Спаса-Праабражэнская царква (Магілёў)

Славутасць
Царква Святога Спаса
Спаская царква ў 1918 годзе
53°53′41,27″ пн. ш. 30°19′59,89″ у. д.HGЯO
Краіна	Беларусь
Горад	Магілёў
Канфесія	Праваслаўе
Дата заснавання	XV ст.
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Спаская царква, ці Спаса-Праабражэнская царква — колішні праваслаўны храм у Магілёве, помнік архітэктуры XVIII ст. Знаходзілася на высокім беразе Дняпра, на Спаскім завулку. Твор архітэктуры віленскага барока.

Храм пацярпеў у Другую сусветную вайну. Канчаткова помнік страчаны пасля вайны ў 1940-х гадах.

Царква ўваходзіла ў склад комплексу манастыра Святога Спаса.

Спаская царква ў Магілёве ўпершыню ўпамінаецца ў 1447 годзе. Першая драўляная царква размяшчалася непадалёк ад Рынку, на высокай надабалонавай тэрасе Дняпра. Пры ёй існавалі мужчынскі і жаночы манастыры, пра што паведамляецца пад 1669 годам. У 1593 годзе на месцы згарэлай царквы збудавалі новую.

У час пажару 1708 году царква зноў згарэла. У 1740—1742 гадах магілёўскі епіскап Іосіф Ваўчанскі^[ru] пачаў будаваць новую мураваную царкву. Яе будаўніцтва было амаль завершана да 1748 года пад кіраўніцтвам епіскапа Ераніма Ваўчанскага^[ru]. Але ў 1748 недабудаваная царква згарэла, засталіся муры і сцены. Ераніма Ваўчанскага пахавалі ў 1754 годзе ў алтары яшчэ не завершанай царквы^[1].

З 1756 г. будаўніцтвам Спаса-Праабражэнскай царквы кіраваў архіепіскап Георгій Каніскі, які вызваў з Вільні вядомага архітэктара І. К. Глаўбіца. Новая царква была кафедральным саборам Магілёва да 1802 г.^[2]

У 1918 годзе савецкія ўлады закрылі царкву. У Вялікую Айчынную вайну помнік быў моцна пашкоджаны. Пасля вайны, у 1940-ых гадах тое, што засталося ад царквы, было знесена савецкімі ўладамі.

Помнік архітэктуры віленскага барока. Царква уяўляла сабой крыжова-купальную базіліку з двухвежавым галоўным фасадам. Над сяродкрыжжам на высокім светлавым 8-гранным барабане ўзвышаўся сферычны купал, завершаны галоўкай. Да глухіх граней барабана далучаліся чатыры двухярусныя вежачкі з невысокімі купаламі, якія разам стваралі 5-купальную кампазіцыю.

Над галоўным фасадам узвышаліся двухярусныя вежы, паміж якімі размяшчаўся высокі ступеньчаты франтон. Сцены фасадаў завяршаліся шырокім тонкапрафіляваным карнізам, рытмічна чляніліся лучковымі аконнымі праёмамі з дэкаратыўнымі ляпнымі дэталямі, паміж аконнымі праёмамі — спараныя пілястры з дарычнымі капітэлямі.

У інтэр'еры чатыры цэнтрычныя слупы падтрымлівалі купал на ветразях. Інтэр'ер меў багатае аздабленне, выкананае магілёўскімі майстрамі Міронам Пігарэвічам і Пятром Сліжыкам.

• Магілёўскі Спаскі манастыр // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9). С. 470—471.
• Страчаная спадчына / Т. В. Габрусь, А. М. Кулагін, Ю. У. Чантурыя, М. А. Ткачоў: Уклад. Т. В. Габрусь. — Мн.: Беларусь, 2003. — 351 с. — ISBN 985-01-0415-5.

• Спаса-Праабражэнская царква (Магілёў) на сайце Radzima.org
• Могилевский Спасо-Преображенский монастырь // Святые земли Белорусской. Древние монастыри Беларуси. (Тэматычны праваслаўны каляндар на 2004 год.) (руск.)