некалькі гадзін быў заняты і прэзідэнцкі палац, але прэзідэнта там не было. Муталібаў бег з краіны. 18 мая на сесіі Вярхоўнага савета Якуб Мамедаў падае ў адстаўку з паста старшыні і на яго месца прызначаецца прадстаўнік Народнага фронту 35-гадовы Іса Гамбар. 7 чэрвеня 1992 года ў Азербайджане адбыліся прэзідэнцкія выбары, перамогу на якіх здабыў Абульфаз Эльчыбей, набраўшы 59,4 % галасоў[14]. Літаральна да дня інаўгурацыі ён жыў на сёмым паверсе тыповай бакінскай «хрушчоўкі» ў кватэры брата[12]. 17 чэрвеня ў будынку Вярхоўнага Савета адбылася цырымонія інаўгурацыі новага прэзідэнта Азербайджана. Знешняя палітыкаУ знешняй палітыцы Эльчыбей заняў антырасійскую і антыіранскую пазіцыю. Не баючыся раздражняць расійскае кіраўніцтва, Эльчыбей заяўляў, што з усіх дзяржаўных дзеячаў Расіі найбольшыя заслугі перад дэмакратыяй прыналежаць не Міхаілу Гарбачову, а Прэзідэнту Татарстана Мінцімеру Шайміеву; у сувязі з прыняццем Татарстанам новай канстытуцыі паслаў віншавальную тэлеграму, у якой гаварылася пра каланіяльны прыгнёт, «гераічны татарскі народ», а таксама пра тое, што «канец XX стагоддзя азначаецца абуджэннем і адраджэннем цюркскага свету»[15]. Ён артыкуляваў ідэю аб’яднання незалежнага Азербайджана з Паўднёвым Азербайджанам, які знаходзіцца ў складзе Ірана[16]. Эльчыбей прымае ў сябе дысідэнтаў, якія беглі з Сярэдняй Азіі, а пра рэжымы ў сярэднеазіяцкіх дзяржавах дазваляе сабе выказваецца наступным чынам: «…Праз некалькі месяцаў народны рух, які расце там, змяце цяперашняе кіраўніцтва — цяпер немагчыма задушыць імкненне народаў да свабоды»'[17]. 18 жніўня 1992 года Эльчыбей падпісаў указ пра ўступ Азербайджана ў Міжнародны валютны фонд, Міжнародны банк рэканструкцыі і развіцця і злучаныя з імі арганізацыі. На наступны дзень быў прыняты закон пра правядзенне ў жыццё канвенцый і пагадненняў гэтых арганізацый у Азербайджане[18]. 12 верасня ён здзейсніў візіт у Маскву, падчас якога быў падпісаны «Дагавор пра сяброўства, супрацу і ўзаемную бяспеку паміж Азербайджанскай Рэспублікай і Расійскай Федэрацыяй»[19]. Пры гэтым ён адмаўляўся гаварыць па-руску і вёў перамовы праз перакладчыка[12]. У пачатку снежня ён наведаў Кіеў, дзе Эльчыбей і Прэзідэнт Украіны Леанід Краўчук падпісалі «Дагавор пра сяброўства і супрацу паміж Украінай і Азербайджанскай Рэспублікай»[20]. За тыдзень да візіту ва Украіну на II з’ездзе Народнага фронту Эльчыбей заявіў, што ў знешняй палітыцы Азербайджанская Рэспубліка будзе арыентавацца на ўзмацненне сувязей з ЗША і Вялікабрытаніяй, а «што ж тычыцца рэспублік былога Саюза, то тут прыярытэт будзе аддавацца Украіне»[20]. Унутраная палітыкаНа наступны дзень пасля выбараў Эльчыбей сказаў:
Прыйдучы да ўлады, Эльчыбей і яго каманда сутыкнуліся з сур'ёзнымі ваеннымі паразамі азербайджанскіх узброеных фармаванняў у Нагорным Карабаху. Улетку азербайджанскія войскі пачынаюць шырокамаштабнае наступленне на пазіцыі праціўніка, у выніку чаго пад кантроль Азербайджана вяртаюцца Шаўмянаўскі і частка Мартакерцкага і Аскеранскага раёнаў. 4 ліпеня азербайджанскія войскі занялі Мардакерт і пераназвалі яго ў Агдэрэ[22]. Праз два дні Эльчыбей увёў на тэрыторыі Агдэрынскага (былога Мардакерцкага) раёна надзвычайнае становішча тэрмінам на месяц з мэтай «запабегчы магчымыя правакацыі з боку армянскіх тэрарыстычных груповак»[23]. У жніўні 1992 года ён увёў сваім указам у абарот нацыянальную грашовую адзінку — манат. 19 верасня ім быў абнародаваны ўказ пра абарону правоў і свабод, дзяржаўную падтрымку развіцця мовы і культуры нацыянальных меншасцей[24]. Была праведзена рэформа сістэмы паступлення ў ВНУ — уведзена тэставая сістэма, што практычна выключыла карупцыю[25]. У гэты час у ваенных дзеяннях на карабахскім фронце адбываецца пералом у карысць армян і паспяховыя да гэтага ваенныя аперацыі паварочваюцца паразамі. У сваёй кнізе «Канец Другой Рэспублікі» азербайджанскі палітолаг Зардушт Алізадэ піша:
Да 25 лютага 1993 года праціўнік цалкам авалодаў Сарсангскім вадасховішчам, а 3 красавіка паў Кельбаджар. У гэтых умовах Эльчыбей увёў у краіне ваеннае становішча[12]. Мяцеж Сурэта Гусейнава28 мая расійская армія, да заканчэння загадзя вызначанага тэрміну, пакінула Гянджу, а пакінутая расійскімі часцямі зброя дасталася ваярам палкоўніка Сурэта Гусейнава. Апошні атрымаў слыннасць за правядзенне паспяховых баявых дзеянняў у Карабаху. У перыяд летняга наступлення яму ўдалося аднавіць кантроль над Геранбойскім і Агдэрынским раёнамі Верхняга Карабаха[27]. Эльчыбей узнагародзіў Сурэта Гусейнава званнем Нацыянальнага героя Азербайджана і прызначыў паўнамоцным прадстаўніком у Нагорным Карабаху, намеснікам прэм’ер-міністра і камандуючым Агдэрынскім ваенным корпусам[28]. Наступныя паразы на агдэрынскім фронце з падачы Народнага фронту паспрабавалі звязаць з імем Сурэта Гусейнава. Указам Эльчыбея ён быў зняты з усіх пастоў і прызначаны генеральным дырэктарам дзяржканцэрна па поўсці[27]. Аднак вайскоўцы 709-й воінскай часці захавалі яму вернасць. Для раззбраення Гусейнава ў ноч на 4 чэрвеня ўрад прыступіў да ажыццяўлення плана «Тайфун», аўтарам і кіраўніком якога з’яўляўся прэм’ер-міністр Панах Гусейнаў[29]. Пазней, праз больш за два тыдні, на невялікай прэс-канферэнцыі Эльчыбей скажа, што загад пра раззбраенне 709-й воінскай часці ў Гянджы быў адданы пасля адмовы яе камандавання перадыслакавацца ў іншае месца[30]. Аперацыя ўрадавых войскаў у Гянджы скончылася паразай, у выніку чаго, паводле афіцыйных дадзеных, загінулі 10 чалавек, а па неафіцыйных — да 60. Згодна афіцыйнай інфармацыі, Гусейнаў распачаў спробу захапіць маёмасць расійскай 104-й паветрана-дэсантнай дывізіі, да таго часу выведзенай, але атрымаў адпор[31]. Сам жа Сурэт Гусейнаў пра адбытае падрабязна расказаў у інтэрв’ю газеце «Известия»:
Ваярам С. Гусейнава атрымалася ўзяць у палон генеральнага пракурора Іхціяра Шырынава. Гусейнаў адразу загадаў генпракурору выпісаць ордар на арышт Абульфаза Эльчыбея[26]. Гусейнаў таксама змяніў начальніка паліцыі Гянджы і стварыў гарадскі Савет[31]. У Азербайджане склалася крызісная сітуацыя, паставіўшы краіну на мяжу грамадзянскай вайны. Панах Гусейнаў падаў у адстаўку з паста кіраўніка ўрада. Кіраўніцтва рэспублікі, тым часам, паспрабавала пайсці на перагаворы з прыхільнікамі мяцежнага палкоўніка. 6 чэрвеня дырэктывай Эльчыбея была ўтворана дзяржаўная камісія на чале з акадэмікам Імамам Мустафаевым, куды ўвайшлі аксакалы, бачныя палітычныя дзеячы і члены ўрада. У той жа дзень камісія адправілася ў Гянджу. У сваім звароце да народа Эльчыбей абвясціў, што «ворагі нашага народа, якія дзейнічаюць за межамі Азербайджана, аб’ядналіся з унутранымі ворагамі з мэтай падарваць стабільнасць у нашай дзяржаве»[32]. У Гянджы, тымчасам, сабраўся мітынг прыхільнікаў Гусейнава, на якім быў зачытаны яго зварот да народа. Ён звінаваціў урад і Народны фронт у ваенных няшчасцях у Карабаху, а таксама ў вывадзе з фронту частак нацыянальнай арміі, якія ў тыле сталі займацца марадзёрствам, і заклікаў насельніцтва да грамадзянскага непадпарадкавання[31]. У становішчы ўнутрыпалітычнага крызісу па запрашэнні Эльчыбея 9 чэрвеня ў Баку прыбыў Гейдар Аліеў, да таго часу старшыня парламента Нахічэванскай аўтаномнай рэспублікі. На сустрэчы Эльчыбей прапанаваў Аліеву пост прэм’ер-міністра, але той не даў адказу і папрасіў час падумаць[33][34]. Камісія ж, што вярнулася з Гянджы, фактычна стала на бок мяцежнікаў, запатрабаваўшы ад улад спыніць супрацьстаянне, звінаваціўшы іх у няшчырасці ў адносінах да Сурэта Гусейнава[34][35]. Пасля азнаямлення з дакладам Дзяржаўнай камісіі дэпутаты парламента вырашылі стварыць парламенцкую следчую камісію з мэтай правесці паўторнае расследаванне[34]. Да поўначы 9 чэрвеня парламентары прынялі закон пра амністыю ўсіх радавых удзельнікаў гянджынскіх падзей[36]. Перамовы з Сурэтам Гусейнавым, пасярэднікам на якіх выступіў Гейдар Аліеў, не прынеслі адчувальных вынікаў. 10 чэрвеня Іса Гамбар падаў у адстаўку з паста старшыні Мілі Меджліса і 15 чэрвеня Мілі Меджліс абраў Аліева ў якасці новага старшыні парламента. Сітуацыя ў краіне, тым часам, імкліва ўскладнялася. Падраздзяленні Сурэта Гусейнава рушылі ўбок Баку. Да 14 чэрвеня пад іх кантроль без супраціву перайшлі Барда, Еўлах, Геакчай, Ханлар і Мінгечэвір. Ва ўсіх гэтых раёнах былі ссунуты кіраўнікі адміністрацыі і прызначаны ваенныя каменданты, якія падначальваліся Сурэту Гусейнаву[37]. 15 чэрвеня ім удалося ўзяць Шэкі, а раніцай наступнага дня перадавы атрад Гусейнава знаходзіўся ўжо ў 100 км ад Баку, каля Аджыкабула[38]. Крызісам улады ў Азербайджане скарыстаўся армянскі бок, што развярнуў наступленне ў агдамскім кірунку. Прэс-сакратар Прэзідэнта Арыф Аліеў паведамляў, што падаванне падтрымкі азербайджанскім сілам абцяжарана, бо частка прылеглых да зоны баёў раёнаў кантралюецца прыхільнікамі Гусейнава[39]. Міністр замежных спраў Азербайджана Тофік Гасымаў звінаваціў Расію ў дачыненні да гянджынскіх падзей[40], але расійскі бок афіцыйна аспрэчыў гэта[41]. Дзярждэпартамент ЗША і МЗС Турцыі выказалі падтрымку Эльчыбею як усенародна абранаму кіраўніку дзяржавы ў яго канфлікце з мяцежнікамі[37]. Пасля настойлівых вымогаў мітынгоўцаў, якія сабраліся ў тыя дні перад рэзідэнцыяй кіраўніка дзяржавы, Абульфаз Эльчыбей выступіў на плошчы каля прэзідэнцкага палаца і абвясціў, што не збіраецца сыходзіць у адстаўку. Ён заявіў, што яго лёс можа вырашыць толькі рэферэндум. Пазней тэлебачанне зачытала зварот Эльчыбея, у якім ён заклікаў мяцежнікаў скласці зброю[38]. У прынятым звароце да салдат і афіцэраў 709-й вайсковай часці ён заклікаў іх «як грамадзян не разліваць кроў сваіх аднагодкаў, якія стаяць на варце дзяржавы і народа»[39]. Адлегласць паміж урадавымі сіламі і мяцежнікамі ўсё больш скарачалася. На 18 чэрвеня Гусейнаў прызначыў дату ўводу войскаў у Баку, матывуючы гэта тым, што яго вымогі пра адстаўку кіруючых асоб (прэзідэнта, міністра абароны, міністра ўнутраных спраў, міністра нацыянальнай бяспекі) не выконваюцца[42]. На загад Міністэрства абароны вакол сталіцы сталі капаць траншэі і будаваць барыкады, на якіх выстаўляліся пасты[43]. Эльчыбей зняў з пасад міністраў бяспекі і ўнутраных спраў, прызначыўшы в.а. адпаведна Раўшана Джавадава і Наміга Абасава[44]. У той жа дзень часткі нацыянальнай арміі выступілі супраць выкарыстання арміі для вырашэння палітычных пытанняў і абвясцілі, што не зробяць супраціўлення часцям Сурэта Гусейнава[45]. Адхіленне ад уладыНечакана, у ноч з 17 на 18 чэрвеня, у становішчы поўнай сакрэтнасці Абульфаз Эльчыбей выляцеў з бакінскага аэрапорта «Біна» ў Нахічэвань і пасяліўся ў родным паселішчы Келекі. Ні члены ўрада, ні старшыня Вярхоўнага Савета нічога не ведалі пра гэта. У паведамленні прэс-службы Азербайджана ўчынак прэзідэнта расцэньваўся як «ад'езд кіраўніка дзяржавы са сталіцы ў сувязі з ускладненнем унутранага становішча»[44]. Праз дзень дзяржсаветнік Арыф Гаджыеў заявіў, што па наяўнай у яго інфармацыі «некаторыя ўрадавыя сілы, падкупленыя мяцежнікамі, учора спрабавалі здзейсніць арышт і замах на жыццё прэзідэнта. З мэтай прадухілення кровапраліцця Абульфаз Эльчыбей з'ехаў у Нахічэвань»[45]. 21 чэрвеня Мілі Меджліс прыняў дзве пастановы: адна, што заклікала Эльчыбея неадкладна вярнуцца ў сталіцу для кіраўніцтва абаронай горада, іншая — заклік да Сурэта Гусейнаву сесці за стол перагавораў[46]. У той жа дзень Сурэт Гусейнаў у Гянджы абвясціў пра тое, што «бярэ ў свае рукі ўсе паўнамоцтвы»[47]. Яго падраздзяленні да таго часу знаходзіліся ўжо ў 20 км ад Баку. Вечарам 23 чэрвеня адкрылася экстранае пасяджэнне парламента, што доўжылася да глыбокай ночы. У позве пасяджэння стаялі два пытанні: ці трэба арганізаваць сустрэчу Эльчыбея з Сурэтам Гусейнавым і ў стане кіраўнік дзяржавы выконваць свае абавязкі, знаходзячыся за межамі сталіцы і ці варта перадаць яго паўнамоцтвы старшыні парламента Гейдару Аліеву? Кіраўнік МЗС Т. Гасымаў і дзяржсакратар Алі Керымаў паведамілі, што прэзідэнт гатовы сустрэцца з мяцежным палкоўнікам. Аднак той у сваёй тэлефанаграме Мілі Меджлісу адмовіўся ад падобнай сустрэчы[48]. Па ініцыятыве лідара апазіцыйнай Партыі нацыянальнай незалежнасці Этыбара Мамедава на абмеркаванне парламента быў пастаўлены праект пастанова пра вотум недаверу кіраўніку дзяржавы і перадачы яго паўнамоцтваў Гейдару Аліеву, што выклікала адмоўную рэакцыю ў дэпутатаў Народнага фронту і юрыстаў прэзідэнцкага апарата. У 2 гадзіны ночы 24 чэрвеня старшыня парламента прапанаваў перапыніць на час пасяджэнне і даць яшчэ адзін шанец Абульфазу Эльчыбею, каб той прыняў канчатковае рашэнне[49]. Да таго часу паступілі звесткі, што часці Сурэта Гусейнава кантралююць Сумгаіт[48]. Пасты на заездзе і выездзе з Баку, а таксама пасты ў бакінскага аэрапорта «Біна» кантраляваліся супольнымі сіламі паліцыі і падраздзяленнямі Сурэта Гусейнава[50]. Эльчыбей абяцаў па факсе перадаць адказ у Баку. Прыкладна да 19:00 25 чэрвеня ў парламент паступіў адпаведны дакумент, які аднак не быў завізаваны і адпаведна не меў юрыдычнай сілы. У ім Эльчыбей ахарактарызаваў падзеі ў краіне як дзяржаўны пераварот і зноў паўтарыў, што не збіраецца падаваць у адстаўку. Пры гэтым ён выявіў гатовасць часова перадаць частку сваіх паўнамоцтваў старшыні парламента[51]. Да поўначы таго ж дня Мілі Меджліс Азербайджана прагаласаваў (33 галасы «за» пры трох «супраць» і адным, які ўстрымаўся) за пазбаўленне Абульфаза Эльчыбея прэзідэнцкіх паўнамоцтваў і перадачу іх старшыні парламента Гейдару Аліеву, але паколькі такое рашэнне не адпавядала Канстытуцыі краіны, то парламентары вырашылі вынесці пытанне пра давер прэзідэнту краіны на ўсенародны рэферэндум[51][52]. Вырашальную ролю ў прыняцці канчатковага рашэння згуляў адбыты ў той жа дзень тэракт у Гянджы, у выніку якога загінулі кіраўнік выканаўчай улады (мэр) гарады Вагіф Валіеў, яго намеснік і адзін з паплечнікаў Сурэта Гусейнава; апошні расцаніў гэта як чарговую спробу дыверсіі ўлад супраць яго[51]. 28 жніўня 1993 года на рэферэндуме пра давер Абульфазу Эльчыбею за яго адстаўку прагаласавалі 97,5 % грамадзян краіны[2]. Народны фронт Азербайджана назваў вынікі рэферэндуму сфальсіфікаванымі, а Дзярждэпартамент ЗША выказаў заклапочанасць з нагоды арганізацыі рэферэндуму і надзвычайных умоў яго правядзення[3]. На наступных прэзідэнцкіх выбарах перамогу здабывае Гейдар Аліеў, які стаў новым прэзідэнтам Азербайджана. Апошнія гады: вяртанне ў палітыкуПасля фармальнага сканчэння тэрміну сваіх прэзідэнцкіх паўнамоцтваў экс-прэзідэнт атрымаў магчымасць вярнуцца ў сталіцу. Ён быў абраны старшынём Дэмакратычнага кангрэса Азербайджана, які аб'яднаў усе асноўныя апазіцыйныя партыі краіны, стаў кіраўніком агульнанацыянальнага руху «За выбарчую рэформу і дэмакратычныя выбары». Эльчыбей выступаў за выхад краіны з СНД. У інтэрв'ю, дадзеным ім у 1998 годзе, ён выказаў сваю думку пра гэту Супольнасць:
У 1996 годзе бакінскія спецслужбы раскрылі змову для аднаўлення Абульфаза Эльчыбея на пасту прэзідэнта краіны[54]. 6 лістапада 1998 года, выступаючы на прэс-канферэнцыі, Эльчыбей заявіў, што дзейны прэзідэнт Гейдар Аліеў, знаходзячыся на пасту Старшыні КДБ Азербайджана, быў датычны да стварэння Рабочай партыі Курдыстана[10], што вядзе ўзброеную барацьбу за стварэнне незалежнай курдскай дзяржавы ў Турцыі. Супраць Абульфаза Эльчыбея ўзбудзілі крымінальную справу па артыкуле 188-6 КК АР (абраза гонару і годнасці прэзідэнта шляхам шырання свядома лжывай інфармацыі) і ў студзені наступнага года пачаўся судовы працэс па справе экс-прэзідэнта[10]. СмерцьУ красавіку 2000 года ў Турцыі Абульфазу Эльчыбею, у якога быў рак прадсталёвай залозы, зрабілі аперацыю, але ў чэрвені ён ізноў апынуўся ў шпіталі[8]. Яшчэ да смерці Гейдар Аліеў даручыў свайму паслу аказваць Эльчыбею ўсялякую дапамогу падчас яго лячэння ў Турцыі, а пасля скону выказаў спачуванні родным і прыхільнікам Абульфаза Эльчыбея, стварыў дзяржкамісію для арганізацыі яго пахаванняў. На пытанне журналіста пра дзеянні прэзідэнта краіны ў адносінах да свайго палітычнага праціўніка, Гейдар Аліеў адказаў:
Эльчыбей сканаў раніцай 22 жніўня ў турэцкім ваенным шпіталі «Гюльханэ» ад працяглай хваробы. Раніцай 24 жніўня ў штаб-кватэры Народнага фронту Азербайджана пачалася цырымонія развітання з экс-прэзідэнтам краіны, пасля чаго труну з целам перанеслі ў будынак Акадэміі навук. Труну суправаджалі 50 тыс. чалавек[56]. У цырымоніі развітання ўзяў удзел Прэзідэнт Гейдар Аліеў. 11 хвілін, якія ён правёў ля цела, натоўп крычаў: «Найвялікшы — Эльчыбей, і няма яму роўнага»[56]. Пасля жалобнага мітынгу труну з целам Эльчыбея аддалі зямлі на Алеі ганаровых пахаванняў[57]. У жніўні 2012 года Пракуратура Баку па звароце лідара партыі «Сучасны Мусават» Хафіза Гаджыева ўзбудзіла крымінальную справу пра спробу забойства Абульфаза Эльчыбея. Гаджыеў абвясціў, што Эльчыбея незадоўга да смерці атруцілі, але гэта спрыяла толькі пагаршэнню яго здароўя, і звінаваціў у спробе забойства аднаго з яго паплечнікаў Алі Керымава, які ўзначаліў Народны фронт Азербайджана[58]. Крыніцы
Спасылкі
Відэаматэрыялы
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
