Забруджванне атмасферы

Забруджванне атмасферы
Забруджванне атмасферы
	; Забруджванне атмасферы прамысловымі выкідамі ў Ніжнем Ноўгарадзе
Disease burden	4 353 000 ± 500 number of infected, 1 476 000 ± 500 number of infected і 1 001 000 ± 500 number of infected
Прадмет падзеі	атмасфера Зямлі
Class of object(s) of occurrence	паветра
Relates to sustainable development goal, target or indicator	Target 3.9 of the Sustainable Development Goals[d]
Mastodon instance URL	airpollution.science
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Забруджванне атмасферы — прынясенне ў атмасфернае паветра новых нехарактэрных для яго фізічных, хімічных і біялагічных рэчываў або змяненне іх натуральнай канцэнтрацыі.

Віды забруджвання

Па крыніцах забруджвання вылучаюць два віды забруджвання атмасферы:

Натуральнае
Штучнае

Па характары забруджвальніка забруджванне атмасферы бывае трох відаў:

Фізічнае — механічнае (пыл, цвёрдыя часціцы), радыёактыўнае (радыёактыўнае выпраменьванне і ізатопы), электрамагнітнае (розныя віды электрамагнітных хваль, у тым ліку радыёхвалі), шумавое (розныя гучныя гукі і нізкачашчынныя ваганні) і цеплавое забруджванне (напрыклад, выкіды цёплага паветра і да т.п.)
Хімічнае — забруджванне газападобнымі рэчывамі і аэразолямі. На сённяшні дзень асноўныя хімічныя забруджвальнікі атмасфернага паветра гэта аксід вугляроду (IV), аксіды азоту, дыяксід серы, вуглевадароды, альдэгіды, цяжкія металы (Pb, Cu, Zn, Cd, Cr), аміяк, атмасферная пыл і радыеактыўныя ізатопы
Біялагічнае — у асноўным забруджванне мікробнай прыроды. Напрыклад, забруджванне паветра вегетатыўнымі формамі і спрэчкамі бактэрый і грыбоў, вірусамі, а таксама іх таксінамі і прадуктамі жыццядзейнасці.

Крыніцы забруджвання

Асноўныя забруджвальнікі

Вокіс вугляроду (СО) — бескаляровы газ, які не мае паху, вядомы таксама пад назвай «угарны газ». Утвараецца ў выніку няпоўнага згарання выкапнёвага паліва (вуглю, газу, нафты) ва ўмовах недахопу кіслароду і пры нізкай тэмпературы. Пры гэтым 65 % ад усіх выкідаў прыпадае на транспарт, 21 % — на дробных спажыўцоў і бытавой сектар, а 14 % — на прамысловасць. Пры ўдыханні ўгарны газ за кошт наяўнай у яго малекуле двайной сувязі ўтварае трывалыя комплексныя злучэння з гемаглабінам крыві чалавека і тым самым блакуе паступленне кіслароду ў кроў.

Двухвокіс вугляроду (СО₂) — або вуглякіслы газ, — бескаляровы газ з кіслявым пахам і густам, прадукт поўнага акіслення вугляроду. Адзін з парніковых газаў.

Дыяксід серы (SO₂) (дыяксід серы, сярністы ангідрыд) — бясколерны газ з рэзкім пахам. Утвараецца ў працэсе згарання сераутрымліваюшчых выкапнёвых відаў паліва, у асноўным вуглю, а таксама пры перапрацоўцы сярністых руд. Ён, у першую чаргу, удзельнічае ў фарміраванні кіслотных дажджоў. Агульнасусветны выкід SO₂ ацэньваецца ў 190 млн тон у год. Доўгае ўздзеянне дыяксіду серы на чалавека прыводзіць спачатку да страты смакавых адчуванняў, абмежаванаму дыханню, а затым — да запалення або ацёку лёгкіх, перабояў у сардэчнай дзейнасці, парушэння кровазвароту і прыпынку дыхання.

Аксіды азоту (аксід і дыяксід азоту) — газападобныя рэчывы: монааксіду азоту NO і дыяксід азоту NO₂ аб’ядноўваюцца адной агульнай формулай NO_х. Пры ўсіх працэсах гарэння ўтворацца вокіслы азоту, прычым большай часткай у выглядзе аксіду. Чым вышэй тэмпература згарання, тым больш інтэнсіўна ідзе ўтварэнне вокіслаў азоту. Іншай крыніцай вокіслаў азоту з’яўляюцца прадпрыемствы, якія вырабляюць азотныя ўгнаенні, азотную кіслату і нітраты, анілінавыя фарбавальнікі. Колькасць вокіслаў азоту, якія паступаюць у атмасферу, складае 65 млн тон у год. Ад агульнай колькасці выкіданых у атмасферу аксідаў азоту на транспарт прыходзіцца 55 %, на энергетыку — 28 %, на прамысловыя прадпрыемствы — 14 %, на дробных спажыўцоў і бытавой сектар — 3 %.

Азон (О₃) — газ з характэрным пахам, больш моцны акісляльнік, чым кісларод. Яго адносяць да найбольш таксічным з усіх звычайных забруджвальных паветра прымешак. У ніжнім атмасферным пласце азон утвараецца ў выніку фотахімічных працэсаў з удзелам дыяксіду азоту і лятучых арганічных злучэнняў.

Вуглевадароды — хімічныя злучэнні вугляроду і вадароду. Да іх адносяць тысячы розных забруджваючых атмасферу рэчываў, якія змяшчаюцца ў бензіне, вадкасцях, якія выкарыстоўваюцца ў хімчыстцы, прамысловых растваральніках і г.д.

Свінец (Pb) — серабрыста-шэры метал, таксічны ў любой вядомай форме. Шырока выкарыстоўваецца для вытворчасці фарбаў, боепрыпасаў, друкарскага сплаву і т.п. Каля 60 % сусветнай здабычы свінцу штогод расходуецца для вытворчасці кіслотных акумулятараў. Аднак асноўнай крыніцай (каля 80 %) забруджвання атмасферы злучэннямі свінцу з’яўляюцца выхлапныя газы транспартных сродкаў, у якіх выкарыстоўваецца этыліраваны бензін.

Прамысловы пыл у залежнасці ад механізму яго ўтварэння падпадзяляецца на наступныя 4 класа:

Механічны пыл — утвараецца ў выніку драбнення прадукту ў ходзе тэхналагічнага працэсу;
Возгоны — ўтвараюцца ў выніку аб’ёмнай кандэнсацыі пароў рэчываў пры астуджэнні газу, які прапускаецца праз тэхналагічны апарат, ўстаноўку або агрэгат;
Лятучы попел — астатак паліва, які змяшчаецца ў дымавой газе ва ўзважаным стане. Утвараецца з мінеральных прымешак паліва пры гарэнні;
Прамысловая сажа — цвёрды высокадісперсны вуглерод, які ўваходзіць у склад прамысловага выкіду. Утвараецца пры няпоўным згаранні або тэрмічным раскладанні вуглевадародаў.

Асноўнымі крыніцамі антрапагенных аэразольных забруджванняў паветра з’яўляюцца цеплаэлектрастанцыі (ЦЭС), якія спажываюць вугаль. Спальванне каменнага вуглю, вытворчасць цэмента і выплаўленне чыгуна даюць сумарны выкід пылу ў атмасферу, роўны 170 млн тон у год.