Карыбут Альгердавіч

Карыбут Альгердавіч
Карыбут
Нараджэнне	1350
Смерць	не раней за 1404
Род	Гедзімінавічы, Карыбутавічы і Альгердавічы[1]
Бацька	Альгерд[2]
Маці	Ульяна Аляксандраўна[3]
Жонка	Анастасія Алегаўна[d][4]
Дзеці	Фёдар Карыбутавіч[4], Жыгімонт Карыбутавіч[4], Алена Карыбутаўна[d][4], Марыя Карыбутаўна[d][4], Іван Карыбутавіч[d][4] і Анастасія Карыбутаўна[d][4]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Карыбу́т Альгердавіч, у хрышчэнні Дзмітрый (каля 1350 — пасля 1404) — князь з дынастыі Гедзімінавічаў.

Імя Карыбут — з шэрагу старабалцкіх (старалітоўскіх) двухасноўных імёнаў, што дайшлі з індаеўрапейскай старажытнасці^[5].

Першая аснова імені — Kar-, ад літ. karas «вайна»^[6] (яе таксама бачым у імёнах Карыят, Карыгайла і інш.). Аснова бытавала і ў прусаў (імя Karioth), так жа сама вытлумачвалася (пруск. *karias «войска»)^[7]. Далей ідзе напрамую да індаеўрапейскага *koro-s «вайна»^[8].

Аснова But- у літоўскім іменніку ўтварае больш за сто антрапонімаў^[9], яна таксама была адна з самых прадуктыўных у старапрускім іменніку^[10]. Яе звязваюць з літ. būti, пруск. būton «быць; жыць», літ. butas, пруск. buttan «дом»^[11], далей з індаеўрапейскім *bhŏu-, *bhū- «быць, жыць»^[12].

Укладзеныя ў імя, гэтыя дзве асновы адлюстроўвалі каштоўнасці раннелітоўскага княска-ваярскага асяроддзя: «вайна» і «дом» як сям’я, найменшая сацыяльная адзінка (затым ішлі Vaiš- вёска і Taut- народ-племя)^[13].

Праз аснову Kar- імя Карыбута перагукалася з іменем іншага Альгердавага сына Карыгайлы. У сваю чаргу імя Карыгайлы праз аснову Gail- перагукалася з імёнамі яго братоў Ягайлы, Скіргайлы, Швітрыгайлы (Свідрыгайлы). Гэта можа сведчыць, што ў вялікакняскай сям’і пры імянаданні свядома практыкавалі вар’іраванне асноў для падтрымання цэльнасці і стабільнасці роду^[14].

Трэці сын вялікага князя літоўскага Альгерда і яго другой жонкі, цвярской княжны Ульяны Аляксандраўны.

Упершыню згадваецца пад 1382 годам, калі разам з братамі Ягайлам, Скіргайлам і іншымі падпісаў дагавор з крыжакамі на Дубісе. У 1386 годзе ў Луцку прысягнуў польскаму каралю Ягайлу, пры гэтым назваў сябе гаспадаром і спадкаемцам Новагародка. Ахвяраваў Лаўрышаўскаму манастыру вёску і возера Морына, у прыпісцы на 1-м аркушы Лаўрышаўскага евангелля названы вялікім князем. У 1390 годзе дапамог Ягайлу пры аблозе Гродна, за гэта атрымаў у дзяржанне Ліду. Адмовіўся прысягаць Вітаўту як вялікаму князю літоўскаму, у 1392 годзе разбіты яго войскам каля Дакудава (Лідскі павет), зачыніўся ў Новагародку, пасля штурму горада ўзяты ў палон з жонкай і дзецьмі. Адпушчаны дзякуючы заступніцтву цесця, разанскага князя Алега Іванавіча, але страціў Новагародскае княства. Неўзабаве памірыўся з Вітаўтам, удзельнічаў у яго паходах. Апошні раз згадваецца пад 1404 годам як удзельнік паходу на Смаленск. Быў жанаты з Настассяй, дачкой разанскага князя Алега Іванавіча, у гэтым шлюбе нарадзіліся сыны Іван, Жыгімонт, Фёдар і дочкі Настасся, Алена і Марыя.

У гістарыяграфіі часта блытаюць Карыбута і яго брата Дзмітрыя Альгердавіча. Некаторыя даследчыкі лічаць Карыбута князем Ноўгарада-Северскага (сучасная Украіна).

• Карыбутавічы
• Герб «Карыбут»

• Барэйша Юрый. Княжанне Дзмітрыя-Карыбута ў Новагарадку (1382—1393 гг.) па сведчаннях прасапаграфіі і нумізматыкі. — Мінск: УП «Энцыклапедыкс», 2021. — 640 с., іл.