Мікалай Францавіч Гастэла

Мікалай Францавіч Гастэла
руск.: Николай Францевич Гастелло
Дата нараджэння	23 красавіка (6 мая) 1907(1907-05-06)
Месца нараджэння	Масква, Расійская імперыя
Дата смерці	26 чэрвеня 1941(1941-06-26) (34 гады)
Месца смерці	паміж вёскамі Мацкі і Шапялі, Мінскі раён, Мінская вобласць, Беларуская ССР, СССР
Грамадзянства	СССР
Прыналежнасць	СССР
Род войскаў	Ваенна-паветраныя сілы РСЧА
Гады службы	1932—1941
Званне	капітан авіяцыі
Часць	207-ы ДБАП
Камандаваў	2-я эскадрылля
Бітвы/войны	Баі на Халхін-Голе, Савецка-фінская вайна, Вялікая Айчынная вайна: Абарона Мінска, 1941
Узнагароды і званні
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Мікалай Францавіч Гастэла (23 красавіка (6 мая) 1907, Масква, Расійская імперыя — 26 чэрвеня 1941^[1]) — савецкі ваенны лётчык, удзельнік трох войнаў, камандзір 2-й эскадрыллі 207-га дальнебамбардзіровачнага авіяцыйнага палка 42-й дальнебамбардзіровачнай авіяцыйнай дывізіі 3-га Дальнебамбардзіровачнага авіяцыйнага корпуса Дальнебамбардзіровачнай авіяцыі ВПС РСЧА, капітан. Загінуў падчас баявога вылету. Герой Савецкага Саюза, пасмяротна^[2].

Нарадзіўся ў 1907 годзе ў Маскве.

Бацька — Франц Паўлавіч Гастыла, беларус родам з вёскі Плужыны^[3] (цяпер Карэліцкі раён Гродзенскай вобласці, Беларусь); у 1900 годзе прыйшоў на заробкі ў Маскву (дзе яго прозвішча пачалі прамаўляць на маскоўскі манер — «Гастэла»), працаваў ванграншчыкам  (руск.) (бел. у ліцейных майстэрнях на Казанскай чыгунцы  (руск.) (бел.^[4].

Маці — Настасся Сямёнаўна Кутузава (дзявочае прозвішча), руская, была белашвачкай.

У 1914—1918 гадах Мікалай Гастэла вучыўся ў 3-м Сакольніцкім гарадскім мужчынскім вучылішчы імя А. С. Пушкіна. У 1918 годзе з-за голаду ў складзе групы школьнікаў-масквічоў быў эвакуіраваны ў Башкірыю. У 1919 годзе ён вяртаецца назад у Маскву, дзе зноў паступае ў школу. Працоўную дзейнасць Мікалай Гастэла пачаў ў 1923 годзе, стаўшы вучнем сталяра. У 1924 году сям’я Гастэлы пераязджае ў Мурам, дзе Мікалай паступае слесарам на Паравозабудаўнічы завод імя Ф. Э. Дзяржынскага  (руск.) (бел., на якім працаваў і яго бацька. Паралельна з працоўнай дзейнасцю, М. Ф. Гастэла сканчае школу (цяпер — школа № 33^[5]). У 1928 годзе ўступіў у ВКП (б)^[2]. У 1930 годзе сям’я Гастэлы вяртаецца ў Маскву, і Мікалай паступае на працу ў Першы дзяржаўны механічны завод будаўнічых машын імя 1-га Мая. У 1930—1932 гадах М. Ф. Гастэла жыў у пас. Хлебнікава  (руск.) (бел.^[6].

• У маі 1932 па спецыяльным набору прызваны ў Чырвоную Армію^[1]. Адпраўлены на вучобу ў авіяцыйную школу лётчыкаў у г. Луганск
• Вучоба ў XI ваеннай авіяцыйнай школе пілотаў (май 1932 — снежань 1933
• Служба ў 82-й цяжкабамбардзіровачнай эскадрыллі 21-й цяжкабамбардзіровачнайй авіяцыйнай брыгады, якая базуецца ў г. Растоў-на-Доне (1933—1938). Пачаўшы лётаць правым лётчыкам на бамбаўдзіроўшчыку ТБ-3  (руск.) (бел., М. Ф. Гастэла з лістапада 1934 ужо самастойна пілатаваў самалёт.

• У 1938 годзе ў выніку рэарганізацыі часткі Мікалай Францавіч Гастэла апынуўся ў 1-м цяжкабамбардзіровачным авіяпалку. У маі 1939 года ён стаў камандзірам звяна, а праз год з невялікім — намеснікам камандзіра эскадрыллі. У 1939 годзе ўдзельнічаў у баях пры Халхін-Голе^[1] ў складзе 150-га хуткаснага бамбардзіровачнага авіяцыйнага палка, якому была нададзена эскадрылля 1-га ТБАП. Удзельнічаў у Савецка-фінскай вайне 1939—1940 гг.^[1] і ў далучэнні Бесарабіі і Паўночнай Букавіны да СССР (чэрвень-ліпень 1940 г.). Восенню 1940 года авіяцыйная частка перабазіруецца да заходніх межаў, у горад Вялікія Лукі, а затым — у Авіягарадок Бараўское пад Смаленскам. У 1940 годзе М. Ф. Гастэла прысвоена званне капітана.
• Увесну 1941 Мікалай Гастэла, прайшоўшы адпаведную перападрыхтоўку, асвоіў самалёт ДБ-3Ф
• Камандзір 4-й эскадрыллі 207-га ДБАП (24 мая 1941 — 23 чэрвеня 1941)
• Камандзір 2-й эскадрыллі той жа часткі (24 — 26 чэрвеня 1941 г.). 24 чэрвеня агнём буйнакалібернага кулямёта, які стаяў на аэрадроме самалёта, збіў «Юнкерс-88  (руск.) (бел.»^[2].

26 чэрвеня 1941 года экіпаж пад камандаваннем капітана М. Ф. Гастэлы ў складзе лейтэнанта А. А. Бурдзянюка  (руск.) (бел., лейтэнанта Р. М. Скарабагатага  (руск.) (бел. і старэйшага сяржанта А. А. Калініна  (руск.) (бел. на самалёце ДБ-3Ф вылецеў для нанясення бомбавага ўдару па нямецкай механізаванай калоне на дарозе Маладзечна — Радашковічы^[1] ў складзе звяна з двух бамбардзіроўшчыкаў. Агнём зенітнай артылерыі самалёт Гастэлы быў падбіты. Варожы снарад пашкодзіў паліўны бак, і Гастэла здзейсніў агністы таран — накіраваў падпаленую машыну на механізаваную калону ворага. Усе члены экіпажа загінулі.

Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 26.7.1941 Гастэла быў пасмяротна ўдастоены звання «Герой Савецкага Саюза» з уручэннем медаля «Залатая зорка» і ордэна Леніна^[7].

26 чэрвеня 1941 года на баявы вылет у раён Радашковічы — Маладзечна вылецела звяно пад камандаваннем капітана М. Ф. Гастэлы, якое складалася з двух цяжкіх бамбардзіроўшчыкаў ДБ-3Ф. Другім самалётам кіраваў старшы лейтэнант Фёдар Вараб’ёў, у якасці штурмана з ім ляцеў лейтэнант Анатоль Рыбас (імёны яшчэ двух членаў экіпажа Вараб’ёва не захаваліся). Падчас атакі навалы нямецкай тэхнікі самалёт Гастэлы быў падбіты. Згодна з рапартам Вараб’ёва і Рыбаса, самалёт Гастэлы загарэўся і здзейсніў таран механізаванай калоны варожай тэхнікі. Ноччу сяляне з найбліжэйшай вёскі Дзякшняны вынялі трупы лётчыкаў з самалёта і, абгарнуўшы цела ў парашуты, пахавалі іх побач з месцам падзення бамбардзіроўшчыка.

Неўзабаве подзвіг Гастэлы атрымаў шырокае асвятленне ў прэсе. 5 ліпеня 1941 у вячэрняй зводцы Савецкага інфармбюро ўпершыню быў згаданы подзвіг М. Ф. Гастэлы^[8]:

Гераічны подзвіг здзейсніў камандзір эскадрыллі капітан Гастэла. Снарад варожай зеніткі трапіў у бензінавы бак яго самалёта. Бясстрашны камандзір накіраваў ахоплены полымем самалёт на навалу аўтамашын і бензінавых цыстэрнаў праціўніка. Дзесяткі германскіх машын і цыстэрнаў падарваліся разам з самалётам героя.

На аснове паведамлення Саўінфармбюро карэспандэнтамі П. Паўленкам, П. Крыловым быў напісаны нарыс «Капітан Гастэла», які быў апублікаваны ў газеце «Правда» 10 ліпеня 1941 года^[9].

Звяртае на сябе ўвагу дата подзвігу Гастэлы, якая змешчана ў артыкуле, — 3 ліпеня. Верагодна, аўтары нарысу, удакладніўшы правільнае напісанне прозвішча героя і факты яго біяграфіі, выснову пра дату гібелі Гастэлы зрабілі зыходзячы з даты паведамлення Саўінфармбюро. Артыкул у «Праўдзе» меў шырокі рэзананс, подзвіг Гастэлы шырока выкарыстоўваўся савецкай прапагандай.

25 ліпеня 1941 г. камандзірам 207-га ДБАП капітанам Лабанавым і палкавым камісарам Кузняцовым М. Ф. Гастэла быў прадстаўлены да звання Героя Савецкага Саюза.

Ужо на наступны дзень пасля прадстаўлення капітану Гастэлы Мікалаю Францавічу было прысвоена званне Героя Савецкага Саюза (пасмяротна). Загадам міністра абароны СССР капітан Гастэла М. Ф. навечна залічаны  (руск.) (бел. ў спісы аднаго з авіяцыйных палкоў^[1].

«Вогненны таран» Гастэлы стаў адным з самых вядомых прыкладаў гераізму ў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны і выкарыстоўваўся для ваенна-патрыятычнай прапаганды і выхавання моладзі як у ходзе вайны, так і ў пасляваенны перыяд, аж да распаду СССР. Альтэрнатыўныя версіі падзей блізу в. Дзякшняны і спробы расследавання гібелі Гастэлы і Маслава спыняліся альбо засакрэчваліся. Члены экіпажа Гастэлы — Р. М. Скарабагаты, А. А. Калінін, А. А. Бурдзянюк — засталіся ў цені подзвігу камандзіра. Толькі ў 1958 годзе яны былі ўзнагароджаны ордэнамі Айчыннай вайны I ступені (пасмяротна).

Намаганнямі савецкай прапаганды подзвіг М. Ф. Гастэлы стаў адным з самых вядомых у гісторыі Вялікай Айчыннай вайны, а прозвішча Гастэлы — намінальным. «Гастэлаўцамі» сталі называць лётчыкаў, якія ўчынілі «вогненны таран». Усяго за перыяд Вялікай Айчыннай вайны было здзейснена 595 «класічных» паветраных таранаў (самалётам самалёта), 506 таранаў самалётам наземнай мэты, 16 марскіх таранаў (у гэты лік могуць уваходзіць і тараны марскімі лётчыкамі надводных і берагавых мэтаў праціўніка) і 160 танкавых таранаў^[10]. Трэба адзначыць, што ў крыніцах маецца пэўныя розначытанні з нагоды колькасці таранавых нападаў. Напрыклад, у артыкуле «Пабрацімы Мікалая Гастэлы»^[11] гаворыцца толькі пра 14 марскіх і толькі 52 танкавых тарана, 506 таранах самалётам наземнай мэты, але затое пра 600 паветраных таранаў.

Генерал-маёр авіяцыі А. Д. Зайцаў  (руск.) (бел. у сваёй кнізе «Зброя моцных духам» ацэньвае колькасць паветраных таранаў ў больш чым 620^[12]. Пры гэтым гісторыкі авіяцыі пішуць: «у дакументах праціўніка адзначана [яшчэ] больш за дваццаць таранаў, здзейсненых савецкімі лётчыкамі, якія да гэтага часу неідэнтыфікаваныя»^[13]. Няма адзінства і ў ацэнцы колькасці ўласна «вогненных таранаў». Напрыклад, Юрый Іваноў, у сваёй працы «Камікадзэ: пілоты-смяротнікі» ацэньвае колькасць такіх таранаў, здзейсненых савецкімі лётчыкамі ў 1941—1945 гг. велічынёй «каля 350»^[14]. У завяршэнне гэтага пункта варта таксама адзначыць, што шэраг савецкіх пілотаў таранілі ворага не адзін раз: 34 лётчыка ўжывалі паветраны таран двойчы, чацвёра — Леанід Барысаў, Уладзімір Мацвееў  (руск.) (бел., Мікалай Цярохін  (руск.) (бел., Аляксей Хлобыстаў  (руск.) (бел. — тройчы, а Барыс Коўзан — чатыры разы.

У 1951 годзе напярэдадні дзесяцігоддзя знакамітага «вогненнага тарана» для наступнага ўрачыстага пахавання была праведзена эксгумацыя астанкаў з меркаванай магілы Гастэлы. Яго рэчаў у магіле не аказалася, але былі знойдзеныя асабістыя рэчы таварышаў па службе Гастэлы — камандзіра 1-й эскадрыллі 207-га ДБАП капітана Аляксандра Маслава  (руск.) (бел. і стралка-радыста Рыгора Рэўтава  (руск.) (бел.. Экіпаж Маслава лічыўся зніклым без вестак у той жа дзень, у які Гастэла, як сцвярджаецца, здзейсніў свой подзвіг. Падпалкоўнік Кацельнікаў, які кіраваў перапахаваннем, з санкцыі партыйных органаў правёў сакрэтнае расследаванне, у выніку якога высветлілася, што на месцы меркаванага тарана Гастэлы пацярпеў крушэнне самалёт Маслава. Экіпаж Маслава без агалоскі перапахавалі на могілках Радашковічаў, фрагменты бамбардзіроўшчыка Маслава — адпраўленыя ў музеі краіны як парэшткі самалёта Гастэлы, на месцы гібелі экіпажа Маслава быў усталяваны помнік-манумент, прысвечаны подзвігу экіпажа М. Ф. Гастэлы. Дадзеныя аб эксгумацыі меркаванай магілы Гастэлы не былі апублікаваныя аж да эпохі галоснасці, калі яны ўпершыню праніклі ў СМІ.

У 1990-я гады ў СМІ з’явілася іншая версія падзей каля вёскі Дзякшняны (яе аўтарам стаў маёр у адстаўцы Эдуард Харытонаў). Былі апублікаваныя дадзеныя аб эксгумацыі меркаванай магілы Гастэлы ў 1951 годзе. У сувязі з тым, што там былі знойдзеныя парэшткі экіпажа Аляксандра Маслава  (руск.) (бел., была вылучана здагадка, што менавіта Маслаў з’яўляецца аўтарам «вогненнага тарана», які прыпісваецца Гастэлу. У 1996 годзе ўказам прэзідэнта Ельцына Маслаў і ўсе члены яго экіпажа былі ўзнагароджаны званнем Героя Расійскай Федэрацыі (пасмяротна).

Дакладнасць рапартаў Вараб’ёва і Рыбаса пастаўлена пад сумнеў. Па-першае, узнікла здагадка, што непасрэдна сам таран самалётам Гастэлы лётчыкі, якія ляцелі ад месца бою, не бачылі, звязаўшы падзенне бамбардзіроўшчыка Гастэлы і слуп дыму, які ўздымаўся каля дарогі. Па-другое, вылучалася здагадка, што рапарты маглі быць пераробленыя ў ходзе кампаніі па гераізацыі Гастэлы ў ліпені-жніўні 1941 года. Па-трэцяе, саміх рапартаў Вараб’ёва і Рыбаса не захавалася, ёсць толькі дакументы, якія спасылаюцца на іх. Па-чацвёртае, Вараб’ёў і Рыбас служылі ў 96-м ДБАП, які размяшчаўся на тым жа аэрадроме, што і 207-й ДБАП, у якім ваявалі Маслаў і Гастэла. Па здагадцы прыхільнікаў альтэрнатыўнай версіі, экіпажы з розных палкоў не маглі ляцець на заданне ў адным звяне.

Пасля з’явіліся паведамленні, што абломкі сапраўднага самалёта Гастэлы знаходзіліся недалёка ад месца гібелі Маслава, у Мацкаўскім балоце каля вёскі Мацкі. Самалёт каля вёскі Мацкі ўпаў, згодна з паказаннямі мясцовых жыхароў, 26 чэрвеня 1941 года. Імі быў знойдзены абгарэлы труп, у кішэні гімнасцёркі якога знаходзілася ліст на імя Скарабагатай^[15], (як мяркуецца, жонкі стралка экіпажа Гастэлы — Рыгора Мікалаевіча Скарабагатага), а таксама медальён з ініцыяламі А. А. К. (магчыма, стралка-радыста Гастэлы — Аляксея Аляксандравіча Калініна). Але галоўнае — тут быў знойдзены абломак, які адназначна ідэнтыфікуецца як частка самалёта менавіта М. Ф. Гастэлы — бірка ад рухавіка М-87Б з серыйным № 87844^[16].

Згодна паказанням сведак з ліку мясцовых жыхароў вёскі Мацкі, адзін чалавек з меркаванага сапраўднага самалёта Гастэлы выкінуўся з парашутам з крыла падаючага самалёта і быў захоплены немцамі. Паказанні мясцовага жыхара пацвярджаюцца дакументам «Спіс беззваротных страт кіруючага і радавога складу 42-й авіядывізіі з 22.06 па 28.06.41 г.» за подпісам начальніка аддзела страявой частцы старшыны Бокава.

У канцы пералічаных пайменна членаў экіпажа Гастэлы прыпіска: «Адзін чалавек з гэтага экіпажа выскачыў з парашутам, хто — невядома». У той жа час не ясна, адкуль з’явілася гэтая інфармацыя, бо ў рапарце Вараб’ёва і Рыбаса гэты момант не адлюстраваны, а жыхары вёскі Мацкі былі ўжо на акупаванай тэрыторыі. Канструктыўнай асаблівасцю бамбардзіроўшчыка ДБ-3Ф з’яўляецца тое, што з крыла скакаць можа толькі пілот. Гэта дало прыхільнікам альтэрнатыўнай версіі падставы сцвярджаць, што Гастэла кінуў экіпаж і борт, які гінуў, дзеля ўласнага выратавання. Аднак, строга кажучы, не зусім ясна нават, з якога самалёта выскачыў парашутыст, пра які ідзе гаворка ў дакуменце, падпісаным Бокавым (не кажучы ўжо пра тое, што сведкі маглі памыліцца ў сваіх назіраннях на прадмет таго, што скачок быў менавіта з крыла) — з машыны, прынятай пасля за машыну Гастэлы (гэта значыць самалёта Маслава) або сапраўды з самалёта Гастэлы. Варта таксама адзначыць, што Гастэла, відаць, сапраўды спрабаваў накіраваць свой самалёт на размяшчэнне ворага — інакш цяжка растлумачыць, навошта яго ДБ-3Ф здзейсніў разварот назад на в. Мацкі (а там як раз знаходзілася нямецкая воінская частка)^[16].

Выказваецца меркаванне^[17], што з двух аднолькава верагодных у той момант кандыдатаў на подзвіг быў абраны менавіта Гастэла па некалькіх меркаваннях:

• ён быў этнічным беларусам (як лічылася, на самай справе рускім немцам);
• яго экіпаж быў інтэрнацыянальным: Бурдзянюк — украінец, Калінін — ненец, Скарабагаты — рускі;
• на яго рахунку ўжо быў збіты «Юнкерс-88»;
• падчас баёў на рацэ Халхін-Гол у 1939 годзе ён служыў у адным палку разам з батальёне камісарам М. А. Ююкіным  (руск.) (бел., які ўпершыню ў авіяцыі здзейсніў таран наземнай мэты; па некаторых звестках, М. Ф. Гастэла быў штурманам на бамбардзіроўшчыку Ююкіна падчас тарана (гэтая версія памылковая, яна не пацвярджаецца асноўнымі даследчыкамі жыцця М. Ф. Гастэлы, у тым ліку і яго сынам Віктарам Гастэлам).

Зрэшты, версія аб тым, што ажыццяўляўся нейкі «выбар» паміж Гастэлам і Маславым на ролю «героя», малаверагодная: гераічная гібель Гастэлы была адлюстравана ў рапартах Вараб’ёва і Рыбаса, у той час як сведчанняў крушэння самалёта Маслава не было, ён лічыўся «зніклым без вестак».

Шэраг даследчыкаў (перш за ўсё, сын М. Ф. Гастэлы — палкоўнік у адстаўцы Віктар Гастэла) падвяргаюць сумневу факты, на якіх пабудавана альтэрнатыўная версія і адпрэчваюць яе як цалкам неадэкватную. На іх думку:

• Паказанні Вараб’ёва і Рыбаса з’яўляюцца галоўным і неабвержным сведчаннем подзвігу Гастэлы;
• Доказы таго, што самалёт, які ўпаў у Мацкаўскім балоце, кіраваўся Гастэлам, беспадстаўныя;
• Выяўленыя парэшткі Маслава і яго экіпажа сведчаць пра тое, што яго самалёт не здзяйсняў таран, а урэзаўся ў зямлю на «брыючым» палёце (магчымая і іншая версія — Маслаў паспрабаваў тараніць варожую калону, але прамахнуўся; ускосным пацверджаннем такой гіпотэзы з’яўляецца выяўленне абломкаў самалёта Маслава на невялікай — усяго 170—180 метраў — адлегласці ад дарогі)
• Адсутнасць парэшткаў Гастэлы сведчыць аб тым, што ён сапраўды здзейсніў «вогненны таран»; у выніку выбуху калоны з гаручым і боепрыпасамі ні самалёт, ні астанкі экіпажа немагчыма ідэнтыфікаваць.

У гісторыі подзвігу Гастэлы пэўнымі фактамі можна лічыць наступныя:

• Самалёты Гастэлы і Маслава пацярпелі крушэнне падчас выканання баявога задання 26 чэрвеня 1941;
• Месца крушэння самалёта ля сяла Дзякшняны, якое лічылася месцам тарана М. Ф. Гастэлы, на самай справе з’яўляецца месцам гібелі самалёта Маслава.

Усталяванне ісціны ўскладняецца тым, што сведкі тарана Гастэлы — старшы лейтэнант Вараб’ёў і лейтэнант Рыбас загінулі ў 1941 годзе, 207-ы ДБАП у верасні 1941 года расфармаваны, многія дакументы авіяпалка былі страчаны як у ходзе Вялікай Айчыннай вайны, так і ў пасляваенны час.

Як у ходзе Вялікай Айчыннай вайны, так у пасляваенны час савецкай прапагандай подзвіг Гастэлы вылучаўся з ліку мноства падобных, служыў прыкладам гераізму і самаахвярнасці. У сувязі з гэтым у грамадскай свядомасці склалася некалькі ўстойлівых памылак пра М. Ф. Гастэлу і унікальнасць яго подзвігу:

Гастэла здзейсніў першы ў гісторыі таран наземнай мэты

Першы таран самалётам наземнай мэты здзейсніў савецкі лётчык Міхаіл Анісімавіч Ююкін 5 жніўня 1939 г падчас баёў на рацэ Халхін-Гол; калі ж браць усё «вогненныя тараны» — як наземных, так і марскіх мэт, то першы такі таран здзейсніў кітайскі лётчык Шэн Чангхай 19 жніўня 1937 года^[18].

Гастэла здзейсніў першы таран ў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны

Першы таран ў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны здзейсніў савецкі лётчык Д. В. Кокараў 22 чэрвеня 1941 года прыблізна ў 4 гадзіны 15 хвілін (доўгі час аўтарам першага тарана ў гісторыі Вялікай Айчыннай лічыўся І. І. Іваноў  (руск.) (бел., але на самой справе ён здзейсніў свой таран на 10 хвілін пазней Кокарава)^[19][20].

Гастэла здзейсніў першы таран наземнай мэты ў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны

Першы ў гісторыі Вялікай Айчыннай вайны таран наземнай мэты здзейсніў савецкі лётчык П. С. Чыркін 22 чэрвеня 1941 года.

Гастэла тараніў не танкавую калону, а зенітную батарэю

Гэты зман сфармавалася з-за таго, што месца крушэння самалёта каля в. Дзякшняны, якое афіцыйна лічылася месцам подзвігу Гастэлы, знаходзіцца прыкладна ў 180 метрах ад дарогі. Была і іншая версія: Гастэла тараніў механізаваную калону, якая запраўлялася ў баку ад дарогі.

Гастэла здзейсніў свой подзвіг у адзіночку

Дадзены зман сфармаваўся з-за таго, што пры аповедзе пра подзвіг М. Ф. Гастэлы члены яго экіпажа, як правіла, не згадваліся.

Гастэла здзейсніў таран, кіруючы знішчальнікам

Дадзены зман паўстаў з-за таго, што ў пасляваеннай мастацкай літаратуры галоўнымі героямі авіяцыі былі лётчыкі-знішчальнікі. Быў створаны шэраг твораў (напрыклад, п’еса «Гастэла» І. У. Штока  (руск.) (бел., 1947 год), у якіх М. Ф. Гастэла здзейсніў свой подзвіг на знішчальніку.

Гастэла быў штурманам у экіпажы М. А. Ююкіна, які здзейсніў першы ў гісторыі таран наземнай мэты 5 жніўня 1939 г. у час падзей на рацэ Халхін-Гол

Дадзены зман падтрымлівала пераемнасць гераічных «таранавых традыцый», Ююкіна называлі «настаўнікам» Гастэлы. У рэчаіснасці дакладна вядома імя і прозвішча штурмана М. А. Ююкіна — Аляксандр Маркоўкін (ён выскачыў з парашутам непасрэдна перад таранам). Гастэла быў аднапалчанінам Ююкіна.

М. Ф. Гастэла быў навечна залічаны  (руск.) (бел. навечнае залічэнне ў спісы другой эскадрыллі 194-га асобнага гвардзейскага Чырванасцяжнага ваенна-транспартнага палка.

Драматург Ісідар Уладзіміравіч Шток  (руск.) (бел. ў 1947 годзе напісаў п’есу «Гастэла», у якой герой здзяйсняе свой "вогненны таран" у адзіночку і на знішчальніку.

Мікалаю Францавічу Гастэлу ўстаноўлены помнікі ў Мінску, Радашковічах, на тэрыторыі Варашылаўградскага вышэйшага авіяцыйнага вучылішча штурмавікоў, у гарадах Мурам, Сухумі, а таксама на радзіме яго бацькі — у Карэліцкім раёне^[21].

Яго імем названы калгасы, саўгасы, заводы, фабрыкі, гарадскія пасёлкі, школа-інтэрнат^[21]. Імя Гастэлы носяць вуліцы ў многіх гарадах Расіі, Украіны, Беларусі, Казахстана і Малдовы (Прыднястроўя), у тым ліку ў Ліпецку  (руск.) (бел., Маскве  (руск.) (бел., Санкт-Пецярбургу  (руск.) (бел., Уладзікаўказе, Самары  (руск.) (бел., Улан-Удэ  (руск.) (бел., Кургане, Сочы  (руск.) (бел., Ніжнім Ноўгарадзе, Мінску і інш., а таксама плошчы ў Маладзечне і Радашковічах^[21]. У гонар Гастэлы названы цеплаход, акіянскае судна і сухагруз^[21].

• В. Карпенко. Подвиг Гастелло (руск.)
• Иванов Ю. Г. Камикадзе: пилоты-смертники. — Смоленск: Русич, 2001. — 528 с. — (Мир в войнах). — 11 000 экз. — ISBN 5-8138-0311-4.
• Щуцкий С. Герой Советского Союза Николай Гастелло. — М. 1952.
• Акишин А. А. Командир голубой двойки. — М., 1965.

• Мікалай Францавіч Гастэла на сайце «Героі краіны»
• Виктор Гастелло. Память об отце Архівавана 30 студзеня 2023. (руск.)
• Виктор Гастелло. Огненный экипаж (руск.)
• Руки Гастелло крепли в Башкирии (руск.)
• Авиафилателия. Николай Гастелло Архівавана 17 лютага 2013. (руск.)
• Наш земляк капитан Гастелло (руск.)

Альтэрнатыўная версія

• Подвиг Гастелло Архівавана 15 кастрычніка 2014. (руск.)
• Легенды Великой Отечественной. Николай Гастелло (руск.)
• Легенды и Были. Николай Гастелло Архівавана 11 верасня 2007. (руск.)
• Николай Францевич Гастелло(недаступная спасылка) (руск.)
• Два Капитана. Часть I. «Известия», 28 января 1997 г. Архівавана 8 мая 2011. (руск.)
• Два Капитана. Часть II. «Известия», 29 января 1997 г. Архівавана 10 сакавіка 2009. (руск.)
• Федор Воробьев. Николай Гастелло — подвиг, которого не было. Архівавана 25 жніўня 2011. (руск.)
• Гастелло. Описание подвига. Горькая правда о Гастелло… Архівавана 6 студзеня 2009. (руск.)
• Первый огненный таран Великой Отечественной (нявызн.)(недаступная спасылка). Еврейский мир (2 студзеня 2007). Архівавана з першакрыніцы 7 жніўня 2011. Праверана 23 ліпеня 2014.
• Э. Харитонов. Тайна двух капитанов // Московия : газета. — 2001. — № от 7 сентября.

Крытыка альтэрнатыўнай версіі

• Виктор Гастелло. «Правда о легендарном пилоте» (руск.)
• Виктор Гастелло.. Оставьте героев в покое (нявызн.)(недаступная спасылка). Беларусь сегодня (25 чэрвеня 2008). Архівавана з першакрыніцы 5 лістапада 2013. Праверана 23 ліпеня 2014.
• Кирилл Экономов.. Искушение «Св. Эдуарда» (нявызн.). Московский комсомолец  (руск.) (бел. (8 мая 2002). Архівавана з першакрыніцы 27 мая 2012. Праверана 23 ліпеня 2014.