Гродзенскі піўзавод

Гродзенскі піўзавод
Гродзенскі піўзавод
Тып	фабрыка і прадпрыемства
Заснаванне	1877
Скасавана	2014
Прычына скасавання	банкруцтва
Краіна	Беларусь;
Размяшчэнне	Беларусь, Гродна
Галіна	харчовая прамысловасць
Прадукцыя	піва

Гродзенскі піўзавод — колішняя беларуская кампанія па вытворчасці піва, якая была размешчана ў Гродна^[1]. З 2020 года комплекс будынкаў знаходзіцца на рэканструкцыі пад шматфункцыянальны комплекс з музеем, рэстарацыяй і міні-броварам^[2]. Праектам прадугледжваецца выяўленне рэшткаў надрэчнага фасада палаца Сапегаў канца XVII ст.^[3].

Гісторыя

Палац у XVII—XVIII стст.

Архітэктурны помнік XVII ст., першапачаткова палац Сапегаў, потым Агінскіх на тэрыторыі гістарычнага раёна Падол (Ніжні горад). Будынак пазначаны на карце Гродна 1665 года^[4].

У 1706 годзе палац належаў троцкаму ваяводзе Юзафу Агінскаму, у 1750-1770-я — польнаму пісару літоўскаму, будучаму вялікаму гетману літоўскаму Міхалу Казіміру Агінскаму. У 1779 годзе будынак набыў гродзенскі маршалак Казімір Вольмер, у 1789 годзе ўладальнікам стаў літоўскі канцлер Аляксандр Сапега, у 1801 годзе купіў граф Міхал Дзяконскі^[5].

XIX ст.: Перабудова пад бровар дынастыі Кунцаў

Пасля падзелаў Рэчы Паспалітай будынкам як складам тавараў карысталіся гродзенскія купцы. У пачатку 1860-х гадоў будынкам валодаў Ошар Вільнер, які заснаваў тут бровар^[6]. З 1868 года ўладальнікам будынка стаў аўстрыйскі купец Юзаф Кунц (Восіп Кунц на расійскі манер) і трымаў там невялікі піваварны завод. Актыўная вытворчасць піва пачалася пасля ўстаноўкі соладавай вежы ў 1877 годзе. У падзямеллях былога палаца адбываўся працэс ферментацыі піва, там жа яно захоўвалася ў дубовых бочках. На бровары Кунца працавала 18 чалавек — гэта быў самы буйны піўзавод Гродна ў 1870-я^[7].

Юзаф Кунц у 1897 годзе перадаў кіраванне заводам сваім сынам Ігнацію і Францу. Пад іх кіраўніцтвам якасць піва пагоршылася. У 1911 годзе расследаванне паказала, што Ігнацій Кунц у кожную варку дадаваў 18 пудоў цукру, што павялічвала канчатковы выхад прадукту, але пагаршала яго якасць^[7].

XX ст.: Перапродажы, нацыяналізацыя і банкруцтва

У 1912 годзе Ігнацій Кунц памёр і бровар выставілі на продаж. Яго набыў Браніслаў Краткоўскі, які хутка здолеў выправіць рэпутацыю завода і павялічыць аб’ём вытворчасці. Аднак прадпрыемства Краткоўскага не перажыло Першай сусветнай вайны. Нямецкая адміністрацыя вывезла частку абсталявання ў Германію.

З 1918 года завод належыць Юдалю Марголісу. Прадукцыя бровара ў 1920-я гады ацэньвалася, калі верыць тагачасным газетам, вельмі нізка. Сітуацыя выправілася пасля банкруцтва сям’і Марголісаў і выкупу завода варшаўскім гандлёва-прамысловым таварыствам «Horacy Heller» у 1933 годзе^[4].

Пасля далучэння Гродна да БССР завод нацыяналізавалі. У 1950-я гады правялі яго рэканструкцыю. З часам абсталяванне і тэхналогіі састарэлі. Да 1990-х гадоў якасць гродзенскага піва знізілася, завод пачаў губляць пазіцыі. Часткова ратавалі яго загараджальныя пошліны, піўзавод быў манапалістам рынку. Аднак, па вяртанні на рынак Беларусі піўных гігантаў, практычна адразу аказаўся ў даўгах. У 2007 годзе расійская «Балтыка^[ru]» разглядала куплю піўзавода пад рэканструкцыю, аднак урэшце адмовілася ад ідэі.

Летам 2007 года Гродзенскі піўзавод зварыў апошняе сваё піва. Адной з прычын закрыцця было, між іншым, патрабаванне вынесці вытворчасць за межы горада, замацаванае ў планах рэканструкцыі цэнтра Гродна^[8]. Справу аб банкруцтве прадпрыемства завялі ў лістападзе 2010 года, на той момант у прадпрыемства было каля 40 крэдытораў і пазыкі ў памеры каля 1 млрд недэнамінаваных рублёў. Ліквідацыя прадпрыемства расцягнулася, канчаткова яго ліквідавалі і выкраслілі з Адзінага дзяржаўнага рэестру 27 сакавіка 2014 года^[9].

Спробы адраджэння і рэканструкцыя

У 2012 годзе завод прададзены зарэгістраванай у Барысаве сумеснай расійска-беларускай кампаніі «Экапрамэнерга», якая планавала адрэстаўрыраваць і мадэрнізаваць стары бровар, адкрыць музей піва. Аднак працы не праводзіліся, з завода была вывезена большая частка металічнага абсталявання і канструкцый, якія можна было спілаваць — бочкі для сусла, трубы, лесвіцы. Пасля завод перадалі новастворанай фірме «ЖаВаС-Інвест», у якой былі фактычна тыя ж уладальнікі, што і ў папярэдняга пакупніка. Але новы ўладальнік ужо не нёс абавязацельстваў па ахове гістарычнай каштоўнасці і ўцягванні яе ў камерцыйную дзейнасць. У выніку завод быў пакінуты інвестарам. У лютым 2017 года эканамічны суд Гродзенскай вобласці вярнуў завод дзяржаве^[10]. Будынак зноў выставілі на продаж. 21 мая 2017 года на піўзаводзе здарыўся пажар^[11].

У 2020 годзе комплекс будынкаў піўзавода купіла з аўкцыёну фірма ТАА «МБА Інвестмент» — рэзідэнт СЭЗ «Гроднаінвест» з польскім капіталам^[12]. Пасля рэканструкцыю комплекс мусіць пераўтварыцца ў бізнес-цэнтр з гатэлем, музеем гісторыі гродзенскага піва, мініброварам, фудкортам і гандлёвымі кропкамі^[13].

Першапачатковыя візуалізацыі праекту паказвалі ідэю рэканструкцыі галоўнага будынка ў абліччы піўзавода XIX стагоддзя з фрагментарным раскрыццём зандажамі захаваных элементаў першапачатковых фасадаў^[14]. Пасля правядзення даследаванняў было прынята рашэнне аб неабходнасці максімальнага выяўлення рэстаўрацыйнымі прыёмамі фасада магнацкай рэзідэнцыі XVII ст., які захаваўся ў аб’ёме будынка піўзавода Кунца ХІХ ст. Навуковы кіраўнік праекта архітэктар-рэстаўратар Забела Раман^[15].

Да сярэдзіны чэрвеня 2023 года на тэрыторыі комплексу знеслі ўсе будынкі савецкай эпохі^[16]. Падчас рэстаўрацыйных работ адкрыты аркі палацавых лоджый з боку Нёмана, адноўлены часткова страчаныя пілястры першапачатковага фасада, раскапаныя раней недаследаваныя падвалы. Адноўленыя таксама архітэктурныя элементы ХІХ ст., дададзеныя ў працэсе будаўніцтва піўзавода, але якія адсутнічалі да моманту пачатку рэканструкцыі.

Аб’ект плануецца здаць у трэцім квартале 2026 года^[3].