Фабіян Гіляравіч Шантыр

Фабіян Гіляравіч Шантыр
Фабіян Гіляравіч Шантыр
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Фабіян Гіляравіч Шантыр
Дата нараджэння	4 лютага 1887
Месца нараджэння	Слуцк, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя або ; Капыль, Слуцкі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя;
Дата смерці	29 мая 1920 (33 гады)
Месца смерці	Навазыбкаў, Навазыбкаўскі павет[d], Гомельская губерня, РСФСР;
Грамадзянства	Расійская імперыя; БССР;
Жонка	Зоська Верас
Дзеці	Антон Шантыр
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	публіцыст, перакладчык, паэт
Гады творчасці	1909-1917
Жанр	апавяданні
Мова твораў	руская, беларуская
Дэбют	1909
Грамадская дзейнасць
Партыя	Беларуская сацыялістычная грамада;
Член у	Беларускі нацыянальны камітэт; Беларуская хатка;
	Творы ў Вікікрыніцах
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Фабіян Гіляравіч Шантыр (23 студзеня (4 лютага) 1887, Слуцк — 29 мая 1920, Навазыбкаў) — беларускі публіцыст, празаік, паэт, перакладчык, грамадскі і дзяржаўны дзеяч. Меў адносіны з Зоськай Верас і з ёю агульнага сына Антона.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і муляра ў Слуцк, паводле іншых даных, у Капылі^[1]^[2]. У снежні 1905 года ён быў арыштаваны за ўдзел у рэвалюцыйных падзеях у горадзе Старобін і зняволены ў Слуцкай турме (1905—1907)^[1]. У 1909 жыў у Слуцку; з 1910 у Капылі. Працаваў мулярам, адвакатам, настаўнікам.

У 1914 мабілізаваны ў войска^[1], служыў наглядчыкам палявога шпіталя ў Бабруйску. У 1916—1917 удзельнічаў у рабоце клуба «Беларуская хатка», куды прыязджаў з Бабруйска.

У 1917 стаў адным з лідараў левага крыла Беларускай сацыялістычнай грамады. На З’ездзе беларускіх нацыянальных арганізацый (Мінск, 25—27.3.1917) абраны ў БНК; у ліпені 1917 — у Цэнтральную раду беларускіх арганізацый і партый. Удзельнічаў у 1-м Усебеларускім з’ездзе (снежань 1917)^[1]. На пераломе красавіка і мая 1918 года, у выніку расколу ў БСГ увайшоў у склад кіраўніцтва Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў^[3].

З 1918 года ў Чырвонай Арміі^[1], супрацоўнік Слуцкага павятовага ваеннага камісарыята, загадчык Смаленскага аддзялення Белнацкама. Адзін з аўтараў зборніка «Зажынкі» (Масква, 1918). У тым жа годзе арыштаваны. У 1918 годзе ён знаходзіўся ў Бабруйску. Служыў наглядчыкам палявога шпіталя ў Бабруйскай крэпасці. Падчас працы ў крэпасці яго наведвала Зоська Верас^[4]^[5]^[6].

У пачатку 1919 камісар па нацыянальных справах Часовага ўрада БССР. Пасля — супрацоўнік Мінскага губернскага ваеннага камісарыята і Асобай харчовай камісіі Заходняга фронту. Удзельнічаў у выданні газеты «Савецкая Беларусь». У 1920 годзе пайшоў у адстаўку ў знак пратэсту супраць тэрытарыяльнага падзелу БССР.

У лютым 1920 мабілізаваны ў Чырвоную Армію. Неўзабаве арыштаваны і 29 мая 1920 года расстраляны^[2]. Гісторык Віталь Скалабан расказвае аб гэтым наступнае:^[7]

Расстралялі яго за тое, што ён нібыта прыпісаў сабе партыйны стаж і не мог даказаць, што сядзеў у царскай турме ў 1905 годзе. І за дыскрэдытацыю савецкай улады. Але, па сутнасці, за тое, што ён — некіравальны беларускі дзеяч.

Творчасць

Друкавацца пачаў у газеце «Наша ніва», дзе ў 1909—1912 змяшчаў празаічныя абразкі-імпрэсіі^[1]; там жа апублікаваў некалькі паэтычных твораў. Змяшчаў вершы і публіцыстычныя артыкулы ў газету «Дзянніца». Аўтар апавяданняў «Захар» (1909), «Ночь», «Смерть убогого», «Под шум леса» (усё ў 1910), «Святой боже» (1917). Пераклаў на беларускую мову палітычную брашуру В. Лібкнехта (руск.) (бел. «Пауки и мухи»^[1].

Прозвішча, псеўданімы і крыптанімы

Паблізу Слуцка, адкуль Ф. Шантыр, вядомая вёска Шантароўшчына. Прозвішча Шантар вядомае з-пад Мёраў, недалёка ад якіх і Шантырава з такім жа пераходам -тар- > -тыр- у выніку ўплыву націску. Вядомае балцка-літоўскае двухасноўнае імя Šan-taras, ад якога гэтыя прозвішчы і тапонімы.^{[крыніца?]}

Выкарыстоўваў псеўданімы: Н.Светлов; А.Хмара; крыптанімы: Ф. Ш.; Ф.Ш-р; Фабіян Шан-р; Ш. Ф..

Творы

Патрэбнасць нацыянальнага жыцця для беларусаў і самаадзначэння народа / Ф. Шантыр. — Слуцк: Друкарня З. Барнака: 1918. — 21 с.^[8]
У час барацьбы: [Верш у прозе] // Крыніца. 1988, № 11.
Зажынкі. М., 1918

У культуры

Людміла Рублеўская сумесна з гісторыкам Віталём Скалабанам напісала паэму «Людвіка і Фабіян», прысвечаную каханню Людвікі Сівіцкай (Зоські Верас) і Фабіяна Шантыра^[9]^[10].

Зноскі

↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё т. 5. Биографический справочник. Мн: Издательство «Белорусская советская энциклопедия» имени Петруся Бровки, 1982. 29 с.
↑ ^а ^б Ant.Adamovič. Opposition to Sovietization… N. Y., 1958, pp. 191—192; BSSR, Karotkaja Enc., vol. 5, 1981, p. 660; Baćkaŭščyna, Munich, no. 433, November 7, 1958.
↑ Dorota Michaluk: Białoruska Republika Ludowa 1918—1920. U podstaw białoruskiej państwowości. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010, s. 300. ISBN 978-83-231-2484-9
↑ 05.01.2011 На острие истории(недаступная спасылка) (руск.)
↑ Уладзімір Содаль. Фабіян! Фабіян!..
↑ ШАНТЫР Фабіян
↑ sb.by
↑ Патрэбнасць нацыянальнага жыццядля беларусаў і самаадзначэння народа (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 15 ліпеня 2012. Праверана 20 чэрвеня 2012.
↑ Советская Белоруссия № 52 (23443). Вторник, 23 марта 2010 года(недаступная спасылка)
↑ Ад архіўнага дакумента — да мастацкага твора(недаступная спасылка)

Літаратура

Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Смаленск, 2003.
Казбярук У. Рамантычны пошук. Мн., 1983;
Гарэцкі М. Шантыр Фабіян // Гарэцкі М. Гісторыя беларускай літаратуры. Мн., 1992;
Мяснікоў А. Нацдэмы: Лёс і трагедыя Фабіяна Шантыра, Усевалада Ігнатоўскага і Язэпа Лёсіка. Мн., 1993;
Черепко С. Капкан. Загадка смерти наркома Фабияна Шантыра // Советская Белоруссия. 2000. 26 августа;
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын; Дадатак / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2003. — 616 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0276-8.