Выхад армян з Нагорнага Карабаха ў Арменію пачаўся 24 верасня[1][2]2023 года. Ён закрануў частку рэгіёну, кантраляваную непрызнанайНагорна-Карабахскай Рэспублікай (НКР), але разгляданую міжнароднай супольнасцю як частка тэрыторыі Азербайджана. Па даных армянскага боку, станам на 1 кастрычніка колькасць бежанцаў з НКР у Арменію склала 100 тысяч чалавек, а ў рэгіёне па даных НКР засталося не больш за некалькі сотняў чалавек[3], пры тым што па даных той жа НКР насельніцтва рэгіёну перад пачаткам выхаду складала 120 тысяч чалавек[4].
Выхаду армян папярэднічалі шматмесячная блакада Нагорнага Карабаха з боку Азербайджана, якая выклікала ў рэгіёне востры гуманітарны крызіс[5], і баявыя дзеянні, пачатыя Азербайджанам 19 верасня 2023 года[6]. 20 верасня ўлады НКР пагадзіліся на раззбраенне Арміі абароны НКР і на пачатак перамоваў[7]. 24 верасня першыя ўцекачы з рэгіёну пачалі накіроўвацца ў Арменію. 28 верасня 2023 года прэзідэнт НКР Самвел Шахраманян падпісаў указ аб спыненні існавання НКР з 1 студзеня 2024 года[8].
Армяне пакідалі Нагорны Карабах, паколькі асцерагаліся этнічных чыстак з боку Азербайджана[9][10]. У адрозненне ад перыяду блакады, азербайджанскія ўлады адносна свабодна выпускалі армян з рэгіёну; пры гэтым назіраліся адзінкавыя затрыманні кіраўніцтва НКР[11]. Хоць азербайджанскія ўлады заяўлялі аб планах мірнай рэінтэграцыі армян Нагорнага Карабаха ў Азербайджан[12], іх заявы не былі прынятыя сур’ёзна з-за аўтарытарнага характару Азербайджана і гісторыі рэпрэсій у дачыненні да армянскага насельніцтва[13][14][15]. Каля 100 этнічных армян адмовіліся з’язджаць і пагадзіліся атрымаць азербайджанскае грамадзянства[16].
Шэрагам міжнародных экспертаў масавы выхад армян з Карабаха быў апісаны як ваеннае злачынства або злачынства супраць чалавецтва[17]. У выніку падзей была фактычна знішчана адна з найстарэйшых хрысціянскіх супольнасцяў свету[18].
↑Karabakh blockade reaches critical point as food supplies run low(англ.). www.intellinews.com (31 ліпеня 2023). — «With Azerbaijan now starving the 120,000 people it claims are its citizens, many observers now agree that the idea that Karabakh Armenians can live safely in Ilham Aliyev’s Azerbaijan is hardly credible. “The blockade renders irrelevant any talk of the civil integration of Karabakh Armenians,” wrote Laurence Broers, Caucasus programme director at Conciliation Resources. “It vindicates the worst fears of the Karabakh Armenian population vis-a-vis the Azerbaijani state… [and] will leave a new legacy of unforgiving distrust cancelling any hopes of reconstituting community relations,” Broers said.» Архівавана з першакрыніцы 14 жніўня 2023. Праверана 10 лютага 2024.
