Кітайская каліграфія

Кітайская каліграфія
Культура	Huaren[d]
Краіна паходжання	Кітай[1]
Статус нематэрыяльнай культурнай спадчыны	Рэпрэзентатыўны спіс нематэрыяльнай культурнай спадчыны чалавецтва[d][1]
Апісана на сайце	ich.unesco.org/en… (англ.) ich.unesco.org/fr… (фр.) ich.unesco.org/es… (ісп.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Кітайская каліграфія — напісанне кітайскіх іерогліфаў, від мастацтва, які спалучае чыста візуальнае мастацтва і інтэрпрэтацыю літаратурнага сэнсу. Гэты тып самавыяўлення шырока практыкаваўся ў Кітаі і, як правіла, карыстаўся вялікай павагай ва ўсёй Усходняй Азіі^[2].Каліграфія - адзін з чатырох найбольш запатрабаваных навыкаў і захапленняў старажытнакітайскіх літаратараў  (англ.) (бел., нароўні з ігрой на струнных музычных інструментах, настольнай гульнёй Го і маляваннем. У гэтай традыцыі існуюць некаторыя агульныя стандарты розных стыляў  (руск.) (бел. каліграфіі. Кітайская каліграфія і маляванне тушшу цесна звязаныя: яны выконваюцца з выкарыстаннем падобных інструментаў і тэхнік і маюць доўгую гісторыю агульнага майстэрства. Адметнымі рысамі кітайскага жывапісу і каліграфіі з’яўляецца акцэнт на руху, напоўненым дынамічным жыццём. Са слоў Стэнлі-Бэйкера, «каліграфія — гэта сапраўднае жыццё, перажыванае праз энергію руху, якое адлюстроўваецца ў выглядзе слядоў на шоўку або паперы, а час і рытм у перамяшчэнні прасторы з’яўляюцца яе асноўнымі складнікамі»^[3]. Каліграфія таксама прывяла да развіцця многіх відаў мастацтва ў Кітаі, уключаючы разьбу па пячатках, багата аздобленыя прэс-пап’е і чарнільныя камяні.

У Кітаі каліграфія называцца^[4] shūfǎ або fǎshū (書法/书法, 法書/法书), літаральна «шлях/cпосаб/правілы напісання»^[5]; shodō (書道) у Японіі азначае «спосаб/прынцып пісьма»; seoye (서예; 書藝) у Карэі — «навык/крытэрый пісьма»^[6]; thư pháp (書法) у В’етнаме («мастацтва почырку»).

Кітайская каліграфія, якую цэняць больш ці толькі за яе эстэтычныя якасці, мае даўнюю традыцыю і сёння лічыцца адным з відаў мастацтва (кіт. трад. 藝術/艺术, піньінь yìshù)^[7] у краінах, дзе яна практыкуецца. Кітайская каліграфія факусуецца не толькі на метадах пісьма, але і на выхаванні характару (人品)^[8] і выкладаецца як занятак (кіт. трад. 書法, піньінь shūfǎ, правілы напісання іерогліфаў хань)^[9].

Кітайская каліграфія раней была папулярная ў Кітаі, Тайвані, Японіі, Карэі, В’етнаме і Ганконгу^[10].

Касцяная пісьменнасць гадальных костак была ранняй формай кітайскіх іерогліфаў, напісаных на костках жывёл. Напісаная на гадальных костках  (руск.) (бел. жывёл або чарапашых панцырах — гэта самая ранняя з вядомых формаў кітайскай пісьменнасці. Лічылася, што на костках былі напісаныя прароцтвы. Першая згадка пра тое, што мы безумоўна адносім да «надпісаў на гадальных костках», сустракаецца ў выглядзе надпісаў на лапатках быка і чарапашых пластронах  (руск.) (бел., знойдзеных недалёка ад сучаснага Аньяна  (руск.) (бел. на паўночнай мяжы правінцыі Хэнань. Пераважная большасць з іх была знойдзена на стаянцы Іньсюй  (руск.) (бел. у гэтым рэгіёне. У іх запісаныя пірамантычныя  (англ.) (бел. прадказанні апошніх дзевяці цароў дынастыі Шан, пачынаючы з У Дзіна, узыходжанне якога на прастол розныя навукоўцы датуюць 1250 ці 1200 гадамі да нашай эры^[11][12]. Хоць няма ніякіх доказаў таго, што дынастыя Шан была аднаасобна адказная за ўзнікненне пісьменства ў Кітаі, таксама няма сведчанняў наяўнасці вядомай кітайскай пісьменнасці якога-небудзь больш ранняга часу або якога-небудзь іншага месца^[13]. Касцяная пісьменнасць гадальных костак эпохі позняй Шан уяўляюць сабой самы ранні значны корпус кітайскай пісьменнасці, а таксама з’яўляюцца найстарэйшым вядомым прадстаўніком і продкам кітайскага сямейства пісьменнасцяў, якая папярэднічае кітайскім бронзавым надпісам^[14].

Кітайскія бронзавыя надпісы звычайна наносіліся на кітайскія рытуальныя вырабы з бронзы  (англ.) (бел.. Яны ўключаюць посуд відаў дзін  (руск.) (бел. (鼎), дуі  (англ.) (бел. (敦), гу (觚), гуан  (англ.) (бел. (觥), гуі  (англ.) (бел. (簋), ху  (англ.) (бел. (壺), цзя  (англ.) (бел. (斝), чу  (англ.) (бел. (爵), І  (англ.) (бел. (匜), Ю  (англ.) (бел. (卣), цзунь або і  (англ.) (бел. (尊 і 彝)^[15]. У розныя перыяды часу выкарыстоўваліся розныя метады нанясення надпісаў. Амаль усе бронзавыя надпісы эпохі Шан былі адліты адначасова, як і вырабы, на якіх яны намаляваны^[16]. У пазнейшыя дынастыі, такія як Заходняя Чжоу, Перыяд Вёснаў і Восеняў, надпісы часта гравіраваліся пасля адліўкі бронзы^[17]. Бронзавыя надпісы — адна з самых ранніх у сямействе кітайскіх пісьменнасцяў  (англ.) (бел., якой папярэднічала пісьменнасць на гадальных костках.

Пісьменнасць пячатак або чжуаньшу  (руск.) (бел. (кіт. трад. 篆書, піньінь zhuànshū) — старажытны стыль  (руск.) (бел. напісання кітайскіх іерогліфаў, які быў распаўсюджаны ў другой палове 1-га тысячагоддзя да нашай эры. Яна арганічна развілася з пісьменасці дынастыі Чжоу. Цыньскі варыянт пісьменнасці пячатак у канчатковым рахунку стаў стандартам і быў прыняты ў якасці афіцыйнага пісьма для ўсяго Кітая ў часы дынастыі Цынь  (руск.) (бел.

  Канцылярскі почырк або лішу  (руск.) (бел. (кіт. трад. 隸書, спр. 隶书, піньінь lìshū) — архаічны стыль кітайскай каліграфіі. Пісьменнасць упершыню была выкарыстана ў часы дынастыі Хань і захавалася да цяперашняга часу. Канцылярская пісьменнасць лічыцца разнавіднасцю сучаснай пісьменнасці, хоць яна была заменена стандартнай пісьменнасцю адносна рана. Гэта адбылося таму, што графічныя формы, напісаныя спелым канцылярскім шрыфтам, вельмі падобныя на тыя, што напісаны стандартным шрыфтам^[18]. Канцылярскі почырк па-ранейшаму выкарыстоўваецца для надання мастацкага густу ў розных функцыянальных прыкладаннях з-за яго высокай чытальнасці пры чытанні.

Устаўны почырк або кайшу  (руск.) (бел. (кіт. трад. 楷書, спр. 楷书, піньінь kǎishū; Ганконг і Тайвань па-ранейшаму выкарыстоўваюць традыцыйныя кітайскія іерогліфы ў пісьмовай форме, а мацерыковы Кітай выкарыстоўвае спрошчаныя кітайскія іерогліфы ў якасці афіцыйнага шрыфта) — найноўшы з стыляў кітайскай пісьменнасці. Устаўны почырк ўпершыню з’явіўся ў часы дынастый Хань і Вэй і стала шырока выкарыстоўвацца толькі пазней. Устаўны почырк стаў стылістычна сталым прыкладна ў VII стагоддзі^[19].Першым майстрам ўстаўнага почырку быў Чжун Яа  (руск.) (бел.. Ён упершыню выкарыстаў устаўны почырк для напісання некаторых вельмі сур’ёзных твораў, такіх як мемарыялы імператару^[20].

Паўкурсіўны почырк або сіншу  (руск.) (бел. (кіт. трад. 行书, спр. 行書, піньінь xíngshū) — рукапісны стыль  (руск.) (бел. кітайскіх іерогліфаў. Паколькі ён не такі скарочаны, як курсіўны  (руск.) (бел., большасць людзей, якія ўмеюць чытаць Устаўным почыркам  (руск.) (бел., могуць чытаць і паўкурсіўным. Гэта вельмі карысна і адначасова мастацка.

Курсіўны почырк або цаашу  (руск.) (бел. (кіт. трад. 草书, спр. 草書, піньінь cǎoshū узнік у Кітаі ў часы дынастыі Хань і ў перыяд Цзінь. Курсіўны почырк пішацца хутчэй, чым іншыя стылі, але яго цяжка чытаць тым, хто з ім не знаёмы. слова «цаа» (草) у назве гэтага почырку перакладаецца як «трава» і ў кітайскай мове таксама выкарыстоўвалася ў значэнні «грубы, шурпаты; просты і неачэсаны»^[21]. Тэрмін «цаашу» мае шырокае і вузкае значэнні. У шырокім сэнсе ён можа ставіцца да любых сімвалаў, якія былі напісаныя спехам. У вузкім сэнсе — менавіта да асаблівага стылю почырку часоў дынастыі Хань^[22].

Кітайскія іерогліфы можна прасачыць да 4000 г. да н.э^[23].

У 2003 годзе на месцы Сяашуанцяа  (англ.) (бел., прыкладна ў 20 км на паўднёвы ўсход ад старажытнага горада Чжэнчжоу-Шан  (англ.) (бел., археолагі выявілі керамічныя надпісы, датаваныя 1435—1412 гадамі да нашай эры. Гэтыя надпісы зроблены кінаварнай фарбай. Такім чынам, даты з’яўлення пісьменства ў Кітаі былі пацверджаны для перыяду сярэдняй дынастыі Шан^[24].

Усе керамічныя рытуальныя пасудзіны — чаны, на якіх нанесеныя гэтыя надпісы кінавар’ю, былі выяўленыя на тэрыторыі палаца на гэтым участку. Яны былі сабраныя ў асноўным у ахвярных ямах з каровінымі чарапамі і рагамі, але таксама і ў іншых архітэктурных помніках. Надпісы нанесеныя на знешнім і ўнутраным баках борціка, а таксама на вонкавым боку ніжняй частцы чанаў вялікага тыпу. Сімвалы ў асноўным напісаны паасобку; складовыя часткі знакаў ці выразы сустракаюцца рэдка^[25].

Прынцыпы пабудовы сучасных кітайскіх іерогліфаў былі выразна прасочаны ў старажытнакітайскіх іерогліфах Цзягувэнь (甲骨文), выразаных на лапатках быкоў і пластронах  (руск.) (бел. чарапах прыкладна ў XIV — XI стагоддзях да нашай эры^[26]. Узоры, напісаныя пэндзлем, з часам руйнаваліся і не захаваліся. Падчас цырымоніі варажбы, пасля таго як былі зробленыя расколіны, пэндзлікам на ракавіне або костцы былі напісаныя сімвалы, якія пазней выразаліся^[27]. Кожнае архаічнае царства цяперашняга Кітая працягвала пераглядаць свой набор іерогліфаў.

На працягу больш чым 2000 гадоў кітайскія літаратары — канфуцыянскія вучоныя і літаратары, якія таксама служылі ўраду ў якасці чыноўнікаў, — былі знаўцамі і практыкамі гэтага мастацтва^[28]. У Імператарскім Кітаі да гэтага часу даступныя выявы на старых стэлах, некаторыя з якіх датуюцца 200 годам да н.э. і выкананы ў стылі знакаў дробных пячатак  (руск.) (бел..

Пісцы ў Кітаі і Манголіі практыкавалі мастацтва каліграфіі для капіявання будыйскіх тэкстаў. Паколькі гэтыя тэксты былі гэтак ушанаваныя, лічылася, што сам працэс іх капіявання (і выкарыстаная прыгожая каліграфія) аказвае ачышчальнае ўздзеянне на душу. «Сам працэс капіявання іх [будыйскіх тэкстаў] можа наблізіць пісца да дасканаласці і прынесці яму заслугі»^[29].

Прыкладна у 220 годзе да н.э. імператар Цынь Шыхуандзі, першы, хто ўсталяваў аднаасобнае панаванне на ўсёй тэрыторыі Унутранага Кітая, увёў некалькі рэформаў, у тым ліку ўніфікацыю іерогліфаў Лі Сы  (руск.) (бел., у выніку якой быў створаны набор з 3300 стандартызаваных іерогліфаў xiǎozhuà^[30]. Хоць асноўным пісьмовым інструментам таго часу ўжо быў пэндзаль, ад гэтага перыяду захавалася мала папяровых асобнікаў, і асноўныя ўзоры гэтага стылю прадстаўлены на стэлах.

Канцылярскі почырк або лішу  (руск.) (бел., які дастаткова ўпарадкаваны і ў чымсьці падобны на сучасны тэкст, таксама быў зацверджаны пры Цынь Шыхуандзі^[31]. Хоць распаўсюджанай памылкай з’яўляецца меркаванне, што лішу быў створаны адным толькі Чэн Мяа  (фр.) (бел. ў часы праўлення Цын Шыхуандзі, ён распрацоўваўся ад дацыньскай эпохі да часоў дынастыі Хань (з 202 года да н.э. да 220 года н.э.).

У IV стагоддзі нашай эры каліграфія дасягнула поўнай сталасці^[32]. Устаўны почырк або кайшу  (руск.) (бел., які выкарыстоўваецца да гэтага часу і прыпісваецца Вану Січжы і яго паслядоўнікам, стаў яшчэ больш спарадкаваным^[33]. Свайго росквіту мастацтва дасягнула ў часы дынастыі Тан, калі такія знакамітыя каліграфы, як Янь Чжэньцын і Лю Гунцюань  (англ.) (бел., стварылі большасць выдатных работ ў стылі кайшу. Яго распаўсюджванню спрыяў імператар позняй дынастыі Тан Мінцзун (926—933), які загадаў надрукаваць класіку на новых драўляных дошках з выкарыстаннем стыля кайшу. Тэхналогіі друку тут дазволілі стабілізаваць форму. Форма іерогліфаў у стылі кайшу 1000 гадоў таму была ў асноўным падобная на тую, што была і ў канцы праўлення кітайскай імперыі^[34]. Але з часам былі ўнесены невялікія змены, напрыклад, у форму іерогліфа 广, якая ў слоўніку Кансі 1716 года не зусім такая, як у сучасных кнігах. Формы іерогліфаў Кансі і цяперашнія маюць невялікія адрозненні, а парадак рысак застаецца ранейшым, у адпаведнасці са старым стылем^[35].

Такія курсіўныя почыркі, як сіншу  (руск.) (бел. і цаашу  (руск.) (бел., менш абмежаваныя і пішуцца хутчэй, паколькі відаць больш рухаў, што выконваюцца пішучым інструментам. Парадак абводак ў гэтых стылях яшчэ больш вар’іруецца, часам ствараючы радыкальна адрозныя формы. Яны паходзяць ад ўстаўнага почырка, як і канцылярскі почырк (дынастыя Хань, 202 да н.э. — 220 г. н.э.), але сіншу і цаашу выкарыстоўваліся толькі для асабістых запісаў і ніколі не выкарыстоўваліся ў якасці стандарту. Стыль цаашу быў высока ацэнены ў часы праўлення імператара дынастыі Хань У-дзі (140 — 87 да н.э.)^[36].

Да стыляў, якія не захаваліся, адносяцца bāfēnshū, сумесь 80 % стылю сяачжуань і 20 % лішу^[37]. Некаторыя разнавіднасці кітайскіх іерогліфаў  (руск.) (бел. былі неартадаксальнымі або выкарыстоўваліся на мясцовым узроўні на працягу стагоддзяў. У цэлым яны былі зразумелыя, але ў афіцыйных тэкстах заўсёды адпрэчваліся. Некаторыя з гэтых неафіцыйных варыянтаў, акрамя некаторых новых іерогліфаў, былі ўключаны ў спрошчаны кітайскі набор іерогліфаў.

Гэты спосаб пісьма пачаў развівацца ў 1900-х гадах, калі пёравыя ручкі  (руск.) (бел. былі імпартаваныя ў Кітай з захаду. Пісаць пёравымі ручкамі было зручна аж да 1980-х гадоў. У сувязі з эканамічнымі рэформамі ў Кітаі  (руск.) (бел. грамадскасць засяродзілася на практыцы каліграфіі цвёрдым пяром. Людзі звычайна выкарыстоўваюць кітайскія спрошчаныя іерогліфы ў паўкурсіўным або ўстаўным почырку^[38].

Прыкладамі сучасных друкаваных стыляў з’яўляюцца Сун  (англ.) (бел. з друкарнага станка дынастыі Сун і «без засечак  (англ.) (бел.». Яны не лічацца традыцыйнымі стылямі і звычайна не пішуцца.

Розныя варыянты напісання іерогліфа 馬 / 马  (англ.) (бел. (конь) на працягу ўсёй гісторыі:

Тушачніца разам з пэндзлем  (англ.) (бел., паперай і кітайскай тушшу  (руск.) (бел. завуцца чатырма каштоўнасцямі працоўнага кабінета  (руск.) (бел. — сімвалаў асвечанага чалавека, якія былі абавязковымі прадметамі ў побыце. У дадатак да гэтых чатырох інструментаў каліграфы таксама выкарыстоўваюць кропельніцу для вады  (англ.) (бел., настольныя нататнікі і прэс-пап'е.

Пэндзаль — традыцыйны інструмент для пісьма ў кітайскай каліграфіі. Корпус пэндзля звычайна вырабляецца з бамбука або іншых матэрыялаў, такіх як дрэва, фарфор або рог. Галоўка звычайна вырабляецца з поўсці жывёл, такіх як каланок, трус, алень, каза, свіння, тыгр, воўк і г. д. Акрамя таго, як у Кітаі, так і ў Японіі існуе традыцыя вырабляць пэндзаль з валасоў нованароджанага дзіцяці ў якасці сувеніра, які бывае раз у жыцці. Гэтая практыка звязана з легендай аб старажытнакітайскай вучоным, што заняў першае месца на імператарскіх іспытах  (руск.) (бел., выкарыстоўваючы такі персаналізаваны пэндзаль. Каліграфічныя пэндзлі лічацца працягам рукі каліграфа.

Сёння каліграфію можна выконваць і з дапамогай ручкі.

Папера часта прадаецца разам з прэс-пап'е і бюварам  (руск.) (бел..

Некаторыя людзі настойваюць, што для кітайскай каліграфіі варта выкарыстоўваць спецыяльную паперу, такую як сюаньская, маабяньская, ляньшы і г.д. Для пісьма пэндзлем можна выкарыстоўваць любую сучасную паперу. Дзякуючы працягламу выкарыстанню сюаньская папера стала добра вядомая большасці кітайскіх каліграфаў.

У Кітаі пажаданы відам паперы з’яўляецца сюаньская, якая традыцыйна вырабляецца ў правінцыі Аньхой. Яе вырабляюць з кары дрэў віду Pteroceltis tatarinowii, а таксама з іншых матэрыялаў, уключаючы рысавую салому, кару Broussonetia papyrifera, бамбук, каноплі і г. д.

У Японіі паперу васі  (руск.) (бел. робяць з кодза (Broussonetia papyrifera), ганпі (Wikstroemia sikokiana) і міцумата (Edgeworthia papyrifera), а таксама з іншых матэрыялаў, такіх як бамбук, рысавая  (гал.) (бел. і пшанічная салома  (ВД) (бел..

Прэс-пап'е  (руск.) (бел. выкарыстоўваецца для ўтрымання паперы. Прэс-пап’е часта змяшчаецца ў верхняй частцы ўсіх старонак, акрамя самых вялікіх, каб прадухіліць слізгаценне; для невялікіх лістоў левая рука таксама змяшчаецца ў ніжняй частцы старонкі для падтрымкі. Прэс-пап’е бываюць некалькіх тыпаў: адны ўяўляюць сабой даўгаватыя драўляныя брускі, на якіх выразаныя каліграфічныя або графічныя ўзоры; іншыя, па сутнасці, уяўляюць сабой невялікія скульптуры людзей або жывёл. Як і чарнільныя камяні, прэс-пап’е самі па сабе з’яўляюцца калекцыйнымі творамі мастацтва.

Бювар  (руск.) (бел. (кіт. трад. 畫氈, спр. 画毡, піньінь huàzhān; яп.: 下敷) — нататнік, зроблены з лямца. Некаторыя з іх надрукаваныя з сеткай з абодвух бакоў, так што, калі іх змяшчаюць пад празрыстую паперу, іх можна выкарыстоўваць у якасці арыентыру для правільнага размяшчэння і памеру знакаў. Аднак гэтымі друкаванымі нататнікамі карыстаюцца толькі студэнты. Як бювары, так і друкаваныя сеткі бываюць розных памераў.

Чарніла вырабляецца з лямпавай сажы і злучных рэчываў і выпускаюцца ў выглядзе чарнільных палачак, якія неабходна расціраць вадой на чарнільным камені да атрымання патрэбнай кансістэнцыі. У цяперашні час даступнае значна больш таннае, папярэдне змешанае чарніла ў бутэльках, але яно выкарыстоўваецца ў асноўным для практыкі, паколькі чарнільныя палачкі лічацца больш якаснымі, а хімічнае чарніла з часам больш схільнае да расцякання, што робіць іх менш прыдатнымі для выкарыстання ў падвесных скрутках. Уменне расціраць чарніла — неад’емная частка навучання каліграфіі. Традыцыйна кітайская каліграфія пішацца толькі чорнымі чарніламі, але сучасныя каліграфы часам выкарыстоўваюць і іншыя колеры. Выкладчыкі каліграфіі выкарыстоўваюць ярка-аранжавае ці чырвонае чарніла, якім яны пішуць трэніровачныя іерогліфы, што вучні выводзяць на паперы, або выпраўляюць іх працу.

Чарнільны камень, які звычайна вырабляецца з каменя, керамікі ці гліны, выкарыстоўваецца для ператварэння цвёрдай чарнільнай палачкі ў вадкае чарніла і ўтрымання чарнілаў, калі яны стануць вадкімі. Кітайскія чарнільныя камяні высока цэняцца як прадметы мастацтва, і шырокая бібліяграфія прысвечана іх гісторыі і прызнанню, асабліва ў Кітаі.

Каліграфічныя працы звычайна завяршаюцца нанясеннем каліграфам аднаго або некалькіх водціскаў чырвоным чарнілам. Пячатка можа выконваць функцыю подпісу.

Форма, памер, расцяжымасць і тып валасінак на пэндзлі, колер і шчыльнасць чарнілаў, а таксама хуткасць упітвання і тэкстура паверхні паперы з’яўляюцца асноўнымі фізічнымі параметрамі, якія ўплываюць на канчатковы вынік. Каліграф таксама ўплывае на вынік колькасцю чарніла / вады, якія ён набірае пэндзлем, а затым націскам, нахілам і кірункам, якія ён надае пэндзлю, ствараючы больш тонкія або смелыя мазкі і плыўныя або зубчастыя межы. У канчатковым рахунку, хуткасць, паскарэнне і запаволенне рухаў і паваротаў пісьменніка, а таксама парадак рысак  (руск.) (бел. надаюць «дух» іерогліфам, аказваючы значны ўплыў на іх канчатковае аблічча. У кітайскай каліграфіі «дух» пазначаецца словам «yi». У перакладзе з кітайскага «yi» азначае «намер або ідэя». Чым больш у каліграфа практыкі, тым больш яго тэхніка пераходзіць ад youyi (наўмыснае стварэнне твора мастацтва) да wuyi (стварэнне твораў мастацтва з дапамогай ненаўмысных рухаў). Wuyi лічыцца больш высокай прыступкай для каліграфа, якая патрабуе ад яго ідэальнага кантролю над пэндзлем і запясцем і прытрымлівання руху яго сэрца^[40].

Надпіс на фантане працы Аўян Сюнь  (руск.) (бел.

Копія Яа Менцы

Традыцыйна асноўная частка навучання каліграфіі заключаецца ў капіяванні строга ўзорных работ майстра вучня або вядомых каліграфаў, такім чынам, завучваючы іх на памяць. Майстар паказвае «правільны спосаб» малявання прадметаў, якія вучань павінен капіяваць строга, бесперапынна, пакуль рух не стане інстынктыўным, а копія — дасканалай. Адхіленне ад мадэлі разглядаецца як няўдача^[41]. Валоданне пэўным стылем часта патрабуе шматгадовай практыкі. Правільныя рыскі, іх парадак  (руск.) (бел., структура іерогліфаў, баланс і рытм вельмі важныя ў каліграфіі. Студэнт таксама мог бы развіць свае навыкі ў традыцыйным кітайскім мастацтве  (руск.) (бел., паколькі знаёмства з мастацтвам і яго здольнасці да каліграфіі спрыяюць яго развіццю.

З моманту з’яўлення Устаўнага почырк або кайшу  (руск.) (бел. амаль усе каліграфы пачыналі сваё навучанне з імітацыі ўзорных мадэляў гэтага почырку. Пачатковец вучань можа папрактыкавацца ў напісанні іерогліфа 永 (кіт.: yǒng, вечнасць) з-за багацця розных відаў рысак і складанасці пабудовы. Восем прынцыпаў Юн адносяцца да васьмі розных рысак у іерогліфе, якія, як сцвярджаюць некаторыя, абагульняюць розныя рыскі ва ўстаўным почырку.

Тое, як трымаецца пэндзаль, залежыць ад каліграфа і таго, у якім каліграфічным жанры ён працуе. Звычайна пэндзаль трымаюць вертыкальна, заціснуўшы яго паміж вялікім і сярэднім пальцамі. Паказальны палец злёгку тычыцца верхняй часткі стрыжня пэндзля (стабілізуючы яго), у той час як безназоўны і мезенец прасоўваюцца пад ніжнюю частку стрыжня, пакідаючы прастору ўнутры далоні. У якасці альтэрнатывы пэндзаль трымаюць у правай руцэ паміж вялікім і паказальным пальцамі, што вельмі падобна на Заходнюю ручку. Каліграф можа змяняць свой почырк у залежнасці ад стылю і напісання. Напрыклад, каліграф можа націскаць мацней для курсіўнага  (руск.) (бел. і слабей для ўстаўнага почырку  (руск.) (бел..

У Японіі невялікія фрагменты каліграфіі  (англ.) (бел. традыцыйна пішуцца ў позе сэйдза  (руск.) (бел.. Аднак у наш час пісьменнікі часта практыкуюцца ў каліграфіі, седзячы на крэсле за сталом. Больш буйныя фрагменты можна пісаць стоячы; у гэтым выпадку паперу звычайна кладуць прама на падлогу, але некаторыя каліграфы выкарыстоўваюць мальберт.

Базавае навучанне каліграфіі ўваходзіць у звычайную школьную праграму як у Кітаі, так і ў Японіі, а ў вышэйшых навучальных установах Кітая, Японіі, Карэі і Тайваня існуюць спецыялізаваныя праграмы навучання. У наш час на сцэнах сучаснага мастацтва ўзніклі спрэчкі аб межах гэтай традыцыі капіістаў, дзе інавацыі — гэта правіла, а змяненне ладу жыцця, інструментаў і колераў таксама ўплывае на новыя хвалі майстроў^[42].

Кітайская каліграфія прапагандуецца ў кітайскіх школах, каб супрацьстаяць іерагліфічнай амнезіі  (англ.) (бел., выкліканай выкарыстаннем тэхналогій^[43].

У даследаванні 2007 года кітайскае каліграфічнае пісьмо выкарыстоўвалася ў якасці стратэгіі кагнітыўнага ўмяшання сярод пажылых людзей ці людзей з лёгкімі кагнітыўнымі парушэннямі. Напрыклад, у нядаўнім рандамізаваным эксперыменце, каліграфічнае пісьмо палепшыла працоўную памяць і кантроль увагі ў параўнанні з кантрольнымі групамі^[44].

У сучасным Кітаі невялікая, але значная колькасць практыкуючых спецыялістаў зрабілі каліграфію сваёй прафесіяй, і існуюць правінцыйныя і нацыянальныя прафесійныя таварыствы, сяброўства ў якіх забяспечвае значны прэстыж^[45]. Па традыцыі, кошт працы канкрэтнага мастака вызначаецца ў залежнасці ад даўжыні паперы, на якой яна напісана. Працы вядомых сучасных каліграфіі могуць каштаваць ад тысяч да дзясяткаў тысяч юань за чы  (руск.) (бел. (адзінку даўжыні, прыкладна роўную траціне метра). Як і ў іншых творах мастацтва, эканамічная каштоўнасць каліграфіі ўзрасла ў апошнія гады, бо новыя багацеі ў Кітаі шукаюць бяспечныя інвестыцыі для сваіх грошай^[46].

Хоць ацэнка каліграфіі залежыць ад індывідуальных пераваг, існуюць усталяваныя традыцыйныя правілы, і тыя, хто пастаянна іх парушае, не лічацца сапраўднымі каліграфамі^[47]. Вядомы сучасны кітайскі каліграф Цянь Юньчжан  (англ.) (бел., член Асацыяцыі кітайскіх каліграфаў, коратка выклаў правілы сучаснай каліграфіі. Наступныя правілы з «Адно пытанне кожны дзень, адно слова кожны дзень» (每日一题，每日一字), відэалекцый па каліграфіі з глыбокім аналізам розных іерогліфаў, створаных Цянь Юньчжанам  (англ.) (бел.. Да ліку гэтых правілаў ставяцца:

• Правільны спосаб напісання^[48]. Правільна напісаны іерогліф павінен быць складзены такім чынам, каб яго лічылі правільным сапраўдныя каліграфы. У каліграфічных працах часта выкарыстоўваюцца варыянтныя кітайскія іерогліфы  (руск.) (бел., якія ў кожным канкрэтным выпадку лічацца правільнымі або няправільнымі, але ў цэлым больш папулярныя варыянты з большай верагоднасцю будуць правільнымі. Правільныя сімвалы напісаны ў традыцыйным парадку абводкі, а не ў адпаведнасці з сучаснымі стандартамі.
• Чытальнасць^[48]. Паколькі каліграфія — метад пісьменнага пісьма, каліграфічная праца павінна быць пазнавальнай як почырк і, акрамя таго, лёгка чытацца тымі, хто знаёмы са стылем пісьма, хоць для тых, хто не знаёмы са стылем пісьма, яна можа быць непераборлівай. Напрыклад, многія людзі не ўмеюць чытаць курсіўны почырк  (руск.) (бел., але каліграфічная праца, выкананая скорапісам, усё роўна можа лічыцца добрай, калі тыя, хто знаёмы са скорапісам, могуць яе прачытаць.
• Лаканічнасць^[48]. Гэта кантрастуе з прынцыпамі заходняй каліграфіі  (руск.) (бел., дзе завіткі прымальныя і часта пажаданыя. Добрая кітайская каліграфія павінна быць напісана простым почыркам. Яна таксама павінна быць напісана чорным чарнілам, калі толькі няма неабходнасці пісаць іншым колерам.
• Правільная і прыкметная адпаведнасць кантэксту^[48]. Усе аўтарытэтныя каліграфы ў Кітаі былі добра адукаваны і начытаны. Акрамя каліграфіі, яны былі майстрамі ў іншых галінах, хутчэй за ўсё, у жывапісе, паэзіі  (англ.) (бел., музыцы  (руск.) (бел., оперы  (англ.) (бел., баявых мастацтвах і го.Такім чынам, іх шырокая адукацыя спрыяла развіццю каліграфіі. Каліграф, практыкуючы іерогліфы іншага каліграфа, заўсёды будзе ведаць, што азначае тэкст, калі ён быў створаны і пры якіх абставінах. Калі яны пішуць, форма і вага іх іерогліфаў суадносяцца з рытмам фраз, асабліва ў такіх стылях як Паўкурсіўны почырк або сіншу  (руск.) (бел. і Курсіўны почырк або цаашу  (руск.) (бел.. Той, хто не ведае значэння іерогліфаў, якія ён піша, але змяняе іх форму і вагу па сваёй капрызе, не зможа дамагчыся добрай каліграфіі.
• Эстэтычная прыемнасць для вачэй^[48]. Як правіла, сімвалы, напісаныя правільна, разборліва, лаканічна і ў правільным кантэксце, таксама ў некаторай ступені эстэтычныя. Персанажы, якія парушаюць вышэйпаказаныя правілы, часта менш эстэтычныя. Дасведчаны каліграф зверне ўвагу на якасць лініі, структуру кожнага знака, на які нанесеныя лініі, кампазіцыйную арганізацыю груп знакаў. На працягу ўсёй працы лінія пэндзля, светлая або цёмная, сухая або вільготная, павінна ярка адлюстроўваць працэс стварэння працы мастаком^[49].

Японцы, карэйцы і в’етнамцы^[50] развілі свае ўласныя спецыфічныя пачуцці і стылі каліграфіі, увабраўшы ў сябе кітайскі ўплыў, а таксама ужываючы спецыфічныя пісьмёны. Японская каліграфія  (англ.) (бел. распаўсюджваецца не толькі на іерогліфы Хань, але і на мясцовыя пісьмёны, такія як хірагана і катакана.

У выпадку карэйскай каліграфіі  (англ.) (бел. Хангыль запатрабаваў стварэння новай тэхнікі.

Што тычыцца в’етнамскай каліграфіі  (англ.) (бел., то тыя ж стылі і тэхнікі эвалюцыянавалі і былі ўжытыя і да цьы-ном  (руск.) (бел. і да лацінскага пісьма^[51].

• Лі Сы  (руск.) (бел. 斯斯 (280—208 гг. да н. э.)

• Цай Юн 蔡邕(132—192)
• Чжан Чжы 張芝 (?-192)
• Чжун Яа 鍾繇 (151—230)

• Вэй Шо 衞鑠 (272—349)
• Лу Цзі 陸機 (261—303)
• Ван Січжы 王羲之 (303—361)
• Ван Сяньчжы 王獻之 (344—386)
• Ван Сюнь 王珣 (349—400)

• Чжыён  (кіт.) (бел. 智永 (каля VI ст.)
• Дзін Дааху 丁道護 (каля VI ст.)

• Аўян Сюнь  (руск.) (бел. 歐陽詢 (557—641)
• Юй Шынань  (укр.) (бел. 虞世南 (558—638)
• Чу Суйлян  (руск.) (бел. 褚遂良 (597—658)
• Хуайжэнь 懷仁 (каля 7 стагоддзя)
• Імператар Тай-цзун  (руск.) (бел. 唐太宗 李世民 (599—649)
• Лі Янбін  (англ.) (бел. 李陽冰 (721/2-785)
• Чжан Сюй  (англ.) (бел. 張旭 (658—747)
• Янь Чжэньцын 顏眞卿 (709—785)
• Хуайсу  (англ.) (бел. 懷素 (737—799)
• Лю Гунцюань  (англ.) (бел. 柳公權 (778—865)
• Ду Му  (руск.) (бел. 杜牧 (803—852)

• Ян Ніншы (кіт.) 楊凝式 (873—954)

• Цай Сян  (англ.) (бел. 蔡襄 (1012—1067)
• Су Шы 蘇軾 (1037—1101)
• Хуан Цінцзянь 黃庭堅 (1045—1105)
• Мі Фэй 米黻 (1051—1107)
• Імператар Хуэй-цзун 宋徽宗 趙佶 (1082—1135)
• Імператар Гаа-цзун  (руск.) (бел. 宋高宗 趙構 (1107—1187)
• Чжу Сі 朱熹 (1130—1200)

• Чжаа Мэнфу  (руск.) (бел. 趙孟頫 (1254—1322)
• Ні Цзань  (руск.) (бел. 倪瓚 (1301—1374)

• Тан Інь 唐寅 (1470—1524)
• Вэнь Чжэнмін 文徵明 (1470—1559)
• Дун Цічан 董其昌 (1555—1636)
• Хуан Рухен  (англ.) (бел. 黃汝亨 (1558—1626)
• Ван До 王鐸 (1592—1652)
• Фу Шань  (фр.) (бел. 傅山 (1607—1684)

• Чжу Да 朱耷 (1626—1705)
• Чжэн Се  (укр.) (бел. 鄭燮 (1693—1765)
• Ян Шоуцзін  (англ.) (бел. 楊守敬 (1839—1915)

• У Чаншо 吳昌碩 (1844—1927)
• Кан Ювэй  (укр.) (бел. 康有為 (1858—1927)
• Хун І  (укр.) (бел. 弘一法師 (1880—1942)

• Burckhardt, O. «The Rhythm of the Brush» Архівавана 26 снежня 2013 года. Quadrant, Vol 53, No 6, (June 2009) pp. 124-126. A review-essay that explores the motion of the brush as the hallmark of Chinese calligraphy.
• Daniels O, Dictionary of Japanese (Sōsho) Writing Forms, Lunde Humphries, 1944 (reprinted 1947)
• Deng Sanmu 鄧散木, Shufa Xuexi Bidu 書法學習必讀. Hong Kong Taiping Book Department Publishing 香港太平書局出版: Hong Kong, 1978.
• Emmanuelle Lesbre, Jianlong Liu: La Peinture Chinoise. Hazan, Paris, 2005, ISBN 978-2-850-25922-7.
• Kwo, Da-Wei (David) (1981) [1990]. Chinese Brushwork in Calligraphy and Painting: Its History Aesthetics and Techniques. Mineola, NY: Dover Publications. ISBN 0-486-26481-5
• Liu, Shi-yee (2007). Straddling East and West: Lin Yutang, a modern literatus: the Lin Yutang family collection of Chinese painting and calligraphy. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 978-1-58839-270-1.
• Lu, W; Aiken, M (2004), "Origins and evolution of Chinese writing systems and preliminary counting relationships", Accounting History, vol. 9, pp. 25–51, doi:10.1177/103237320400900303, S2CID 153528030, Архівавана з арыгінала 2016-04-12, Праверана 2012-03-09
• Ouyang, Zhongshi & Fong, Wen C., Eds, Chinese Calligraphy, Yale University Press, New Haven, 2008. ISBN 9780300121070
• Qiu Xigui, Chinese Writing, Early China Special Monograph Series No. 4. Berkeley: The Society for the Study of Early China and the Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley, 2000. ISBN 1-55729-071-7.
• Stanley-Baker, Joan (May 2010a), Ink Painting Today (PDF), vol. 10, Centered on Taipei, pp. 8–11, Архівавана з арыгінала (PDF) 2011-09-17
• Stanley-Baker, Joan (June 2010b), Ink Painting Today (PDF), vol. 10, Centered on Taipei, pp. 18–21, Архівавана з арыгінала (PDF) 2012-03-21
• Tsui, Chung-hui 崔中慧 (2020) Chinese Calligraphy and Early Buddhist Manuscripts. Oxford: Indica et Buddhica. ISBN 978-0-473-54012-8ISBN 978-0-473-54012-8 (Open access PDF).

• Chinese Calligraphy — Dao of Calligraphy in English & Mandarin Chinese
• Chinese Calligraphy at China Online Museum
• Chinese calligraphy
• Styles of Chinese calligraphy
• Models of Chinese calligraphy — Generator of Chinese calligraphy model
• History of Chinese Calligraphy
• Basic Calligraphy Styles From Taoism contains introductory comparisons of different calligraphy styles of basic characters.
• The History of Chinese Calligraphy Архівавана 14 лютага 2020 года. at BeyondCalligraphy.com
• Introduction of Chinese Ground Calligraphy or Dishu — mildchina
• 名家书法 (Masters of Calligraphy). Enter a character, click, and see range of variations for that character by different calligraphic masters.