Памва Бярында

Памва Бярында
Памва Бярында
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	каля 1560 ці не раней за 1555 і не пазней за 1560
Месца нараджэння	Галічына, Польшча;
Дата смерці	13 ліпеня 1632
Месца смерці	Кіеў, Кіеўскае ваяводства, Малапольская правінцыя, Карона Каралеўства Польскага, Рэч Паспалітая;
Пахаванне	Кіева-Пячэрская лаўра;
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік, друкар, лексікограф, паэт, перакладчык, гравёр, выдавец
Кірунак	барока
	Творы ў Вікікрыніцах
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Па́мва Бяры́нда, свецкае імя Па́вел Бяры́нда (1550—1570-я, Галіцыя — 23 (13) ліпеня 1632, Кіеў) — дзеяч усходнеславянскай культуры^[2], лексікограф, паэт, перакладчык, гравёр і выдавец. Адзін з першых друкароў на Русі.

Біяграфія

Атрымаў выдатную адукацыю. Валодаў старажытнагрэчаскай, лацінскай, стараславянскай, старажытнаяўрэйскай, беларускай, украінскай мовамі^[2]. У сярэдзіне 1590-х гадоў зблізіўся з Львоўскім епіскапам Гедэона Балабанам (укр.) (бел., які адкрыў у сваім маёнтку ў Страціне (руск.) (бел. друкарню і запрасіў Бярынду арганізаваць яе работу. У 1597 годзе Бярында пераязджае ў Страцін і прыступае да выдавецкай дзейнасці. У 1604 годзе ён, сумесна з Сімяонам Будзынай, выдае «Служэбнік», а ў 1606 годзе — «Трэбнік». У тым жа, 1606 годзе, Бярында пераехаў са Страціна ў Перамышль, працаваць у тамтэйшага праваслаўнага епіскапа Міхаіла Капысценскага, а дзейнасць страцінскай друкарні прыпынілася.

Між 1610 і 1613 гадамі Памва Бярында аўдавеў і прыняў манаства. Свецкім іменем Бярынды было Павел, але пры пострыгу ў манахі (руск.) (бел. ён атрымаў імя Памва. У 1614—1616 гадах служыў у друкарні (руск.) (бел.^[2] львоўскага Успенскага брацтва і выкладаў у брацкай школе (руск.) (бел..

У 1615 годзе Кіева-Пячэрскі архімандрыт Елісей Плецянецкі (руск.) (бел. набыў непрацуючую страцінскую друкарню і зноў запрасіў туды працаваць Памву Бярынду. Пасля Плецянецкі вывез друкарню цалкам са Страціна ў Кіеў, дзе на яе аснове была створана друкарня Кіева-Пячэрскай лаўры. У 1619 годзе Бярында разам з сынам Лукашам пераехаў у Кіеў і працаваў у гэтай друкарні да канца жыцця, а ў перыяд з 1627 па 1629 годы і ўзначальваў. У 1620 годзе іерусалімскі патрыярх Феафан III (руск.) (бел. удастоіў Памву Бярынду звання протасінкела (руск.) (бел.. Памёр Памва Бярында 13 ліпеня 1632 года ў Кіеве.

Творчасць

Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє

«Лексіконъ славенорωсскїй альбо Именъ тлъкованїє» Памвы Бярынды, над якім ён працаваў 30 гадоў^[2] — значнае дасягненне старабеларускага і стараўкраінскага^{[крыніца?]} слоўніцтва. Складаецца з дзвюх частак: «лексікон» — царкоўнаслав.-бел.-ўкр.^[3] слоўнік; і «…Імёны ўласныя» — збор тлумачэнняў тапонімаў і антрапонімаў, а таксама агульных назваў неславянскага паходжання. У памятцы амаль 7 000 артыкулаў (каля 5 000 ў 1-й частцы, 2 000 — у 2-й, сярод якіх каля 1 400 уласных імён).

Літаратурная творчасць

Памва Бярында быў адным з пачынальнікаў паэзіі і школьнай драмы ва Украіне.

У 1616 годзе Бярында надрукаваў у Львове свой першы твор — калядны дыялог з пралогу, прамоў сямі хлопцаў і эпілогу «На Рождѣство Хрыста вѣршѣ для утѣхы православнимъ христианамъ»^[2]. Разам з дыялогам там былі і іншыя вершы на царкоўныя тэмы. Вершы выкарыстоўваліся для дэкламацыі вучнямі брацкіх школ і мелі вялікую папулярнасць — іх перапісвалі ў XVII стагоддзі ў Маскве. У развіцці жанраў ўкраінскай літаратуры гэтыя вершы былі пераходным этапам ад паэзіі да драмы.

Працы

У розны час Берында працаваў над напісаннем, рэдагаваннем і выданнем такіх кніг і ксілаграфіі як:

«Служэбнік» (Страцін, 1604)
«Трэбнік» (Страцін, 1606)
«Іаана Златавуста кніга пра святарства» (Львоў, 1614)
Ксілаграфія з выявай евангеліста Іаана (Львоў, 1616)
«Віршы на Каляды Госпада Бога і Спаса нашага Ісуса Хрыста» (Львоў, 1616)
«Анфалагіён» (Кіеў, 1619)
«Намаканон» (Кіеў, 1620)
«Гутаркі Іаана Златавуста на 14 пасланняў апостала Паўла» (Кіеў, 1623)
«Гутаркі Іаана Златавуста на Дзеі апосталаў» (Кіеў, 1624)
«Тлумачэнне на „Апакаліпсіс Андрэя Кесарыйскага“» (Кіеў, 1625)
«Трыёда (руск.) (бел. посная» (Кіеў, 1627)
«От Отечьника скитскаго повесть удивителна о диаволе» (Кіеў, 1627) (прыпісваецца)
«Лексікон славенароскі альбо імёнаў тлумачэнне» (Кіеў, 1627) — першы слоўнік царкоўнаславянскіх слоў з перакладам на старабеларускую
«Павучанні аввы Дарафея» (Кіеў, 1628)
«Любомудрейшаго кир Агапита главизны поучителны» (Кіеў, 1628)
Ксілаграфія «Вязніца богаўгодных святых асуджанік» (Кіеў, 1629)
«Імналогіі» (Кіеў, 1630) — панегірык-акраверш, прысвечаны Пятру Магілу
«Трыёда каляровая»

Памяць

Дрэварыт з партрэтам Памвы Бярынды стварыў мастак Васіль Перавальскі (укр.) (бел..

Зноскі

↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119070464 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 17 сакавіка 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q27302"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q36578"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д Берында Памва // Биографический справочник. — Мн.: «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. — Т. 5. — С. 56. — 737 с.
↑ Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 3: Беларусы — Варанец / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1996. С. 413.

Літаратура

В. В. Німчук. Памво Беринда і його «Лексіконъ славенорωсскїй и именъ Тлъкованїє»
Українська радянська енциклопедія. В 12-ти томах / За ред. М. Бажана. — 2-ге вид. — К.: Гол. редакція УРЕ, 1974—1985.
В. В. Німчук. Беринда Памво // Українська мова: Енциклопедія. — К.: Українська енциклопедія, 2000. ISBN 966-7492-07-9
Житецкий П. Очерк литературной истории малорусского наречия в XVII веке. К., 1888. (руск.)
Сычевская А. И. Памва Берында и его вирши… К., 1912. (руск.)
Горецький П. Й. Памва Беринда і його «Лексикон славеноросскій». «Українська мова в школі», 1956, № 2.
Гайдай Л. Історія України в особах, термінах, назвах і поняттях. — Луцьк: Вежа, 2000.
Довідник з історії України. Архівавана 10 красавіка 2009. За ред. І.Підкови та Р.Шуста. — К.: Генеза, 1993.
Енциклопедія «Українська мова». Беринда Памво.
Малий словник історії України / Відповідальний редактор Валерій Смолій. — К.: Либідь, 1997.
«Кур'єр ЮНЕСКО», вересень, 1990.