Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі
Украінская рота інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі (ісп.: Compañía interbrigadista ucraniana Taras Shevchenko, укр.: Українська рота інтербригад імені Тараса Шевченка) — заходнеўкраінскае воінскае фарміраванне, якое ўдзельнічала ў грамадзянскай вайне ў Іспаніі на баку рэспубліканцаў. Сфарміравана з украінцаў-жыхароў Польшчы, якія складаліся ў Камуністычнай партыі Заходняй Украіны[1][2]. Уваходзіла як 4-я рота ў склад батальёна імя Хасэ Палафокса (батальён налічваў 5 рот — 2 польскія, 1 іспанскую, 1 яўрэйскую і 1 ўкраінскую) XIII польскай інтэрбрыгады імя Яраслава Дамброўскага. ПерадгісторыяУ публічнай прасторы Заходняй Украіны грамадзянская вайна ў Іспаніі апынулася ў цэнтры ўвагі ў жніўні 1936 года. Павышаную цікавасць да канфлікту праявіла Камуністычная партыя Заходняй Украіны. Раней у маі 36-га прагрэсіўная інтэлігенцыя краю асудзіла фашызм і выказала ўсебаковую падтрымку Рэспубліканскай Іспаніі на Львоўскім антыфашысцкім кангрэсе[3]. Увосень пад падобнымі лозунгамі праходзяць мітынгі ва Львовее, Луцку, Стрыі, Станіславе, Рагатыне, Раве-Рускай і Цярнопалі[4]. У гэты час на хвалі ўздыму львоўскі пісьменнік Сцяпан Тудор піша песню-марш «Пасіянарыя». 20 верасня 1936 года ў Львове прайшоў мітынг тысячы рабочых-будаўнікоў, якія заявілі аб салідарнасці з іспанскім народам. А потым, 3 кастрычніка, адбыўся вечар рабочай паэзіі, дзе была прадстаўлена п’еса «Рэвалюцыя ў Іспаніі»[5]. Вялікі поспех мелі акцыі па зборы сродкаў у падтрымку Мадрыдскага ўрада: толькі на працягу верасня—снежня 1936 года ў Галіцыі было сабрана 45 тыс. злотых[6]. Але галоўную дапамогу аказалі ўкраінскія воіны-інтэрнацыяналісты. Першыя ўкраінцы ў ІспанііПершыя члены Кампартыі Заходняй Украіны прыбылі ў жніўні 1936 года ў Іспанію пасля пачатку вайны. 37 ураджэнцаў Заходняй Украіны, якія працавалі на шахтах Бельгіі і Францыі[4][7], прыехалі аказваць дапамогу іспанскім таварышам: услед за імі яшчэ 180 добраахвотнікаў родам з Галіцыі і Валыні перайшлі праз перавал Яварнік на польска-чэхаславацкай мяжы і дабраліся да Іспаніі[8]. Колькасць ураджэнцаў Заходняй Украіны вырасла да тысячы чалавек, але як такіх ваенных падраздзяленняў з украінцаў не было. Многія інтэрбрыгадысты прыбывалі з-за акіяна: так толькі з Канады прыехалі 498 добраахвотнікаў ўсходнееўрапейскага паходжання, сярод якіх пераважная большасць складалі ўкраінцы і палякі[9][10]. Гісторыя ротыЗ'яўленне8 ліпеня 1937 г. кіраўніцтва Кампартыі Заходняй Украіны сфармавала роту інтэрбрыгад імя Тараса Шаўчэнкі, якая ўвайшла ў склад 13-й інтэрбрыгады імя Яраслава Дамброўскага[8]. Роту называлі своеасаблівым помнікам вялікаму ўкраінскаму «паэту-рэвалюцыянеру», пра салдат роты пісалася ў газеце «Дамброўшчык». Першым яе камандзірам стаў беларус Станіслаў Тамашэвіч, а намеснікам — Павел Іванавіч, эмігрант з Францыі[6]. Баявы шлях Рота, у якую ўваходзілі не толькі ўкраінцы, беларусы і палякі, але таксама рускія і іспанцы, праславілася сваім баявым шляхам[11]. Пазней яе саюзнікамі сталі іншыя батальёны і роты інтэрбрыгад, у ліку якіх былі і тыя, хто некалі служыў пад кіраўніцтвам Нестара Махно[8]. Баявое хрышчэнне адбылося ў бітве пры Брунетэ на захад ад горада Мадрыд: Мараканская конніца была ўшчэнт разгромлена ўкраінцамі і палякамі. Былі таксама захоплены пазіцыі франкістаў пад Вілья-Франка-дэль-Кастыль і Раманільёсам. У тых баях рота страціла палову асабістага складу[7]. На Арагонскім фронце ўкраінцы 25 жніўня прарвалі абарону італьянцаў, уварваўшыся ў тыл і прасунуўшыся за дзень на 10 км. У тых баях мужнасць і гераізм праяўлялі камісар роты Назар Дзям’янчук (ураджэнец Валыні, які жыў у Канадзе), байцы Васіль Лазовы, Іосіф Канавалюк, Валянцін Паўлусевіч, Іосіп Петраш[7]. Некаторыя вязні польскіх турмаў (Дзмітрый Захарук і Сымон Краеўскі, ураджэнцы Івана-Франкоўскай вобласці, вязні турмы ў Дубна на Валыні) беглі з месцаў зняволення і дабраліся да Іспаніі, каб аказаць дапамогу сваім таварышам[12]. Баявыя заслугі роты былі адзначаны загадамі камандавання брыгады і Генеральнага камісарыята інтэрбрыгад[11]. У канцы 1937 года пачала выдавацца газета на ўкраінскай мове «Барацьба» (укр.: Боротьба), у якой публікаваліся вершы і апавяданні Тараса Шаўчэнкі, а таксама артыкулы пра баявы шлях роты. Для навабранцаў у Альбасетэ выдавалася газета «Весці з Заходняй Украіны» (укр.: Вісті із Західної України), эпіграф да якой — радкі з «Запавету» — фактычна з’яўляўся дэвізам злучэння. Апошнія дні роты У снежні 1937 — лютым 1938 года рота вяла баі за горную граду Сьера-Кемада ва ўмовах жудаснай завеі: на вышыні 2 тысяч метраў яны адбівалі атакі падчас баёў за Тэруэль. Ім удалося захапіць вялікую колькасць зброі фалангістаў: вінтоўкі, гарматы, некалькі ўзброеных грузавікоў. Браты Палікарп і Сымон Краеўскія ў адзіночку расправіліся з кулямётчыкамі, знішчыўшы два разлікі і захапіўшы іх пазіцыі[8]. У тых баях загінулі камандзір роты Тамашэвіч, палітрук Дзям’янчук, сяржант Сярадзкі і Палікарп Краеўскі[7]. У сакавіку 1938 года рота трапіла ў акружэнне на Андалузійскім фронце і чатыры разы ёй удавалася прарваць кальцо, нягледзячы на атакі франкістаў. У тых баях загінулі і камандзір Станіслаў Варапай (Варапаеў), і палітрук Сымон Краеўскі. 23 сакавіка яе байцы нанеслі магутны ўдар па фалангістам у Лерыда (вызначыліся байцы Мізюрка і Леанчук)[11]. У ліпені—верасні 1938 рота ўдзельнічала ў баях на Каталонскім (Арагонскім) фронце, адбіўшы за 2 верасня сем нападаў[11]. У баях загінулі камандзіры Ян Гашак і Іван Грыцюк, салдаты Міхаіл Літвін і Павел Іванавіч. Неўзабаве былі забіты рэдактар газеты Шустэр і Юрый Велікановіч. 28 кастрычніка 1938 года ў Барселона адбыўся развітальны марш інтэрнацыянальных брыгад[8][11]. ПамяцьУ СССР воінаў-інтэрнацыяналістаў прызналі героямі, што сумленна выканалі свой інтэрнацыянальны абавязак. У 1982 года Юрыю Велікановічу як кіраўніку роты паставілі помнік у Львове. Аўтарам помніка была Тэадозія Брыж. Пасля абвяшчэння незалежнасці Украіны помнік быў вандалізаваны (яму адпілавалі галаву, як мяркуецца, украінскія нацыяналісты), але затым яго адрэстаўравалі. У снежні 2017 года ён быў скінуты з п’едэстала[13]. Ваенная гісторыя роты легла ў аснову мастацкага рамана львоўскага пісьменніка Юрыя Пакальчука «І цяпер, і заўсёды» (1981). Па яго сцэнарыю рэжысёр Віктар Калодні зняў дакументальны фільм «Рота імя Тараса Шаўчэнкі» (1989) з інтэрв’ю ветэранаў фарміравання. Пісьменнік Алег Пакальчук напісаў паэму «Балада пра сотню імя Тараса Шаўчэнкі». Вядомыя вайскоўцы Камандзіры
 Палітрук
Радавыя байцы
Зноскі
Літаратура
Спасылкі |
||||||||||||||||||||||||||
.jpg){kind=small}
Portal di Ensiklopedia Dunia
