Дзеясловіца

Дзеясловіца — варыянт правапісу беларускай мовы, які з’яўляецца сярэднім варыянтам паміж наркамаўкай і тарашкевіцай. Рэалізуе перадачу асаблівасцей беларускага вымаўлення на аснове нормаў наркамаўкі.

Назву атрымаў ад назвы часопіса «Дзеяслоў», які друкаваўся у гэтым варыянце ад верасня 2002 года да канца 2009 года, калі часопіс перайшоў на наркамаўку. Правапіс лічыўся кампрамісным варыянтам, але іншымі выданнямі падтрыманы не быў, застаўшыся фактычна незаўважаным ні з боку прыхільнікаў тарашкевіцы, ні з боку прыхільнікаў наркамаўкі^[1].

Гэты варыянт беларускага правапісу (з некаторымі асаблівасцямі), які грунтуецца на прапановах Правапіснай камісіі ТБМ імя Ф. Скарыны, працяглы перыяд выкарыстоўваецца таксама ў праваабарончым бюлетэні «Права на волю»,^[2] які выдае Праваабарончы цэнтр «Вясна» Алеся Бяляцкага, а таксама ў грэка-каталіцкай газеце «Царква»^[3].

Сутнасць правапісу

Дзеясловіца рэалізуе на пісьме фанетычны прынцып беларускай мовы на аснове норм наркамаўкі, ад якой адрозніваецца пераважна на арфаграфічным узроўні — адзін і той жа тэкст у абодвух варыянтах вымаўляецца ідэнтычна. Выключэнне складаюць канчаткі назоўнікаў ІІ скланення ў родным склоне, а таксама канчаткі -аў (-яў) у формах І скланення роднага склону множнага ліку, кшталту «задачаў», «паэмаў», «пазіцыяў», якія былі запазычаны з прынцыпаў класічнага правапісу.^[4]

Апроч гэтага, асіміляцыйную мяккасць свісцячых дзеясловіца перадае непаслядоўна: мяккасць захоўваецца ў межах слова, але не перадаецца ў прыназоўніках.

Параўнанне правапісаў

Тарашкевіца	Дзеясловіца	Наркамаўка
сьвет, бязьлітасна	сьвет, бязьлітасна	свет, бязлітасна
жыцьцё, мысьленьне	жыцьцё, мысьленьне	жыццё, мысленне
бязь іх, ня толькі	бяз іх, ня толькі	без іх, не толькі
сымбаль, пазыцыя, сыгнал	сімвал, пазіцыя, сігнал	сімвал, пазіцыя, сігнал
філязофія, міт	філасофія, міф	філасофія, міф
Эўропа, Шатляндыя	Еўропа, Шатландыя	Еўропа, Шатландыя

Прычыны з’яўлення

Праз тое, што афіцыйны правапіс беларускай мовы не перадае некаторых нюансаў вымаўлення беларускіх словаў^[4], а асаблівасці тарашкевіцы ў перадачы замежных словаў для многіх з’яўляюцца нязвыклымі^[4], з’яўляецца «сярэдні варыянт» правапісу, які імкнецца перадаць асаблівасці вымаўлення беларускіх слоў і звыклае вымаўленне замежных запазычанняў^[4].

Паэт і літаратуразнавец Анатоль Івашчанка, які з’яўляецца прыхільнікам сярэдняга правапісу, сцвярджае, што:

ня мяккія знакі ды перадача першага складу перад націскам ствараюць «псіхалагічны (ці «псыхалягічны») бар’ер» для тых, чыё вывучэньне беларускай абмяжоўваецца школай, а перадусім словаўтварэньне запазычанай лексікі (лацінізмы зь мяккім [л], сьвісьцячыя у пазіцыях перад [і], дыферэнцыяцыя гукаў [ф] і [т], перадача ўласных імёнаў і інш.). Тут і ў саміх адэптаў «тарашкевіцы» поўна супярэчлівых поглядаў… У часе гутарак многія людзі, што карыстаюцца «тарашкевіцай», пацьвярджалі, што запазычаньні для іх ёсьць фактарам раздражняльным. Некаторыя пераходзілі на аналаг «дзеясловіцы» ня ведаючы пра яе існаваньне.^[4]