Прэзідэнцкія выбары ў Казахстане (2011)
Пазачарговыя выбары прэзідэнта Рэспублікі Казахстан (каз.: Қазақстан Республикасы Президентінің кезектен тыс сайлауы) адбыліся 3 красавіка 2011 года згодна з Указам прэзідэнта № 1149 ад 4 лютага 2011 года «Аб прызначэнні пазачарговых выбараў прэзідэнта Рэспублікі Казахстан». У якасці кандыдатаў на пасаду прэзідэнта Казахстана былі зарэгістраваныя: дзеючы прэзідэнт краіны Нурсултан Назарбаеў, сакратар цэнтральнага камітэта Камуністычнай народнай партыі Казахстана Жамбыл Ахметбекащ, старшыня Партыі патрыётаў Казахстана, дэпутат сената парламента Гані Касымаў і лідар экалагічнай арганізацыі «Табігат» Мэлс Елеусізаў. 5 красавіка ЦВК РК абвясціла канчатковыя вынікі выбараў, згодна з якім дзеючы прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў набраў 95,55 % галасоў выбаршчыкаў, Гані Касымаў — 1,94 % галасоў, Жамбыл Ахметбекаў — 1,36 %, Мэлс Елеусізаў — 1,15 %. Прызначэнне пазачарговых выбараў23 снежня 2010 года ва Усць-Каменагорску быў арганізаваны сход з мэтай стварэння ініцыятыўнай групы, якая прапанавала б усім казахстанцам падоўжыць паўнамоцтвы першага прэзідэнта краіны Нурсултана Назарбаева да 6 снежня 2020 года. Удзельнікамі сходу былі больш за 850 чалавек з 14 абласцей Казахстана і гарадоў Астана і Алматы, у тым ліку пастаянны прадстаўнік Казахстана ў ЮНЕСКА Алжас Сулейменаў, генерал-лейтэнант, «Халық қаһарманы» (Народны герой Казахстана), намеснік старшыні Камітэта начальнікаў штабоў міністэрства абароны па баявой падрыхтоўцы Бахытжан Ертаеў, члены Асамблеі народа Казахстана[1]. Сход сфармаваў ініцыятыўную групу па правядзенні рэферэндуму, у якую ўвайшлі 320 чалавек — па 20 прадстаўнікоў з кожнай вобласці і гарадоў рэспубліканскага значэння[2]. Ініцыятыва правядзення рэферэндуму па падаўжэнні паўнамоцтваў Назарбаева была падтрымана Народна-дэмакратычнай партыяй «Нур Атан»[3], дэпутатамі парламента Казахстана, шэрагам НДА і іншымі арганізацыямі[4][5][6][7]. З крытыкай ініцыятывы выступілі прадстаўнікі незарэгістраванай Народнай партыі «Алга!», АСДП «Азат», шэраг арганізацый і грамадскіх дзеячаў[8][9][10][11][12][13][14]. 4 студзеня 2011 года амбасада ЗША ў Казахстане распаўсюдзіла заяву аб пазіцыі ўрада ЗША па пытанні прапанаванага рэферэндуму, у якім замена прэзідэнцкіх выбараў рэферэндумам была названая «адыходам ад дэмакратыі»[15]. Сваю занепакоенасць таксама выказалі Еўрапейскі саюз і АБСЕ[16]. ![]() 27 снежня кіраўніку ініцыятыўнай групы па правядзенні рэферэндуму аб падаўжэнні паўнамоцтваў прэзідэнта Казахстана да 2020 года, рэктару СГУ імя Шакаріма Ерлану Сыдыкаву было ўручана пасведчанне аб рэгістрацыі ініцыятыўнай групы, выдадзенае Цэнтральнай выбарчай камісіяй Казахстана (ЦВК РК)[17], і падпісныя лісты. Старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў растлумачыў, што згодна з дзеючым законам «Аб рэспубліканскім рэферэндуме» ініцыятыўнай групе неабходна сабраць не менш за 200 тысяч подпісаў грамадзян, якія ў роўнай меры прадстаўляюць усе вобласці, гарады Астана і Алма-Ата, г. зн. не менш чым 12,5 тысяч подпісаў у кожным рэгіёне[18]. Таксама Куандык Турганкулаў адзначыў, што для бюджэту краіны будзе танней правесці рэферэндум, чым прэзідэнцкія выбары[19]. Па словах Сыдыкава, збор подпісаў пачаўся 27 снежня, да 10 студзеня 2011 года ініцыятыўная група была мае намер завяршыць збор подпісаў[20]. Праз тры дні ініцыятыўная група па рэферэндуму ўжо сабрала 314 621 подпіс казахстанцаў[21]. 29 снежня мажыліс (ніжняя палата парламента) Казахстана аднагалосна прыняў зварот да прэзідэнта Казахстана Нурсултану Назарбаеву аб унясенні змяненняў у канстытуцыю аб прызначэнні рэферэндуму па падаўжэнні яго прэзідэнцкіх паўнамоцтваў да снежня 2020 года[22]. Па стане на 4 студзеня 2011 года былі сабрана 2 мільёны 590 тысяч подпісаў у падтрымку правядзення рэферэндуму, хоць такі лік планавалася сабраць толькі да 11 студзеня[23]. 11 студзеня ініцыятыўная група завяршыла збор подпісаў[24]. Паводле дадзеных Выніковага пратаколу ЦВК РК аб выніках праверкі дакладнасці подпісаў грамадзян краіны, якія маюць права ўдзельнічаць у рэспубліканскім рэферэндуме, былі сабрана больш за 5 мільёнаў 16 тысяч подпісаў або 55,2 % ад агульнай колькасці грамадзян краіны, якія маюць права ўдзельнічаць у рэспубліканскім рэферэндуме[25][26]. 6 студзеня сенат (верхняя палата парламента) Казахстана на пленарным пасяджэнні падтрымаў зварот дэпутатаў да кіраўніка дзяржавы Нурсултана Назарбаева аб прызначэнні ім правядзення рэспубліканскага рэферэндуму па падаўжэнні яго прэзідэнцкіх паўнамоцтваў да канца 2020 года[27]. 6 студзеня Нурсултан Назарбаеў падпісаў указ «Аб адхіленні прапановы Парламента Рэспублікі Казахстан аб вынясенні на рэспубліканскі рэферэндум змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю Рэспублікі Казахстан»[28]. Тым не менш шэраг дэпутатаў выказалі меркаванне аб неабходнасці пераадолення прэзідэнцкага вета на правядзенне рэферэндуму[29]. 14 студзеня парламент Казахстана аднагалосна (106 дэпутатаў мажыліса і 44 дэпутатаў сената) прыняў папраўкі ў канстытуцыю краіны, якія прадугледжваюць падаўжэнне паўнамоцтваў Нурсултана Назарбаева шляхам рэферэндуму да 2020 года[30], аднак прэзідэнт не падпісаў закон аб прыняцці дадзеных паправак і 17 студзеня накіраваў іх на разгляд у Канстытуцыйны савет Казахстана[31]. 24 студзеня на слуханні ў Канстытуцыйным савеце ў падтрымку правядзення рэферэндуму выступілі кіраўнік міністэрства юстыцыі Рашыд Тусупбекаў, старшыня вярхоўнага суда Мусабек Алімбекаў, віцэ-міністр замежных спраў Кайрат Амараў, упаўнаважаны па правах чалавека ў Казахстане Аскар Шакіраў, дырэктар Інстытута прававых даследаванняў і аналізу Аскар Гусманаў і прэзідэнт Саюза адвакатаў рэспублікі Ануар Тугел. Адзіным праціўнікам аказалася выканаўчы дырэктар Грамадскага фонду «Хартыя па правах чалавека» Жэміс Турмагамбетава[32]. 31 студзеня Канстытуцыйны савет Казахстана прызнаў закон аб замене выбараў на рэферэндум неканстытуцыйным[33][34]. У гэты ж дзень, выступаючы са зваротам да народу краіны, прэзідэнт пагадзіўся з рашэннем Канстытуцыйнага савета і прапанаваў правесці датэрміновыя прэзідэнцкія выбары[2]. 2 лютага на сумесным пасяджэнні палат парламента была прынятая папраўка ў канстытуцыю, якія надзяляюць прэзідэнта краіны правам аб’явы датэрміновых прэзідэнцкіх выбараў, а 3 лютага мажыліс ухваліў законапраект, згодна з якім пазачарговыя прэзідэнцкія выбары назначаюцца рашэннем прэзідэнта і праводзяцца ў двухмесячны тэрмін пасля іх прызначэння[35]. 4 лютага Нурсултан Назарбаеў падпісаў указ № 1149 «Аб прызначэнні пазачарговых выбараў Прэзідэнта Рэспублікі Казахстан», згодна з якім выбары былі прызначаныя на 3 красавіка 2011 года[36]. Вылучэнне кандыдатаўУ верасні 2010 года ў інтэрв’ю газеце «Свабода слова» дарадца прэзідэнта Казахстана па палітычных пытаннях Ермухамет Ертысбаев заявіў, што Нурсултан Назарбаеў мае намер балатавацца на новы прэзідэнцкі тэрмін у 2012 годзе[37]. 20 кастрычніка 2010 года на 16 сесіі Асамблеі народа Казахстана сам Назарбаеў заявіў, што гатовы застацца на пасадзе прэзідэнта да 2020 года, калі яму прапануюць «эліксір маладосці і энергіі»[38]. 22 кастрычніка аб сваім намеры выставіць сваю кандыдатуру ў 2012 годзе заявіў лідар незарэгістраванай Народнай партыі «Алга!» Уладзімір Казлоў[39]. 27 кастрычніка падчас прэс-канферэнцыі ў Алма-Аце яго закідалі яйкамі сябры руху «Желтоксан» у знак пратэсту супраць няведання Казловым казахскай мовы[40]. Пасля абвяшчэння даты выбараў Уладзімір Казлоў заявіў, што не будзе вылучаць сваю кандыдатуру ў сувязі з недахопам часу для вывучэння дзяржаўнай мовы[41][42]. 3 лістапада старшыня грамадскага аб’яднання «Жасана, Азатык!» Жасарал Куанышалін заявіў, што будзе выстаўляць сваю кандыдатуру на прэзідэнцкіх выбарах[43]. Пры гэтым ён паведаміў, што калі ў ходзе выбарчай кампаніі справы будуць ісці лепш у Казлова, то Куанышалін сыдзе з дыстанцыі і папросіць сваіх выбаршчыкаў аддаць свае галасы Казлову, і наадварот — Казлоў сыдзе з дыстанцыі і папросіць сваіх выбаршчыкаў аддаць свае галасы Куанышалину, калі той прыцягне большую колькасць выбаршчыкаў[44]. Пасля абвяшчэння даты выбараў Куанышалін зноў заявіў аб тым, што будзе балатавацца ў прэзідэнты[45], аднак у выніку не высунуў сваю кандыдатуру. 4 лютага 2011 года ЦВК РК зацвердзіла каляндарны план асноўных мерапрыемстваў па падрыхтоўцы і правядзенні пазачарговых выбараў, згодна з якой вылучэнне кандыдатаў у прэзідэнты праходзіла з 5 па 20 лютага, рэгістрацыя кандыдатаў пачалася пасля прадстаўлення імі ўсіх неабходных дакументаў і скончылася 2 сакавіка[46]. Згодна з дзеючым заканадаўствам свае кандыдатуры маглі вылучыць грамадзяне Казахстана не маладзей сарака гадоў, свабодна валодаюць дзяржаўных (казахскай) мовай і якія пражываюць у Казахстане апошнія пятнаццаць гадоў[47]. 5 лютага першым сваю кандыдатуру высунуў Салім Отэн[48]. 8 лютага ён не з’явіўся на здачу экзамена на веданне дзяржаўнай мовы[49], затым паспяхова здаў яго 12 лютага[50]. У канцы лютага Отэн заявіў, што можа адмовіцца ад удзелу ў выбарчай кампаніі, калі Нурсултана Назарбаева не выключаць з ліку кандыдатаў за датэрміновую агітацыйную кампанію[51]. 6 лютага сваю кандыдатуру высунуў прэзідэнт грамадскага культурна-гістарычнага фонду «Кенесары Хан», член АСДП «Азат» Уаліхан Кайсаров[52]. 8 лютага ён не змог здаць экзамен на прадмет вольнага валодання казахскім мовай. Па словах старшыні лінгвістычнай камісіі Мырзатая Жолдасбекова, ён дапусціў 28 памылак у двухстраничном тэксце, зачытаў тэкст на сярэднім узроўні, не раскрыў тэму і не даў поўныя адказы на пастаўленыя пытанні ў час вуснага выступлення[53]. Кайсараў назваў вынікі іспыту «палітычным заказам»[54]. 9 лютага Кайсараў паўторна падаў дакументы для рэгістрацыі ў ЦВК РК, аднак яго заяву было пакінута без разгляду[55][56]. 19 лютага Вярхоўны суд Казахстана прыняў рашэнне адмовіць Уаліхану Кайсарову ў абскарджанні пастаноў ЦВК РК[57]. 7 лютага сваю кандыдатуру высунуў Мусагалі Дуамбеков[58]. 9 лютага ён паспяхова здаў іспыт па казахскай мове, пасля якога ў інтэрв’ю журналістам паведаміў, што не прэтэндуе на перамогу на выбарах і падтрымлівае палітыку Нурсултана Назарбаева[59]. 10 лютага сваю кандыдатуру высунуў Амантай Асылбек, вядомы ў Казахстане як Амантай кажы[60]. 12 лютага ён не з’явіўся на экзамен па казахскай мове[61], пры гэтым яго мабільны тэлефон быў адключаны[62]. У той жа дзень Амантай кажи растлумачыў, што не змог прыйсці на экзамен з-за сямейнай трагедыі — смерці бабулі яго нявесткі[63]. 16 лютага ён зноў не з’явіўся на прызначаны дзяржаўнай лінгвістычнай камісіяй экзамен па дзяржаўнай мове[64]. 21 лютага ЦВК РК адмовіла ў рэгістрацыі кандыдатам у прэзідэнты Амантаю кажи ў сувязі з няяўкай на іспыт па казахскай мове[65]. 11 лютага ў Астане ў Палацы незалежнасці адбыўся XIII з’езд Народна-дэмакратычнай партыі «Нур Атан» з удзелам прэзідэнта краіны Нурсултана Назарбаева. Першым у парадак дня быў уключаны пытанне аб вылучэнні кандыдата ў прэзідэнты ад НДП «Нур Атан». Прапанову аб вылучэнні Нурсултана Назарбаева ад партыі было ўнесена рэктарам СГУ імя Шакарыма, кіраўніком ініцыятыўнай групы па правядзенні рэферэндуму па прадаўжэнні паўнамоцтваў дзеючага прэзідэнта Ерланам Сыдыковым. Яго прапанова была падтрымана акімам Астаны Імангали Тасмагамбетовым, дэпутатам сената Куанышем Султановым, дэпутатам мажыліса Уладзімірам Нехорошевым, старшынёй савета дырэктараў карпарацыі «Казахмыс» Уладзімірам Кімам і іншымі дэлегатамі з’езда. Нурсултан Назарбаеў у сваёй прамове пагадзіўся балатавацца на пасаду кіраўніка дзяржавы на выбарах. Кандыдатура дзеючага прэзідэнта была аднагалосна падтрымана дэлегатамі[66][67]. У той жа дзень Назарбаеў паспяхова здаў іспыт па казахскай мове[68]. 12 лютага з’езд Агульнанацыянальнай сацыял-дэмакратычнай партыі «Азат» абраў у якасці кандыдата сустаршыні партыі Булата Абілова[69], вылучыўшы пры гэтым ўмова ўлады, што выбары павінны прайсці ў канстытуцыйны тэрмін у 2012 годзе, прадстаўнікі ўсіх партый павінны быць прадстаўлены ў выбарчых камісіях усіх узроўняў, усе кандыдаты павінны мець доступ да СМІ нароўні з дзеючым прэзідэнтам, улады не павінны перашкаджаць агітацыйнай працы кандыдатаў ад апазіцыі[70]. 14 лютага на V з’ездзе Камуністычнай народнай партыі Казахстана для ўдзелу ў выбарах быў вылучаны Жамбыл Ахметбекаў, абраны дэлегатамі з’езду з ліку чатырох кандыдатаў[71], 17 лютага ён паспяхова здаў экзамен па дзяржаўнай мове[72]. 14 лютага аб намеры балатавацца ў прэзідэнты Казахстана ў парадку самавылучэння заявіў кіраўнік экалагічнага руху «Табигат» Мэлс Елеусізов[73], пры гэтым ён адзначыў на прэс-канферэнцыі, што ацэньвае свае шанцы цвяроза і прэзідэнтам не стане адназначна[74]. 16 лютага Мэлс Елеусізаў высунуў сваю кандыдатуру, а 18 лютага здаў іспыт па казахскай мове[75]. Ініцыятыва правядзення рэферэндуму па падаўжэнні паўнамоцтваў Назарбаева была падтрымана "Нур_Отан" Народна-дэмакратычнай партыяй «Нур Атан»[3], дэпутатамі парламента Казахстана, побач НДА і іншымі арганізацыямі[4][5][6][7]. 20 лютага, у апошні дзень вылучэння кандыдатаў, сваю заяву ў ЦВК РК падаў дэпутат сената парламента Гані Касымаў, вылучаны Партыяй патрыётаў Казахстана (ППК)[76]. У той жа дзень ён здаў экзамен на свабоднае валоданне казахскім мовай. Да вылучэння Касымаў заяўляў, што ППК не мае намер вылучаць кандыдата на пазачарговых выбарах[77]. У сувязі з тым, што за некалькі апошніх гадоў Касымаў не зрабіў ні аднаго заявы на казахскай мове, некаторыя арганізацыі выказалі сумнеў у тым, што Касымаў свабодна валодае дзяржаўнай мовай. Так, 24 сакавіка члены маладзёжнай грамадскай арганізацыі «Рух пен тіл» зладзілі акцыю, падчас якой падарылі кандыдату падручнік для першага класа па казахскай мове, абвінаваціўшы яго ў няведанні дзяржаўнай мовы[78][79]. Усяго на выбарах было вылучана 22 кандыдата; з іх 18 — у парадку самавылучэння, 3 — палітычнымі партыямі, 1 — грамадскім аб’яднаннем (Курмангазы Рахметаў — Рэспубліканскім народна-патрыятычным рухам «Желтоқсан»). 18 вылучаных кандыдатаў — мужчыны, 4 — жанчыны[80]. Двое кандыдатаў (пенсіянерка Заура Масіна і беспрацоўны Советказы Нурсіла) знялі свае кандыдатуры[81][82]. 4 кандыдата (Амантай Асылбек, Мейрамкул Кожагулова[83], Мурат Целібекаў[84], Біржан Ділмагамбет[85]) не з’явіліся на экзамен па дзяржаўнай мове, пяць кандыдатаў (Уаліхан Кайсараў, Канат Есжанаў, Талыбай Баймурзін, Мая Карамаева, Адалбек Кунанбаеў) не здалі экзамен[80]. Астатнім 11 кандыдатаў (Салім Отэн, Мусагалі Дуамбекаў, Нурсултан Назарбаеў, Канат Турагелдыеў, Жамбыл Ахметбекаў, Гульдана Такбаева, Мэлс Елеусізаў, Жаксыбай Базільбаеў, Гані Касымаў, Курмангазы Рахметаў, Серык Сапаргалі), адпаведнасць якіх патрабаванням канстытуцыі і закона аб выбарах было ўстаноўлена, ЦВК РК выдала падпісныя лісты для збору подпісаў грамадзян у падтрымку іх кандыдатур[80]. Збор подпісаў і рэгістрацыя кандыдатаўДля рэгістрацыі кандыдатам неабходна было сабраць не менш аднаго працэнта ад агульнай колькасці выбаршчыкаў (не менш за 91 010 подпісаў грамадзян[86]), у роўнай меры, якія прадстаўляюць не менш двух трацін абласцей, Астану і Алма-Ату. 18 лютага ў якасці кандыдата на пазачарговых выбарах быў зарэгістраваны дзейны прэзідэнт краіны Нурсултан Назарбаеў, які першым падаў неабходную колькасць подпісаў выбаршчыкаў у падтрымку яго кандыдатуры было сабрана 717 340 подпісаў выбаршчыкаў, у роўнай меры, якія прадстаўляюць усе 16 рэгіёнаў краіны, што склала каля 8 % грамадзян, якія валодаюць актыўным выбарчым правам[87]. 26 лютага кандыдатам у прэзідэнты быў зарэгістраваны Жамбыл Ахметбекаў, які сабраў у сваю падтрымку 96 557 подпісаў выбаршчыкаў, у роўнай меры, якія прадстаўляюць 15 рэгіёнаў краіны[88]. 28 лютага кандыдатамі ў прэзідэнты ЦВК РК зарэгістравала Гані Касымава (99 728 подпісаў) і Мэлса Елеусизова (97 830 подпісаў)[89]. 27 снежня кіраўніку ініцыятыўнай групы па правядзенні рэферэндуму аб падаўжэнні паўнамоцтваў прэзідэнта Казахстана да 2020 года, рэктару СГУ імя Шакарыма Ерлану Сыдыкову, было ўручана пасведчанне аб рэгістрацыі ініцыятыўнай групы, выдадзенае Цэнтральнай выбарчай камісіяй Казахстана (ЦВК РК)[17], і падпісныя лісты. Старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў растлумачыў, што згодна з дзеючым законе «Аб рэспубліканскім рэферэндуме» ініцыятыўнай групе неабходна сабраць не менш за 200 тысяч подпісаў грамадзян, у роўнай меры, якія прадстаўляюць усе вобласці, гарады Астана і Алма-Ата, то есць не менш чым 12, 5 тысяч подпісаў у кожным рэгіёне[18]. Таксама Куандык Турганкулаў адзначыў, што для бюджэту краіны будзе танней правесці рэферэндум, чым прэзідэнцкія выбары[19]. 28 лютага, за два дні да заканчэння рэгістрацыі кандыдатаў, старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў паведаміў, што не ўсе кандыдаты прыступілі да збору подпісаў. Напрыклад, Базылбаев, Турагелдиев і Токбаева ні ў адным рэгіёне не прыступілі да збору подпісаў, у Отэна давераныя асобы былі толькі ў пяці галінах, у Сапаргалі — толькі ў Алма-Аце[90]. Серык Сапаргалі, Канат Турагельдиев, Салім Отэн і Курмангазы Рахметаў заявілі, што ім неабходна дадатковы час для паездкі па ўсіх абласцях Казахстана, і папрасілі падоўжыць тэрмін збору подпісаў да 10 сакавіка. У выніку, па словах Сапаргалі і Рахметава, яны сабралі подпісаў за ўсё каля 60-70 працэнтаў ад зададзенай нормы[91]. 1 сакавіка сваю кандыдатуру зняў Канат Турагелдыеў, 2 сакавіка свае кандыдатуры знялі Курмангазы Рахметаў і Мусагалі Дуамбекаў. 2 сакавіка ў 23 гадзіны 45 хвілін ЦВК РК прыняла пастановы аб адмове ў рэгістрацыі ў якасці кандыдатаў у Прэзідэнты Рэспублікі Казахстан Саліму Отэну, Гульдане Такбаевай, Жаксыбаю Базільбаеву і Серыку Сапаргалі ў сувязі з непаданнем ўсіх неабходных для рэгістрацыі дакументаў. Такім чынам, у якасці кандыдатаў у прэзідэнты Рэспублікі Казахстан былі зарэгістраваныя Нурсултан Назарбаеў, Жамбыл Ахметбекаў, Мэлс Елеусізаў і Гані Касымаў[92]. 24 сакавіка місія назіральнікаў ад Бюро па дэмакратычных інстытутах і правах чалавека (БДІПЧ/АБСЕ) у прамежкавай справаздачы паказала, што працэдура праверкі подпісаў у падтрымку кандыдатаў у прэзідэнты Казахстана не была празрыстай. У дакуменце адзначалася, што невыразнасць механізмаў рэгістрацыі давераных асоб скарачала час для збору подпісаў, таксама адсутнічалі выразныя правілы праверкі подпісаў, пратаколы праверкі выбарчых камісій не ўтрымлівалі прычын прызнання несапраўднасці подпісаў, кандыдаты або іх давераныя асобы звычайна не запрашалі наведаць працэдуру праверкі. ЦВК РК у адказ на гэта заявіла, што тэрытарыяльным выбарчым камісіям былі дадзены выразныя рэкамендацыі, якія подпісы лічыць несапраўднымі пры праверцы подпісаў членамі выбарчых камісій з прыцягненнем работнікаў пашпартных службаў[93]. Заклікі да байкотуШэраг апазіцыйных партый і палітычных дзеячаў у Казахстане заклікалі да байкоту датэрміновых прэзідэнцкіх выбараў. Так, сакратар Камуністычнай партыі Казахстана Газиз Алдамжараў заклікаў усіх сваіх прыхільнікаў не прымаць удзел ва ўсенародным волевыяўленні, так як, па яго думку, «сэнсу ў выбарах няма»[94], паколькі змены выбарчага заканадаўства не дазволілі праблемы удзелу прадстаўнікоў апазіцыйных партый у працы выбарчых камісій, прадстаўніцтва партый у ЦВК і кантролю за колькасцю вырабленых бланкаў бюлетэняў[95]. Па стане на 4 студзеня 2011 года было сабрана 2 мільёны 590 тысяч подпісаў у падтрымку правядзення рэферэндуму, хоць такое лік планавалася сабраць толькі да 11 студзеня[23]. 11 студзеня ініцыятыўная група завяршыла збор подпісаў[96]. Па дадзеных Выніковага пратаколу ЦВК РК аб выніках праверкі дакладнасці подпісаў грамадзян краіны, якія маюць права ўдзельнічаць у рэспубліканскім рэферэндуме, было сабрана больш за 5 мільёнаў 16 тысяч подпісаў або 55,2 % ад агульнай колькасці грамадзян краіны, якія маюць права ўдзельнічаць у рэспубліканскім рэферэндуме[25][26]. Незарэгістраваная Народная партыя «Алга!» стварыла камітэт «Абаронім Канстытуцыю», які выконваў ролю штаба па байкоту датэрміновых прэзідэнцкіх выбараў. Камітэт займаўся прапагандай грамадзян за тое, каб яны не хадзілі на выбары і такім чынам выказалі свой пратэст, размяшчэннем у Інтэрнэце відэаролікаў з заклікамі да байкоту[97]. У камітэт акрамя «Алгі» ўвайшлі Камуністычная партыя Казахстана, грамадскія фонды «Ар. Рух. Хак», «Аман саулык», рух «Улт тагдыры», апазіцыянер Жасарал Куанышалін, рэжысёр Булат Атабаеў, журналісты Сяргей Дуванаў, Андрэй Свірыдаў, Ігар Віняўскі і іншыя актывісты[98]. Старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў падчас брыфінгу 16 сакавіка назваў дзеянні партыі «Алга!» па адносінах да выбараў «дэструктыўнымі», адзначыўшы, што «яўка выбаршчыкаў — гэта рашэнне кожнага выбаршчыка, але паддавацца вось такім правакацыйным дзеянням і ахвяраваць сваім канстытуцыйным правам галасаваць, гэта проста абразліва было б для любога чалавека, любога выбаршчыка»[99]. Лідар незарэгістраванай апазіцыйнай партыі «Атамекен» Ержан Досмухамедаў, які пражывае за межамі краіны, распаўсюдзіў заяву, у якім адзначыў, што «датэрміновыя выбары навязаныя Н. Назарбаевым грамадству без якіх-небудзь канстытуцыйных падстаў. Мэта — выкарыстоўваць народ у якасці нямы дэкарацыі спектакля для падаўжэння яшчэ на 5 гадоў сваіх паўнамоцтваў» і заклікаў «ўсіх разважных суайчыннікаў» байкатаваць выбары[94]. Лідар Сацыялістычнага супраціву Казахстана і грамадскай арганізацыі «Талмас» Айнур Курманаў заявіў, што ён схіляецца да байкоту, так як «апазіцыя не мае кантролю над выбарчым працэсам, не ўваходзіць у склад выбарчай камісіі, і галасы тых, хто прагаласуе не за Назарбаева, могуць прыплюсаваць яму»[94]. 6 студзеня Нурсултан Назарбаеў падпісаў указ «Аб адхіленні прапановы Парламента Рэспублікі Казахстан аб вынясенні на рэспубліканскі рэферэндум змяненняў і дапаўненняў у Канстытуцыю Рэспублікі Казахстан»[28]. Тым не менш шэраг дэпутатаў выказалі меркаванне аб неабходнасці пераадолення прэзідэнцкага вета на правядзенне рэферэндуму[29]. 14 студзеня парламент Казахстана аднагалосна (106 дэпутатаў мажыліса і 44 дэпутатаў сената) прыняў папраўкі ў канстытуцыю краіны, якія прадугледжваюць падаўжэнне паўнамоцтваў Нурсултана Назарбаева шляхам рэферэндуму да 2020 года[30], аднак прэзідэнт не падпісаў закон аб прыняцці дадзеных паправак і 17 студзеня накіраваў іх на разгляд у Канстытуцыйны савет Казахстана[100]. 24 студзеня на слуханні ў Канстытуцыйным савеце ў падтрымку правядзення рэферэндуму выступілі кіраўнік міністэрства юстыцыі Рашыд Тусупбеков, старшыня вярхоўнага суда Мусабек Алимбеков, віцэ-міністр замежных спраў Кайрат Амараў, упаўнаважаны па правах чалавека ў Казахстане Аскар Шакіра, дырэктар Інстытута прававых даследаванняў і аналізу Аскар Гусманаў і прэзідэнт Саюза адвакатаў рэспублікі Ануар Тугел. Адзіным супернікам апынулася выканаўчы дырэктар Грамадскага фонду «Хартыя па правах чалавека» Жемис Турмагамбетова[101]. 1 сакавіка Жаксыбай Базильбаев запатрабаваў ад Назарбаева зняць кандыдатуру і вярнуць яму доўг у 100 млн даляраў ЗША за тое, што здымаў сваю кандыдатуру на яго карысць на мінулых прэзідэнцкіх выбарах. Не дачакаўшыся адказу ад дзейнага прэзідэнта, Базильбаев зняў сваю кандыдатуру, не прыступіўшы да збору подпісаў, і заклікаў «ўсіх казахстанцаў, усіх шматдзетных маці, пенсіянераў, моладзь не падтрымліваць гэтую выбарную кампанію і абвясціць байкот»[102]. 3 сакавіка 2011 года ў Казахстане пачаў функцыянаваць сайт «Назарбаева на пенсію!», на якім размешчаны патрабаванне, «каб Нурсултан Назарбаеў пайшоў на пенсію і вызваліў дарогу новым маладым палітыкам», і заклік да байкоту выбараў[103]. 4 сакавіка дарадца прэзідэнта Ермухамет Ертысбаев выказаў меркаванне, што тактыка байкоту не апраўдае сябе ў Казахстане, так як «тыя, хто заклікае да байкоту, абсалютна не ведаюць душу шматнацыянальнага казахстанскага народа, які высока цэніць мір, сяброўства і згоду, які шануе стабільным і ўстойлівым развіццём краіны». Таксама ён даў прагноз, што на пазачарговых выбарах паўторыцца сітуацыя прэзідэнцкіх выбараў 2005 года[104]. 24 сакавіка на прэс-канферэнцыі аб рашэнні байкатаваць выбары заявіў экс-кандыдат Салім Отэн[105]. 1 красавік Серык Сапаргалі на прэс-канферэнцыі заклікаў выбаршчыкаў не ўдзельнічаць у выбарах. Па яго словах, падчас перадвыбарчай кампаніі не было створана роўных умоў для ўсіх кандыдатаў, было недастаткова часу для збору 90 тысяч подпісаў, ЦВК РК ігнаравала парушэнні закона «Аб выбарах» з боку кандыдата Назарбаева. Таксама Сапаргалі заявіў, што 28 сакавіка звяртаўся ў Вярхоўны суд і Генеральную пракуратуру з просьбай адмяніць рэгістрацыю Назарбаева ў сувязі з парушэннем ім выбарчага заканадаўства, але не атрымаў адказу[106]. 1 красавіка каля ста актывістаў руху «За годнае жыллё» прыйшлі ў пятніцу да будынка ЦВК РК з патрабаваннем сустрэцца з старшынёй камісіі. Лідар руху Заўрэш Баталава заявіла, што ўдзельнікі руху маюць намер байкатаваць маючыя адбыцца датэрміновыя выбары[107]. 2 красавіка старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў выказаў меркаванне, што заклікі да байкоту не акажуць «істотнага ўплыву» на яўку выбаршчыкаў[108]. АгітацыяАгульная інфармацыя![]() Згодна з дзеючым заканадаўствам Казахстана перадвыбарная агітацыя пачалася з моманту заканчэння тэрміну рэгістрацыі кандыдатаў і скончылася ў нуль гадзін (па мясцовым часе) дня, які папярэднічае дню выбараў. Такім чынам, агітацыйны перыяд пачаўся 3 сакавіка, а 2 красавіка было забаронена праводзіць любую перадвыбарчую агітацыю[109]. Асаблівасцю дадзеных пазачарговых прэзідэнцкіх выбараў быў скарочаны тэрмін кампаніі — роўна на месяц карацей у параўнанні з чарговымі выбарамі[110]. 26 лютага ЦВК РК прыняла пастанову аб устанаўленні нарматываў выдаткаў кандыдатаў у прэзідэнты, покрываемых са сродкаў рэспубліканскага бюджэту, — кожнаму кандыдату былі прадастаўлены сродкі на пятнадцатиминутное выступ па тэлебачанні (4 млн 625 тыс. тэнге), дзесяціхвілінны выступ па радыё (169 тыс. тэнге), на публікацыю ў друкаваных выданнях двух артыкулаў аб’ёмам 540 см2 (810 тыс. тэнге), арэнду памяшканняў для сустрэч з выбаршчыкамі (200 тыс. тэнге), выданне друкаваных агітацыйных матэрыялаў (290 тыс. тэнге), транспартныя выдаткі (200 тыс. тэнге)[111]. Начальнік штаба Гані Касымава, Гульдана Нурпеисова 31 сакавіка на сустрэчы кіраўнікоў перадвыбарных штабоў адзначыла, што пакладзеныя на выбарчую кампанію грошы з дзяржаўнага бюджэту паступілі позна, у сувязі з чым плакаты і ўлёткі з друкарні атрыманы з спазненнем[112]. Кандыдаты Ахметбекаў, Елеусізаў і Касымаў таксама звярталіся з скаргамі ў ЦВК РК у сувязі з тым, што мясцовыя выканаўчыя органы своечасова не даюць памяшкання для сустрэчы з выбаршчыкамі і ствараюць цяжкасці ў размяшчэнні білбордаў[113][114]. 4 лютага 2011 года ЦВК РК зацвердзіла каляндарны план асноўных мерапрыемстваў па падрыхтоўцы і правядзенні пазачарговых выбараў, згодна з якой вылучэнне кандыдатаў у прэзідэнты праходзіла з 5 па 20 лютага, рэгістрацыя кандыдатаў пачалася пасля прадстаўлення імі ўсіх неабходных дакументаў і скончылася 2 сакавіка[115]. Згодна з дзеючым заканадаўствам свае кандыдатуры маглі вылучыць грамадзяне Казахстана не маладзей сарака гадоў, свабодна валодаюць дзяржаўных (казахскай) мовай і якія пражываюць у Казахстане апошнія пятнаццаць гадоў[116]. Па дадзеных ЦВК РК, за час перадвыбарнай кампаніі было пададзена 10 скаргаў, з іх два былі разгледжаны на калегіяльным пасяджэнні ЦВК РК, астатнія восем скаргаў — ніжэй якія стаяць выбарчымі камісіямі, пракуратурай і іншымі органамі[117]. Агітацыйная кампанія НазарбаеваНурсултан Назарбаеў да пачатку агітацыйнага перыяду заявіў, што ён адчувае «падтрымку пяці мільёнаў казахстанцаў, якія паставілі свае подпісы ў снежні — студзені, калі быў ініцыяваны рэферэндум», і не будзе праводзіць афіцыйныя перадвыбарчыя мерапрыемствы. Пры гэтым ён заклікаў казахстанцаў актыўна ўдзельнічаць у выбарах, нягледзячы на тое, што яго перамога не выклікае сумненняў[118]. 3 сакавіка на сустрэчы Назарбаева з членамі Рэспубліканскага перадвыбарчага грамадскага штаба ён даручыў паплечнікам, каб матэрыяльныя выдаткі на агітацыйную кампанію ажыццяўляліся выключна ў рамках выбарчага фонду. Назарбаеў паведаміў, што замест актыўнай перадвыбарчай агітацыі ён збіраецца засяродзіцца на паўсядзённых дзяржаўных справах, каб працаваць над выкананнем тых задач, якія вызначаны ў яго пасланні народу Казахстана. Прэзідэнт таксама адзначыў, што ў перыяд выбарчай кампаніі замест масавых агітацыйных мерапрыемстваў важней арганізаваць растлумачэнне насельніцтву стратэгіі будучага развіцця, асноўных прыярытэтаў, якія выкладзеныя ў пасланні народу Казахстана, у выступе на XIII з’ездзе партыі «Нур Атан» і стратэгічным плане развіцця Казахстана да 2020 года[119]. 3 сакавіка Назарбаеў даручыў міністэрству сувязі і інфармацыі ў перыяд перадвыбарчай агітацыі забяспечыць роўны доступ кандыдатаў да сродкаў масавай інфармацыі, а таксама заклікаў мясцовыя выканаўчыя органы не ўмешвацца ў ход выбарчай кампаніі, а «займацца выключна сваімі справамі»[120]. Агітацыйная кампанія Ахметбекава![]() Яшчэ да пачатку агітацыйнай кампаніі Ахметбекаў заяўляў, што сур’ёзна мае намер змагацца за прэзідэнцкую пасаду: 2 сакавіка Ахметбекаў паведаміў, што будзе выкарыстоўваць Інтэрнэт, у прыватнасці, сайт «Мой Свет», у агітацыі[121]. Толькі за апошні тыдзень агітацыі ў кандыдата з’явілася каля 200 новых «сяброў» у «Маім Свеце», прычым 137 — за адзін дзень. Па дадзеных маніторынгу, праведзенага Міжнародным цэнтрам журналістыкі «MediaNet», Ахметбекаў карыстаўся найбольшымі сімпатыямі казахскоязычной аўдыторыі Інтэрнэту[122]. Па ўласных прагнозах, кандыдат разлічваў набраць «віртуальным» спосабам 700—900 тысяч галасоў выбаршчыкаў[123]. 15 сакавіка кандыдат прэзентаваў сваю перадвыбарную платформу «Тры народныя ініцыятывы Жамбыла Ахметбекова», асноўнымі тэзісамі якой былі: увядзенне новай методыкі вызначэння пражытачнага мінімуму (па яго разліках, пражытачны мінімум у краіне павінен скласці 200 тысяч тэнге на чалавека, базавыя пенсійныя выплаты — 60 % ад гэтага паказчыка, то ёсць 120 тысяч тэнге, сярэдняя заработная плата — 300 тысяч тэнге); увядзенне дзяржаўных гарантый першага працаўладкавання выпускнікоў казахстанскіх вну; зніжэнне коштаў і тарыфаў на паслугі жыллёва-камунальнай гаспадаркі[124]. Агітацыйная кампанія ЕлеусізаваЯшчэ да пачатку агітацыйнага перыяду Мэлс Елеусізаў заяўляў, што не разлічвае на перамогу, загадзя ведае, што пераможцам стане дзеючы кіраўнік дзяржавы Нурсултан Назарбаеў. Па словах кандыдата, ён прыняў удзел у перадвыбарнай кампаніі для таго, каб рэалізаваць сваё канстытуцыйнае права абіраць і быць абраным, каб «разварушыць» насельніцтва, якое, па яго думку, занадта пасіўна, і падняць экалагічныя праблемы, якія сталі «галоўнымі пытаннямі выжывання для ўсяго чалавецтва». Па яго словах, урад павінна ў сваёй праграме інавацыйна-індустрыяльнага развіцця ўлічваць экалагічныя пытанні, інакш ажыццяўленне гэтай праграмы можа быць пастаўлена пад пагрозу[125]. 3 сакавіка Мэлс Елеусізаў заявіў, што не можа пачаць агітацыю з-за адсутнасці фінансавых сродкаў, але адзначыў, што разлічвае набраць 5 % галасоў выбаршчыкаў, нават калі пачне агітацыю з сярэдзіны тэрміну агітацыйнай кампаніі[126]. Перадвыбарная платформа Архівавана 9 сакавіка 2011. Елеусизова была прысвечана палітычнаму, эканамічнаму і сацыяльнаму рэфармаванні краіны. Па словах кандыдата: У сваёй выбарчай кампаніі Елеусізаў актыўна выкарыстаў інтэрнэт-рэсурсы — 21 лютага ён зарэгістраваўся на сайтах Facebook (менш за тысячу «сяброў» па стане на 28 сакавіка 2011 года) і Twitter (адзіны з кандыдатаў на дадзеным рэсурсе), таксама ён быў адзіным кандыдатам, якія вядуць уласны блог Архівавана 13 сакавіка 2011.[127]. Агітацыйная кампанія Касымава4 сакавіка Гані Касымаў прэзентаваў у Алма-Аце сваю перадвыбарную платформу, якая ўключала наступныя пункты: прадстаўленасць ўсіх партый у парламенце краіны, ўвядзенне пасады віцэ-прэзідэнта, рэформа выканаўчай улады, стварэнне дзяржаўнай акадэміі навук, зніжэнне падаткаў для казахстанскіх вытворцаў, зніжэнне пенсійнага ўзросту ў жанчын да 55 гадоў, павелічэнне прадстаўніцтва жанчын у заканадаўчых і выканаўчых органах улады, стварэнне дзяржаўнага універсітэта па падрыхтоўцы спецыялістаў з краін Цэнтральнай Азіі, забеспячэння годнага жыцця людзей з абмежаванымі даходамі, абмежаванымі фізічнымі магчымасцямі, пенсіянераў і ветэранаў, прыняцце праграмы па забеспячэнню маладых сем’яў недарагім і якасным жыллём, стварэнне дзяржаўнай акадэміі казахскага мовы і ўстанова спецыяльнага свята «Ана тілі» (родную мову) і іншыя[128]. Гані Касымаў найбольш актыўна сярод усіх кандыдатаў працаваў у сацыяльнай сетцы Facebook, размяшчаючы на сваёй старонцы публікаваныя ў СМІ матэрыялы, пры гэтым ён паспяваў досыць аператыўна адказваць і каментаваць паведамленні іншых карыстальнікаў. За апошні тыдзень агітацыйнай кампаніі лік яго «сяброў» у сацыяльнай сетцы вырасла з 1700 да 1800 чалавек[122]. На думку экспертаў Міжнароднага цэнтра журналістыкі «MediaNet», «лідар партыі патрыётаў зрабіў свой выбар на карысць прасунутай ліберальнай часткі электарату (уласна карыстальнікі Facebook), аб чым ускосна кажуць і яго заявы аб амністыі і вызваленні праваабаронцу Яўгена Жоўціса і журналіста Рамазана Есергепова»[127]. Дзень галасаванняГаласаванне на выбарах прэзідэнта пачалося ў Казахстане ў нядзелю 3 красавіка ў 7:00 па мясцовым часе і завяршылася ў 20:00. У выбарчы бюлетэнь былі ўнесеныя прозвішчы чатырох зарэгістраваных кандыдатаў у алфавітным парадку, графы «супраць усіх» у бюлетэнях не было прадугледжана[129]. Галасаванне праводзілася на 9725 выбарчых участках, пры прадстаўніцтвах Казахстана за мяжой было створана 35 выбарчых участкаў[130]. ![]() Па дадзеных ЦВК РК, яўка выбаршчыкаў на 10:00 (UTC+6) склала 18,6 %[131], на 12:00 — 40,3 %[132], на 14:00 — 66,4 %[133]. Па стане на 16:00 яўка на выбарах склала 76,9 % (7 056 748 грамадзян), перавысіўшы агульны паказчык яўкі на выбарах прэзідэнта ў 2005 годзе[134]. Да 18:00 па дадзеных ЦВК РК прагаласавалі 84 % выбаршчыкаў[135]. Паводле афіцыйных выніках выбараў у спісы выбаршчыкаў па адзіным агульнанацыянальным выбарчай акрузе былі ўключаны 9 200 298 грамадзян, з іх прынялі ўдзел у галасаванні 8 279 227 чалавек, або 89,98 %[136]. Прадстаўнікі апазіцыі і шэрагу НДА заяўлялі, што афіцыйная яўка была значна завышана[137]. Дзеючы прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў прагаласаваў разам з жонкай Сарай Назарбаевай на выбарчым участку, размешчаным у Нацыянальнай акадэмічнай бібліятэцы ў Астане. На тым жа выбарчым участку прагаласавалі іх дачкі Дарыга Назарбаева, Дзінара Кулібаева з мужам Цімурам Кулибаевым[138]. Мэлс Елеусізаў прагаласаваў у Алма-Аце, пасля галасавання ён паведаміў журналістам, што аддаў свой голас за Нурсултана Назарбаева, так як упэўнены, што ён стане пераможцам[139]. Жамбыл Ахметбекаў прыйшоў на выбарчы ўчастак у Астане разам з жонкай, чатырма дзецьмі, суседзямі, сваякамі, сябрамі. У інтэрв’ю журналістам ён сказаў, што прагаласаваў «за інтарэсы простага народа, за інтарэсы народа Казахстана»[140]. Гані Касымаў галасаваў у Алма-Аце на выбарчым участку № 313, на які ён прыйшоў са сваім маленькім унукам. Ацэньваючы сваю выбарчую кампанію, ён сказаў журналістам, што зрабіў усё, што мог[141]. Па дадзеных ЦВК РК, у дзень галасавання ў ЦВК РК не паступала скаргаў; у абласныя, гарадоў Астаны і Алма-Аты выбарчыя камісіі было пададзена ўсяго 8 зваротаў, усе яны былі аператыўна разгледжаны[142]. Па дадзеных Генеральнай пракуратуры, у дзень галасавання на выбарах прэзідэнта ў розныя дзяржаўныя органы паступіла 15 скаргаў[143]. ВынікіПа дадзеных экзіт-пола Асацыяцыі сацыёлагаў і палітолагаў Казахстана (АСиП), які праводзіўся на 102 выбарчых участках, Нурсултан Назарбаеў набраў 94,82 % галасоў, Гані Касымаў — 2,17 % галасоў, Жамбыл Ахметбекаў — 1,57 %, Мэлс Елеусізаў — 1,44 %[144]. Вынікі экзіт-пола Міжнароднага інстытута рэгіянальных даследаванняў, якое праводзілася ў Астане, паказалі, што Назарбаеў набраў 95,88 %, Ахметбекаў — 1,74 %, Касымаў — 1,31 %, Елеусізаў − 1,07 %[145]. 4 красавіка раніцай старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў абвясціў папярэднія вынікі выбараў, згодна з якім дзеючы прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў набраў 95,5 % галасоў выбаршчыкаў, Гані Касымаў — 1,9 % выбаршчыкаў, Жамбыл Ахметбекаў — 1,4 %, а Мэлс Елеусізаў — 1,2 %[146]. 4 красавіка ўсе кандыдаты прызналі вынікі выбараў. Нурсултан Назарбаеў на форуме «Наперад, разам з лідарам!» заявіў, што мандат, які ён атрымаў ад народа, ён будзе выкарыстоўваць «для далейшай сумеснай няпростай цяжкай працы па ажыццяўленні індустрыяльна-інавацыйнай праграмы краіны, сацыяльнай мадэрнізацыі, ўздыму сельскай гаспадаркі, адукацыі, медыцыны і аказання дапамогі ўсім нашым людзям»[147]. Гані Касымаў, віншуючы пераможцаў, сказаў, што «гэтая пераканаўчая перамога пацвярджае высокую ступень даверу ўсяго нашага народа да праводзімай першым прэзідэнтам палітыцы дзяржавы і яго асабістай палітычнай платформе»[148]. Жамбыл Ахметбекаў сказаў на брыфінгу, што апублікаваныя вынікі адлюстроўваюць аб’ектыўную рэальнасць[149], пры гэтым заявіў, што выйграў выбары, так як яго платформа была пачутая прэзідэнтам, а значыць, «голас народа быў пачуты»[150]. Па словах Мэлса Елеусизова, «пераважная большасць казахстанскага народа звязваюць поспехі ў пабудове развітога дзяржавы і дэмакратычнага грамадства з Назарбаевым», «сёння краіне патрэбны такі лідар». Ён таксама нагадаў, што асноўнай мэтай яго ўдзелу ў выбарах была спроба данесці свае ідэі да народа, прымусіць людзей звярнуць увагу на праблемы экалогіі[151]. 5 красавіка ЦВК РК абвясціла канчатковыя вынікі выбараў, згодна з якім дзеючы прэзідэнт Нурсултан Назарбаеў набраў 95,55 % галасоў выбаршчыкаў, Гані Касымаў — 1,94 % выбаршчыкаў, Жамбыл Ахметбекаў — 1,36 %, Мэлс Елеусізаў — 1,15 %[152]. Паводле афіцыйных вынікаў Цэнтральнай выбарчай камісіі галасы за кандыдатаў па адміністрацыйна-тэрытарыяльным адзінкам размеркаваліся наступным чынам:[136]
6 красавіка Цэнтральная выбарчая камісія Казахстана пастанавіла на падставе пратаколаў абласных, гарадоў Астана і Алматы выбарчых камісіяў зарэгістраваць Нурсултана Абішавіча Назарбаева прэзідэнтам Рэспублікі Казахстан, уручыць зарэгістраванаму прэзідэнту адпаведнае пасведчанне і нагрудны знак[153]. 8 красавіка ў Палацы незалежнасці ў Астане адбылася інаўгурацыя прэзідэнта, падчас якой старшыня ЦВК РК Куандык Турганкулаў ўручыў Назарбаеву пасведчанне прэзідэнта Рэспублікі Казахстан і нагрудны знак, Назарбаеў прынёс прысягу народу Казахстана. На інаўгурацыі не прысутнічаў ні адзін прэзідэнт або прэм’ер-міністр з-за мяжы[154]. Назіральнікі![]() Сярод міжнародных арганізацый, якія адправілі сваіх назіральнікаў, былі АБСЕ/БДІПЧ, выканаўчы камітэт СНД, Міжпарламенцкая асамблея СНД, Міжпарламенцкая асамблея Еўразэс, Парламенцкая асамблея АДКБ, Арганізацыя Ісламская канферэнцыя, ШАС, ПАСЕ, сярод мясцовых арганізацыі Моладзевая інфармацыйная служба Казахстана і іншыя[155]. Па дадзеных ЦВК РК, за ходам галасавання ажыццяўлялі назіранне 30 266 чалавек, у тым ліку 9417 давераных асоб кандыдатаў, 1212 назіральнікаў замежных дзяржаў і прадстаўнікоў замежных СМІ, 12 828 назіральнікаў ад палітычных партый, 6212 назіральнікаў ад грамадскіх назіранняў і НДА, 597 прадстаўнікоў казахстанскіх СМІ[156]. Місія назіральнікаў Грэцыі дала першыя ацэнкі 3 красавіка на прэс-канферэнцыі ў Алма-Аце, на якой былы мэр грэцкага горада Ахарне Панаетис Фотиадис і журналіст газеты «Свет і Омониа» Інга Абгарова адзначылі, што падрыхтоўчы перыяд да прэзідэнцкіх выбараў у цэлым арганізаваны добра[157][158]. Кіраўнік місіі назіральнікаў ад СНД Сяргей Лебедзеў на прэс-канферэнцыі паведаміў, што выбары адпавядалі нацыянальнаму выбарчаму заканадаўству і агульнапрызнаным дэмакратычным нормам, былі адкрытымі і забяспечылі свабоднае волевыяўленне грамадзян, на этапах падрыхтоўкі і правядзення выбараў быў забяспечаны высокі ўзровень арганізаванасці, працэдура падліку галасоў таксама праходзіла адкрыта, назіральнікам была прадастаўлена рэальная магчымасць бачыць працэдуру падліку бюлетэняў ад пачатку да канца[159][160]. Пры гэтым, назіральнікі СНД, прэс-канферэнцыя якіх праходзіла раней, чым у місіі БДІПЧ/АБСЕ, папярэдзілі, што ад заходніх назіральнікаў варта чакаць негатыўных ацэнак і загадзя абвінавацілі еўрапейцаў ва ўжываньні «падвойных стандартаў»[161]. Міжнародная місія па назіранні за выбарамі БДІПЧ/АБСЕ адзначыла неабходнасць рэформы па правядзенні сапраўдных дэмакратычных выбараў, «паколькі ў ходзе сапраўдных выбараў быў выяўлены шэраг недахопаў, падобных тым, якія адзначаліся ў ходзе папярэдніх выбараў». Місія адзначыла істотныя недахопы ў прававой базе, умовы дзеянняў СМІ, якія спрыяюць самацэнзуры, адсутнасць празрыстасці рэгістрацыі кандыдатаў, «сур’ёзныя парушэнні, у тым ліку шматлікія выпадкі наяўнасці, як мяркуецца, ідэнтычных подпісаў у спісах выбаршчыкаў, а таксама выпадкі ўкідвання бюлетэняў», адсутнасць празрыстасці пры вынясенні рашэнняў па выбарчых спрэчках і пры падліку галасоў.[162] Назіральнікі ад АБСЕ у ходзе прамога назірання адзначылі таксама моцны ціск на выбаршчыкаў у дзяржаўных арганізацыях, універсітэтах, у вайсковых частках, шпіталях з мэтай забеспячэння высокай яўкі[163]. Амбасада ЗША павіншаваў Назарбаева з перавыбраннем, выказала падтрымку папярэдніх высноваў АБСЕ[164], а Дзяржаўны дэпартамент ЗША ў сваім дакладзе за 2011 год заявіў, што выбары не адпавядалі міжнародным стандартам[165]. Дэлегацыя назіральнікаў ПАРЕ палічыла, што вынікі выбараў адлюстроўваюць волю электарату, і адзначыла высокую яўку, якая сведчыць аб даверы грамадства да выбарнай працэсу, а таксама прафесіяналізм персаналу, аднак выказала занепакоенасць няроўнымі ўмовамі на выбарах і адзначыла неабходнасць сур’ёзных паляпшэнняў для таго, каб Казахстан мог лічыцца праўдзіва дэмакратычным[166]. Кіраўнік місіі назіральнікаў ад Шанхайскай арганізацыі супрацоўніцтва, генеральны сакратар ШАС Муратбек Іманаліеў паведаміў, што «выбары прэзідэнта Рэспублікі Казахстан былі свабоднымі і адкрытымі, адпавядалі патрабаванням нацыянальнага заканадаўства Рэспублікі Казахстан і міжнародным выбарчым стандартам, прайшлі ў дэмакратычнай абстаноўцы, якая дазволіла грамадзянам бесперашкодна выказаць свае палітычныя перавагі»[167]. Заўвагі
Спасылкі
|
Portal di Ensiklopedia Dunia