Дэзынфармацыя, звязаная з пандэміяй COVID-19 у 2019—2020 гадах

Пасля пачатку пандэміі каранавіруса 2019 года (COVID-19) сталі распаўсюджвацца канспіралагічныя версіі адносна паходжання, маштабу і розных іншых аспектаў гэтага захворвання^[1][2]. У ліку найбольш распаўсюджаных версій такога роду — сцвярджэнні, што вірус з’яўляецца біялагічнай зброяй з запатэнтаванай вакцынай, інструментам рэгулявання колькасці насельніцтва ці вынікам шпіёнскай аперацыі^[3][4][5].

2 лютага 2020 года Сусветная арганізацыя аховы здароўя (СААЗ) заявіла пра «масавую інфадэмію» (гэта значыць «эпідэмія дэзынфармацыі»), паказаўшы на багацце распаўсюджваемай недакладнай інфармацыі пра вірус, якая «перашкаджае людзям знаходзіць надзейныя крыніцы і надзейныя рэкамендацыі». СААЗ заявіла, што створана прамая кругласутачная «гарачая лінія», дзе спецыялісты па камунікацыях і сацыяльных сетак адсочваюць дэзынфармацыю пра вірус і рэагуюць на яе праз вэб-сайт арганізацыі і старонках у сацыяльных сетках^[6][7].

Прадстаўнікі Facebook, Твітэр і Google заявілі, што іх кампаніі супрацоўнічаюць з СААЗ у барацьбе з «дэзынфармацыяй». У сваім блогу Facebook заявіў, што яны будуць выдаляць кантэнт, які парушае палітыку арганізацый аховы здароўя і мясцовых уладаў у дачыненні да дэзынфармацыі^[8]. Facebook таксама прадастаўляў бясплатную рэкламу СААЗ^[9].

У канцы лютага 2020 года інтэрнэт-крама Amazon выдаліла са свайго каталога больш за мільён прадуктаў, якія характарызаваліся як здольныя вылечыць або абараніць ад каранавіруса, а таксама дзесяткі тысяч прадуктаў медыцынскага прызначэння з завышанай цаной^[10].

У студзені 2020 года Бі-бі-сі апублікавала паведамленне са спасылкай на два артыкулы ад 24 студзеня з The Washington Times, у якіх сцвярджалася, што вірус COVID-19 з’яўляецца часткай кітайскай праграмы па распрацоўцы біялагічнай зброі, заснаванай ва Уханьскім інстытуце вірусалогіі (WIV)^[1][11]. Пазней газета Washington Post апублікавала артыкул-абвяржэнне тэорыі змовы са спасылкай на амерыканскіх экспертаў, якія патлумачылі, што гэты інстытут не падыходзіць для даследаванняў у галіне біялагічнай зброі і што большасць краін адмовіліся ад біялагічнай зброі як бескарыснай; акрамя таго, няма ніякіх доказаў, што вірус быў генетычна мадыфікаваны^[12].

Тым не менш размовы аб распрацоўках Кітаем біязброі не скончыліся. Амерыканскі сенатар Том Котан, прафесар Фрэнсіс Бойл^[13], кансерватыўны палітычны аглядальнік Раш Лімбах^[14][15], старшыня камітэта па абароне Палаты абшчын Вялікабрытаніі Тобіас Элвуд^[16] і ультраправы амерыканскі каментатар з Нью-Джэрсі Джош Бернштэйн^[17] заяўлялі, што COVID-2019 ёсць нішто іншае як вынік дзейнасці кітайскіх лабараторый.

29 студзеня англамоўны эканамічны Інтэрнэт-блог Zero Hedge без якіх-небудзь доказаў выказаў здагадку, што штамп COVID-19, адказны за выбліск каранавіруса, стварылі навукоўцы Уханьскага інстытута. Zero Hedge, выкарыстоўваючы доксінг, апублікаваў поўныя кантактныя даныя навукоўца, як мяркуецца, адказнага за гэта, у тым ліку яго імя, фота і нумар тэлефона, прапаноўваючы чытачам «нанесці [кітайскаму навукоўцу] візіт, калі яны хочуць ведаць, што сапраўды выклікала пандэмію каранавіруса»^[18]. Пазней Twitter назаўжды заблакаваў рахунак блога за палітыку маніпулявання платформай^[19].

У студзені амерыканскі навінавы сайт Buzzfeed News апублікаваў канспіралагічныя тэорыю пра сувязь паміж лагатыпам Уханьскага інстытута WIV і «Umbrella Corporation» — агенцтвам, якое стварыла вірус, што запускае Зомбі-апакаліпсіс у серыі камп’ютэрных гульняў Resident Evil. Гэтая тэорыя таксама бачыла сувязь паміж «Racoon» (галоўны горад у Resident Evil) і анаграмы «Corona» (назва віруса)^[20]. Папулярнасць гэтай тэорыі прыцягнула ўвагу вэб-сайта Snopes, які спецыялізуецца на крытычным вывучэнні гарадскіх легенд, чутак і сумніўных гісторый, які даказаў, што лагатып быў не Уханьскага інстытута, а шанхайскай кампаніі Shanghai Ruilan Bao Hu San Biotech Limited, размешчанай прыкладна ў 500 мілях (800 км) ад Шанхая, і дадаткова ўказаў, што правільная назва горада ў Resident Evil — Raccoon City^[20]. Вэб-сайт Inverse паведаміў, што «Крыстафер Бузі, заснавальнік Bot Sentinel, правёў у Твітэры аналіз для Inverse і выявіў, што [анлайн]-боты і тролі вылучаюць мноства ілжывых сцвярджэнняў. Гэтыя боты сцвярджаюць, што Кітай наўмысна стварыў вірус, які з’яўляецца біялагічнай зброяй, а дэмакраты перабольшваюць пагрозу нанясення шкоды Дональду Трампу і г. д. Хоць мы не можам пацвердзіць паходжанне гэтых ботаў, яны рашуча выступаюць за Трампа»^[21].

Газета South China Morning Post паведаміла, што адна з вядучых даследчыкаў Уханьскага інстытута, Шы Чжэнлі, была мішэнню нападаў у кітайскіх сацыяльных сетках, якія сцвярджалі, што яе праца над вірусамі кажаноў з’яўляецца крыніцай віруса COVID-19, на што Шы адрэагавала так: «Я клянуся маім жыццём, [вірус] не мае нічога агульнага з лабараторыяй», і калі газета папрасіла даследчыка пракаментаваць атакі, Шы адказала: «Мой час павінен быць выдаткаваны на больш важныя пытанні»^[22]. Кітайская медыягрупа Caixin паведаміла, што Шы выступіла з публічнымі заявамі супраць «меркаваных тэорый» капялюшыкаў з фальгі «як крыніцы новага віруса»^[23].

22 лютага 2020 года шэраг афіцыйных прадстаўнікоў ЗША заявіў, што Расія стаіць за кампаніяй дэзынфармацыі, выкарыстоўваючы тысячы рахункаў у сацыяльных сетках у Twitter, Facebook і Instagram для наўмыснага прасоўвання «тэорый змовы», якія сцвярджаюць, што вірус з’яўляецца біялагічным зброяй, распрацаванай ЦРУ, а ЗША вядзе эканамічную вайну з Кітаем, выкарыстоўваючы вірус^[24][25][26]. Выконваючы абавязкі памочніка дзяржсакратара па Еўропе і Еўразіі Філіп Рыкер заявіў, што «намер Расіі складаецца ў тым, каб сеяць разлад і падрываць інстытуты і альянсы ЗША знутры» і «распаўсюджваючы дэзынфармацыю пра каранавірус, расійскія зламыснікі зноў вырашылі пагражаць грамадскай бяспецы, адцягваючы ад глабальных дзеянняў у адказ у галіне аховы здароўя»^[24]. Афіцыйныя прадстаўнікі Расіі адмаўлялі гэтыя абвінавачванні, адзначаючы, што «гэта загадзя ілжывая гісторыя»^[27].

Паводле публікацыі ў амерыканскім кансерватыўнай часопісе The National Interest, хоць афіцыйныя расійскія каналы не вылучаюць тэорыю змовы аб біялагічнай зброі ў ЗША, іншыя расійскія СМІ не падзяляюць стрыманасць Крамля ў гэтым пытанні. Газета «Красная звезда», створаная міністэрствам абароны Расіі, апублікавала артыкул пад назвай «Каранавірус: амерыканская біялагічная вайна супраць Расіі і Кітая», у якой сцвярджаецца, што вірус закліканы нанесці шкоду эканоміцы Кітая, прыслабіўшы яе на наступным раўндзе гандлёвых перамоваў. Лідар ЛДПР Уладзімір Жырыноўскі заявіў у радыёінтэрв’ю, што вірус быў эксперыментам Пентагона і фармацэўтычных кампаній. Дыпламат Ігар Нікулін, былы саветнік генеральнага сакратара ААН, заявіў на расійскім тэлебачанне і ў іншых СМІ, што Ухань быў абраны для нападу, таму што наяўнасць там вірусалагічнай лабараторыі прадаставіла Пентагону і ЦРУ магчымасць прыкрыцця інфармацыі аб уцечцы вынікаў кітайскай біялагічнай эксперыменту^[28].

Па паведамленні радыёстанцыі Farda, іранскі святар Саед Махамад Саід абвінаваціў прэзідэнта ЗША Дональда Трампа ў тым, што ён нацэліўся на горад Кум з дапамогай каранавіруса, «каб нанесці шкоду яго культуры і гонару». Саід заявіў, што Трамп выконвае сваё абяцанне ўразіць іранскія культурныя аб’екты, калі іранцы адпомсцяць за авіяўдар ЗША па аэрапорце Багдада, ахвярай якога стаў камандуючы сіламі «Кодс» Касем Сулеймані^[29].

Прадстаўнік іранскага тэлебачання Алі Акбар Рафіпур заявіў, што каранавірус з’яўляецца часткай праграмы «гібрыднай вайны», якую ЗША вядуць супраць Ірана і Кітая^[30].

Брыгадны генерал Галям Рэза Джалал, кіраўнік Іранскай арганізацыі грамадзянскай абароны, заявіў, што каранавірус, верагодна, з’яўляецца біялагічнай атакай на Кітай і Іран з эканамічнымі мэтамі^[31][32].

Хасейн Саламі, кіраўнік Корпуса Вартавых Ісламскай рэвалюцыі, заявіў, што ўспышка хваробы ў Іране можа быць выкліканая «біялагічнай атакай» ЗША^[33]. Некалькі іранскіх палітыкаў таксама зрабілі падобныя заявы^[34]. Аднак намеснік міністра аховы здароўя Ірана Рэза Малехзадэ адхіліў тэорыю біялагічнай вайны^[35].

Былы прэзідэнт Ірана Махмуд Ахмадзінежад 9 сакавіка 2020 году накіраваў ліст у ААН, дзе сцвярджаў, што «міру ясна, што каранавірус быў выраблены ў лабараторыі» і што COVID-19 з’яўляецца «новай зброяй для стварэння і/або падтрымання палітычнага і эканамічнага вяршэнства на сусветнай арэне»^[36].

Па паведамленнях лонданскага часопіса The Economist, у кітайскіх інтэрнэт-рэсурсах шырока абмяркоўвалася канспіралагічныя тэорыі пра тое, што вірус COVID-19 створаны ЦРУ для падаўлення Кітая^[37]. Хоць у ЗША факт вядзення бактэрыялагічнай вайны супраць кітайскіх войскаў падчас Карэйскай вайны адмаўляецца, у Кітаі гэта лічыцца дакладным, што спрыяе распаўсюджванню гэтых канспіралагічных тэорый.

Некалькі кітайскіх канспіралагічных артыкулаў, якія адносяцца да эпохі атыповай пнеўманіі, усплылі ў час пандэміі са змененымі дэталямі (атыповая пнеўманія таксама аб’яўлена актам біялагічнай вайны ЗША супраць Кітая). У некаторых з гэтых артыкулаў сцвярджаецца, што кітайская кампанія BGI Group, якая спецыялізуецца на даследаваннях геному, прадала ЗША базу дадзеных аб генетычнай інфармацыі кітайцаў у ЗША, што дапамагло ЗША распрацаваць вірус, арыентаваны на геном этнічных кітайцаў^[38].

26 студзеня 2020 года кітайскі навінавы сайт абароннай тэматыкі Xilu апублікаваў артыкул, у якім падрабязна распавядалася пра тое, як ЗША штучна стварылі вірус для «дакладнага нацэльвання на кітайцаў»^[39]. Гэты артыкул была выдалены з сайта ў пачатку лютага.

Некаторыя артыкулы на папулярных кітайскіх сайтах намякалі, што вірус COVID-19 у Кітай занеслі амерыканскія вайскоўцы — удзельнікі Сусветных ваенных гульняў ва Ухане ў 2019 годзе, якія працягваліся да канца кастрычніка 2019 года. На думку аўтараў гэтых артыкулаў, няўважлівае стаўленне і непрапарцыйна нізкія вынікі амерыканскіх спартсменаў у гульнях паказваюць на тое, што яны маглі знаходзіцца там для іншых мэтаў, і маглі на самай справе быць «баевікамі» біялагічнай вайны. Таксама паказвалася, што месца жыхарства амерыканскіх вайскоўцаў у горадзе было размешчана блізка да аптоваму рынку морапрадуктаў, дзе адзначаны першыя выпадкі заражэння^[40][41].

Многія аўтары арабскіх СМІ падтрымлівалі канспіралагічную тэорыю пра тое, што COVID-19, а таксама SARS і вірус свінога грыпу былі адмыслова створаны і распаўсюджаны ЗША, і гэта «частка эканамічнай і псіхалагічнай вайны, якую ЗША вядуць супраць Кітая з мэтай аслабіць яго і прадставіць як адсталую краіну і крыніца хвароб». Гэтую пазіцыю выказалі іракскі палітолаг Сабах аль-Акілі на тэлеканале Al-Etejah, аглядальнік саудаўскай газеты «Аль-Ватан» Сауд аль-Шэры, аглядальнік сірыйскай газеты «Аль-Тауро» Хусейн Сакер і егіпецкі журналіст Ахмад Рыфат на егіпецкім навінавым сайце Vetogate^[42].

Філіпінскі сенатар Ціта Сота прадэманстраваў на слуханнях у Сенаце Філіпін ў лютым 2020 года відэаролік, у якім выказваў версію, што каранавірус — гэта біялагічная вайна супраць Кітая^[43][44].

Член Канстытуцыйнай асамблеі Венесуэлы Элвіс Мэндэс заявіў, што каронавірус з’яўляецца «бактэрыялагічных зброяй, створанай у 89-м, 90-м і далей», і гэта была хвароба, «прышчэпленая грынга». Мэндэс выказаў здагадку, што вірус быў зброяй супраць Лацінскай Амерыкі і Кітая і яго мэта складалася ў тым, каб дэмаралізаваць людзей, каб «стварыць сваю сістэму». Мэндэс таксама запэўніў, што Венесуэла гатовая супрацьстаяць вірусу і што ў краіне ёсць такія ж медыцынскія прэпараты, як і на Кубе^[45].

Англамоўны міжнародны навінавы тэлеканал Press TV, які фінансуецца ўрадам Ірана, распаўсюджваў заявы, што «сіянісцкія элементы распрацавалі смяротны штам каранавіруса супраць Ірана»^[46]. Аналагічным чынам розныя арабскія СМІ абвінавачвалі Ізраіль і ЗША ў стварэнні і распаўсюдзе вірусаў птушынага грыпу і атыповай пнеўманіі^[47]. У сацыяльных сетках распаўсюджвалася мноства канспіралагічных тэорый, у тым ліку здагадка, што яўрэі вырабілі вірус COVID-19, каб справакаваць абвал сусветнага фондавага рынку і тым самым атрымаць прыбытак ад інсайдэрскага гандлю; у адным ток-шоу на турэцкім тэлебачанні абмяркоўваўся нават сцэнар, у якім яўрэі і сіяністы стварылі COVID-19, птушыны грып і гемарагічную ліхаманку Крым-Конга, каб «перафарматаваць свет, захапіць краіны [і] нейтралізаваць насельніцтва свету»^[48].

У некаторых Інтэрнэт-публікацыях са спасылкай на паведамленне Канадскую радыёвяшчальную карпарацыі (CBC) ад ліпеня 2019 года сцвярджаецца, што каранавірус нібыта быў скрадзены з канадскай вірусалагічнай лабараторыі кітайскімі навукоўцамі^[49]. CBC у сувязі з гэтым заявіла, што іх паведамленне было перароблена дэзінфармацыяй, а Эрык Марысет, начальнік аддзела па сувязях са СМІ Міністэрства аховы здароўя Канады і Агенцтва грамадскага аховы здароўя Канады, заявіў, што шпіёнская версія «не мае фактычнай асновы». Вядома, што ні адзін з узораў, адпраўленых кітайскімі спецыялістамі 31 сакавіка 2019 года з Вініпегу ў Пекін, не быў каранавірусам COVID-19. Бягучае месцазнаходжанне зніклых кітайскіх даследчыкаў невядома, вялося расследавання Каралеўскай канадскай коннай паліцыі. Няма доказаў таго, што зніклыя кітайскія навукоўцы былі адказныя за адпраўку патагенаў у Кітай^[50][51][52]. У разгар эпідэміі каранавіруса эксперт па біялагічнай вайне з ізраільскага Цэнтра стратэгічных даследаванняў «Бегін-Садат», спасылаючыся на прэс-канферэнцыю НАТА, дапусціў шпіянаж як прычыну ўцечкі віруса, але няма ніякіх пацверджанняў таго, што каранавірус быў выкрадзены з канадскай лабараторыі або з’яўляецца вынікам кітайскіх даследаванняў у галіне абароны ад біялагічнай зброі^[53].

Па паведамленні Бі-бі-сі, Джордан Сатэра, вядомая YouTuber, прыхільніца ультраправай тэорыі змовы QAnon, заяўляла, што ўспышка каранавіруса з’яўляецца інструментам кантролю колькасці насельніцтва, створаным брытанскім інстытутам Пірбрайта і былым кіраўніком Microsoft Білам Гейтсам^[1][54].

20 сакавіка радыё «Эхо Москвы» па патрабаванні Раскамнагляда выдаліла са свайго сайта відэа і расшыфроўку перадачы «Асаблівае меркаванне» ад 16 сакавіка 2020 года, у якой палітолаг Валерый Салавей, у прыватнасці, заявіў, што, па яго даных, улады хаваюць сапраўдныя лічбы аб смяротнасці. Салавей сцвярджаў, што ў Расіі ад захворвання памерлі за 1600 чалавек, а колькасць інфіцыраваных ацэньваецца ў 130—180 тысяч. Па словах галоўнага рэдактара сайта радыёстанцыі Віталя Рувінскага, Раскамнагляд не паведаміў, якія менавіта словы ў перадачы выклікалі прэтэнзію. У той жа дзень Генпракуратура заявіла, што бачыць у словах Салаўя адміністрацыйнае правапарушэнне, якое прадугледжвае штраф да 100 тыс. рублёў^{[55][56][57][58][59]}.

Разам з тым, спецыялісты па інфекцыйных захворваннях Універсітэта Таронта, якія вывучалі неадпаведнасць паміж афіцыйнымі і верагоднымі паказчыкамі заражэння ў Егіпце, ацанілі, што па стане на 15 сакавіка гэтага года памер успышкі ў Егіпце склаў ад 6270 да 45070 выпадкаў заражэння. Урад Егіпта абверг гэтыя лічбы і пачаў арыштоўваць людзей, што распаўсюджвалі дэзінфармацыю аб большым распаўсюдзе пандэміі, чым асвятлялася ў афіцыйных крыніцах^[60].

СААЗ папярэдзіла аб з’яўленні новага выгляду махлярства, калі злачынцы, пад выглядам прадстаўніка СААЗ, запытваюць у ахвяр персанальныя даныя па электроннай пошце ці тэлефоне^[61].

Прадстаўнікі кампаніі Check Point, якая працуе ў сферы кібербяспекі, паведамлілі пра рост колькасці фішынгавых нападаў шляхам рассылкі лістоў на тэму каранавіруса, якія змяшчаюць укладанні з шкоднасным праграмным забеспячэннем. Зламыснікі часцяком выкарыстоўвалі падробленыя дамены, такія як «cdc-gov.org» замест правільнага «cdc.gov», або нават падраблялі дамен, каб ён выглядаў рэальным. Было зарэгістравана больш за 4000 даменаў, звязаных з каранавірусам^[62].

Паліцыя штата Нью-Джэрсі (ЗША) паведаміла пра выпадкі, калі злачынцы абыходзілі дамы і, сцвярджаючы, што яны з CDC, спрабавалі прадаваць тавары па завышаных цэнах ці іншым чынам падманваць ахвяр пад выглядам асветы і абароны насельніцтва ад хваробы^[63].

У сацыяльных сетках зламыснікамі распаўсюджвалі спасылкі, прызначаныя нібыта для пераходу на карту распаўсюджвання каранавіруса Універсітэта Джона Хопкінса, але замест гэтага вядучыя на падроблены сайт, які змяшчаў шкоднаснае праграмнае забеспячэнне^[64].