Антысавецкае сялянскае паўстанне ў Горацкім павеце

Антысавецкае сялянскае паўстанне ў Горацкім павеце — узброеныя выступленні сялян у траўні–чэрвені 1919 года на тэрыторыі Горацкага павета Магілёўскай губерні супраць палітыкі бальшавікоў^[1].

З пачатку 1918 года ў Горацкім павеце не спынялася сялянская барацьба супраць савецкай улады, якая ўзмацнілася з пачаткам прымусовай мабілізацыі ў Чырвоную армію. У мясцовасці шырока распаўсюджвалася дэзерцірства.

8 мая 1919 года распачалося паўстанне ў Гарадзішчы і ахапіла дзясяткі вёсак. У кожнай з іх з’явіліся мясцовыя лідары, звязаныя з кіраўнікамі паўстання — былымі афіцэрамі царскай арміі Карпам Пруднікавым, Сяргеем Вязавым і братамі Піменавымі. Чырвонаармейскія атрады, прысланыя мабілізаваць і лавіць дэзерціраў, сустракалі ўзброеныя людзі.

Захаваліся сведчанні ўзброенага супраціву ў вёсцы Пугляі. Там мясцовы жыхар Васіль Ліпкін заклікаў на сходзе не ісці ў Чырвоную армію. Прыбыўшы з Оршы Андрыян Магер распаўсюджваў антысавецкія газеты і ўлёткі. Жыхары арганізавалі ўзброеную засаду на чырвонаармейцаў, у выніку якой адзін з іх быў забіты, двое захоплены, двое ўцяклі. Паўстанцы падзяліліся на атрады і сышлі ў навакольныя лясы. У іх распараджэнні было да трох кулямётаў і дзясяткі вінтовак.

У вёсцы Бабінічы сабралася да 80 чалавек. Агітацыя вялася з удзелам прадстаўнікоў эсэраў, якія спадзяваліся на далучэнне вайскоўцаў з аршанскага артдывізіёна.

26 мая 1919 года ў вёсцы Шэды сяляне напалі на харчатрад пад кіраўніцтвам Івана Хліманкова, які займаўся рэквізіцыяй прадуктаў у Горацкім павеце. 11 чалавек былі забітыя. Іх целы перавезлі ў Горкі, дзе 28 мая пахавалі ў братэрскай магіле ў скверы. У 1930 годзе на ёй устанавілі калону, падчас Другой Сусветнай вайны яна была разбурана, адноўлена ў 1987 годзе^[2][3].

Кіраўнікамі ўзброеных сялянскіх груп выступілі:

• Фёдар Трутчанкоў, Мікалай і Пракоп Піменавы — у Гарадзішчы.
• Ціт Цялятнікаў і Філіп Раманаў — у Ордаці.
• Ілля Кавалёў — у Шэдах.
• Іван Драчоў — у Любіжы.
• Васіль Ліпкін і Андрыян Магер — у Пугляях.

Паўстанцы нападалі на савецкія ўстановы, разганялі мясцовыя органы ўлады, аказвалі супраціў чырвонаармейцам. Колькасць паўстанцаў дасягала 5 тысяч чалавек. Паводле даных ЧК, у арганізацыі паўстання ўдзельнічалі і былыя дэзерціры, што вярнуліся з Масквы.

18 мая 1919 года ў Горацкім павеце было ўведзена надзвычайнае становішча. Савецкія ўлады запрасілі вайсковае падмацаванне. У Горкі былі накіраваны атрады з Гомеля, Смаленска і Магілёва. Сярод іх — інтэрнацыянальны батальён ЧК, у тым ліку «атрад кітайцаў». Усяго для падаўлення паўстання было задзейнічана каля 1000 штыкоў з кулямётамі, гарматамі і кавалерыяй.

22 мая савецкія войскі пачалі наступ. Быў разгромлены атрад паўстанцаў у Любіжы, заняты штаб у Гарадзішчы, ліквідаваны склады. Да 8 чэрвеня асноўныя баявыя дзеянні былі спынены.

Нягледзячы на разгром, паўстанне не было канчаткова падаўлена. У чэрвені савецкае камандаванне накіравала дадатковыя сілы ў рэгіён. Паўстанцы дзейнічалі дробнымі групамі, працягваючы супраціў. Частка з іх зноў узняла зброю ў 1920 годзе пад сцягам генерала Булак-Балаховіча.

Некаторыя ўдзельнікі паўстання былі арыштаваны і загінулі ў засценках НКВД. Тры браты Піменавы былі ў розны час затрыманыя і загінулі ў высылцы. Сляды іншых арганізатараў згубіліся ў савецкіх архівах.

• Антысавецкае паўстанне ў Горках
• Гісторыя Горак