Цягліцы шыі чалавека

Ніжэй прадстаўлены спіс цягліц шыі (лац.: musculi colli, mm. colli), якія з’яўляюцца часткай цягліцавай сістэмы чалавека. Яны аб’яднаны ў спіс у адпаведнасці з міжнародным стандартам Terminologia Anatomica (TA), які быў распрацаваны Федэратыўным камітэтам па анатамічнай тэрміналогіі (FCAT) і Міжнароднай федэрацыяй асацыяцыі анатамаў (IFAA), таксама ў спісе адлюстраваны некаторыя асаблівасці рускамоўнай класіфікацыі (у прыватнасці, глыбіня залягання і размяшчэнне). Цягліцы шыі падзяляюцца на уласныя цягліцы шыі, надпад’языковыя, падпад’языковыя і падпатылiцавыя^{[1][2][3][4][5]}. Беларускія назвы прыведзены паводле лацінска-руска-беларускага анатамічнага слоўніка^[6].

Цягліцы шыі розныя па сваім паходжанні, сярод іх вылучаюць^[2]:

1. Вытворныя шчэлепных дуг:
   1. Вытворныя першай шчэлепнай дугі — сківіцава-пад’языковая цягліца (лац.: m. mylohyoideus), пярэдняе брушка двухбрушнай цягліцы (лац.: venter anterior m. digastrici);
   2. Вытворныя другой шчэлепнай дугі — шылапад’языковая цягліца (лац.: m. stylohyoideus), задняе брушка двухбрушнай цягліцы (лац.: venter posterior m. digastrici), падскурная цягліца шыі (лац.: platysma);
   3. Вытворныя астатніх шчэлепных дуг — грудзіна-ключыцава-соскападобная цягліца (лац.: m. sternocleidomastoideus);
2. Аўтахтонныя цягліцы шыі:
   1. Пярэднія цягліцы — грудзіна-пад’языковая цягліца (лац.: m. sternohyoideus), грудзіна-шчытападобная цягліца (лац.: m. sternothyroideus), шчытапад’языковая цягліца (лац.: m. thyrohyoideus), лапаткава-пад’языковая цягліца (лац.: m. omohyoideus), падбародкава-пад’языковая цягліца (лац.: m. geniohyoideus);
   2. Бакавыя цягліцы — лесвіцавыя цягліцы: пярэдняя, сярэдняя, задняя і найменшая (лац.: mm. scaleni anterior, medius, posterior et minimus);
   3. Перадхрыбетныя цягліцы — доўгая цягліца шыі (лац.: m. longus colli), доўгая цягліца галавы (лац.: m. longus capitis), пярэдняя прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis anterior), латаральная прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis lateralis).

Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) цягліцы шыі падзяляюцца наступным чынам:

1. Уласныя цягліцы шыі;
2. Надпад’языковыя цягліцы;
3. Падпад’языковыя цягліцы;
4. Падпатылiцавыя цягліцы.

Уласныя цягліцы шыі (лац.: mm. proprii colli) забяспечваюць рухі (наперад, назад і ў бакі) і нахілы галавы (наперад, назад і ў бакі), шыі і яе скуры, некаторыя з якіх могуць цягнуць першае рабро ўгору і тым самым удзельнічаць у акце дыхання. Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да ўласных цягліц шыі (лац.: mm. proprii colli) адносяцца дзве цягліцы, якія з’яўляюцца па рускамоўнай класіфікацыі бакавымі паверхневымі цягліцам, чатыры бакавыя глыбокіх цягліцы і дзве пасярэдніх цягліцы^{[1][2][3][4][5]}.

Выява	Назва (часткі, брушкі)		Прымацаванне		Кровазабеспячэнне	Інервацыя	Функцыя	Заўвагі
			Пачатак	Канец
Бакавая група
Паверхневыя цягліцы
	Падскурная цягліца шыі (лац.: platysma)		Паверхневая пласцінка ўласнай фасцыі вялікай грудной цягліцы (лац.: lamina superficialis fasciae pectoralis major propriae), фасцыя дэльтападобнай цягліцы (лац.: fascia deltoidea) на ўзроўні другога рабра	Край ніжняй сківіцы; латаральныя пучкі ўплятаюцца ў калявушна-жавальную і жавальную фасцыі (лац.: fascia parotidea et masseterica), а таксама ў цягліцу-апускальніцу ніжняй губы (лац.: m. depressor labii inferioris) і цягліцу смеху (лац.: m. risorius)	Паверхневая шыйная, падпадбародкавая артэрыі (лац.: aa. cervicalis superficialis, submentalis)	Шыйная галіна тваравага нерва (лац.: r. colli nervi facialis)	Нацягвае скуру шыі і часткі грудзей, апускае ніжнюю сківіцу і адцягвае вугал рота вонкі і ўніз, спрыяе адтоку вянознай крыві ад галавы і шыі	FMA: 45738 TA: A04.2.01.001 Gray [7][8][4][9][10]
	Грудзіна-ключыцава-соскападобная цягліца (лац.: m. sternocleidomastoideus)	Медыяльная ножка (лац.: caput sternale)	Пярэдняя паверхня рукаяткі грудзіны (лац.: manubrium sterni)	Соскападобны адростак скроневай косці (лац.: processus mastoideus ossis temporalis) і латаральная частка верхняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: pars lateralis linea nuchae superior ossis temporalis)	Патыліцавая, грудзіна-ключыцава-соскападобная, верхняя шчытападобная артэрыі (лац.: aa. occipitalis, sternocleidomastoidea, thyroidea superior)	Вонкавая галіна дадатковага нерва (лац.: r. externus nerni accessorius), шыйны нерв CII (лац.: n. cervicalis CII)	Нахіляе галаву ў бок, а твар паварочвае ў процілеглы; закідае галаву назад і трохі высоўвае наперад; цягне ўгару ключыцу і грудзіну	FMA: 13407 TA: A04.2.01.008 Gray [8][11][9][12][10]
		Латаральная ножка (лац.: caput claviculare)	Грудзінавы канец ключыцы (лац.: extremitas sternalis claviculae)
Глыбокія цягліцы
	Пярэдняя лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus anterior)		Папярочныя адросткі III—VI шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CIII—VI)	Грудок пярэдняй лесвіцавай цягліцы першага рабра (лац.: tuberculum musculi scaleni anterioris costae I)	Узыходная шыйная, ніжняя шчытападобная артэрыі (лац.: aa. cervicalis ascendens, thyroidea inferior)	Шыйныя нервы CV—CVII (лац.: nn. cervicalis CV—CVII)	Цягне першае рабро ўгору; нахіляе шыйны аддзел хрыбетніка у бакі ці наперад	FMA: 13385 TA: A04.2.01.004 Gray [13][14][15][16][17]
	Сярэдняя лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus medius)		Папярочныя адросткі II—VII шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CII—VII)	Верхняя паверхня першага рабра ззаду баразны падключыцавай артэрыі (лац.: sulcus arteriae subclaviae costae I)	Хрыбетная, глыбокая шыйная артэрыі (лац.: aa. vertebralis, cervicalis profunda)	Шыйныя нервы CIII—CVIII (лац.: nn. cervicalis CIII—CVIII)		FMA: 13386 TA: A04.2.01.005 Gray [13][14][15][16][17]
	Задняя лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus posterior)		Папярочныя адросткі V—VI шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CV—VI)	Вонкавая паверхня другога рабра (лац.: costa II)	Узыходная шыйная (лац.: a. cervicalis ascendens)	Шыйныя нервы CV—CVII (лац.: nn. cervicalis CV—CVII)		FMA: 13387 TA: A04.2.01.006 Gray [13][14][15][16][17]
няма даступнай ілюстрацыі	Найменшая лесвіцавая цягліца (лац.: m. scalenus minimus)		Папярочны адростак III шыйнага пазванка (лац.: processus transversus CIII)	Унутраны край першага рабра наперадзе грудка пярэдняй лесвіцавай цягліцы (лац.: tuberculum musculi scaleni anterioris costae I) і купал плеўры (лац.: cupula pleurae)	Узыходная шыйная (лац.: a. cervicalis ascendens)	Шыйныя нервы CV—CVII (лац.: nn. cervicalis CV—CVII)	Цягне першае рабро і купал плеўры ўгору	FMA: 64827 TA: A04.2.01.007 Gray [13]
Пасярэдняя (перадхрыбетная) група
	Доўгая цягліца шыі (лац.: m. longus colli)	Вертыкальная частка (лац.: pars recta)	Целы і папярочныя адросткі V шыйнага да III груднога пазванкоў (лац.: corpus et processus transversus CI—TIII)	Пярэдняя паверхня целаў II—III шыйных пазванкоў (лац.: facies anterior corpi CII—III) і пярэдні грудок атланта (лац.: tuberculum anteris atlantis)	Хрыбетная, узыходная і глыбокая шыйная артэрыі (лац.: aa. vertebralis, cervicalis ascendens et profunda)	Шыйныя нервы CIII—CVIII (лац.: nn. cervicalis CIII—CVIII)	Нахіляе шыйны аддзел хрыбетнага слупа наперад і ў бок	FMA: 13370 TA: A04.2.01.002 Gray [13][14][18][19][20]
		Верхняя косая частка (лац.: pars obliqua superior)	Пярэднія грудкі раброва-папярочных адросткаў II—V шыйных пазванкоў (лац.: processus costotransversus TI—III)	Цела другога шыйнага пазванка (лац.: corpus CII) і пярэдні грудок атланта (лац.: tuberculum anteris atlantis)
		Ніжняя косая частка (лац.: pars obliqua inferior)	Целы I—III грудных пазванкоў (лац.: corpus TI—III)	Пярэдняя паверхня раброва-папярочных адросткаў трох ніжніх шыйных пазванкоў (лац.: processus costotransversus CV—VII)
	Доўгая цягліца галавы (лац.: m. longus capitis)		Папярочныя адросткі III—VI шыйных пазванкоў (лац.: processus transversus CI—VI)	Ніжняя паверхня базілярнай часткі патыліцавай косці (лац.: pars basilaris ossis occipitalis)	Хрыбетная, глыбокая шыйная артэрыі (лац.: aa. vertebralis, cervicalis profunda)	Шыйныя нервы CI—CIV (лац.: nn. cervicalis CI—CIV)	Нахіляе галаву і шыйны аддзел хрыбетнага слупа наперад; паварот галавы ў бок	FMA: 46308 TA: A04.2.01.003 Gray [14][21][18][22][17]

Надпад’языковыя цягліцы (лац.: mm. suprahyoidei) ляжаць вышэй за пад’языковую косць, але ніжэй за ніжнюю сківіцу, і з’яўляюцца дэрыватамі шчэлепных дуг. Апускаючы ніжнюю сківіцу бяруць удзел у актах глытання і жавання. Надпад’языковыя цягліцы (лац.: mm. suprahyoidei) уваходзяць у склад складанага апарата, які ўключае ў сябе ніжнюю сківіцу, пад’языковую косць, гартань, трахею, які адыгрывае важную ролю ў фарміраванні членараздзельнага маўлення. Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да надпад’языковых цягліц шыі (лац.: mm. suprahyoidei) адносяцца чатыры цягліцы, якія з’яўляюцца па беларускамоўнай класіфікацыі пасярэднімі цягліцамі^{[1][2][3][4][5]}.

Выява	Назва (часткі, брушкі)		Прымацаванне		Кровазабеспячэнне	Інервацыя	Функцыя	Заўвагі
			Пачатак	Канец
	Двухбрушная цягліца (лац.: m. digastricus)	Пярэдняе брушка (лац.: venter anterior)	Двухбрушная ямка ніжняй сківіцы (лац.: fossa digastrica mandibulae)	Пярэдняе брушка пераходзіць у сухажылле, якое мацуецца да малога рога пад’языковай косці (лац.: cornu minor ossis hyoidei), і пераходзіць у задняе брушка	Падпадбародкавая артэрыя (лац.: a. submentalis)	Сківіцава-пад’языковы нерв ад трайчастага нерва (лац.: n. mylohyoideus nervi trigeminus)	Апускае ніжнюю сківіцу; цягне пад’языковую косць угору	FMA: 46291 TA: A04.2.03.002 Gray [23][24][9][12][25]
		Задняе брушка (лац.: venter posterior)	Соскападобная выразка скроневай косці (лац.: incisura mastoidea ossis temporalis)		Патыліцавая, задняя вушная артэрыі (лац.: aa. occipitalis, auricularis posterior)	Двухбрушная галіна тваравага нерва (лац.: r. digastricus nervi facialis)
	Шылапад'языковая цягліца (лац.: m. stylohyoideus)		Шылападобны адростак скроневай косці (лац.: processus styloideus ossis temporalis)	Цела і вялікі рог пад’языковай косці (лац.: corpus et cornu major ossis hyoidei)	Патыліцавая, тваравыя артэрыі і надпад’языковая галіна языковай артэрыі (лац.: aa. occipitalis, facialis, r. suprahyoideus arteriae lingualis)	Шылапад’языковая галіна тваравага нерва (лац.: r. stylohyoideus nervi facialis)	Цягне пад’языковую косць назад, угору і вонкі	FMA: 9625 TA: A04.2.03.005 Gray [24][26][12][27][17]
	Сківіцава-пад'языковая цягліца (лац.: m. mylohyoideus)		Сківіцава-пад’языковая лінія ніжняй сківіцы (лац.: linea mylohyoidea mandibulae)	Пярэдняя паверхня цела пад’языковай косці (лац.: facies anterior corpi ossis hyoidei)	Пад’языковая і падпадбародкавая артэрыі (лац.: aa. sublingualis, submentalis)	Сківіцава-пад’языковы нерв ад трайчастага нерва (лац.: n. mylohyoideus nervi trigeminus)	Цягне пад’языковую косць угору і наперад, удзельнічае ў апусканні ніжняй сківіцы	FMA: 46320 TA: A04.2.03.006 Gray [8][28][12][29][17]
	Падбародкава-пад'языковая цягліца (лац.: m. geniohyoideus)		Падбародкавая восць ніжняй сківіцы (лац.: spina mentalis mandibulae)			Шыйныя нервы CI—CII (лац.: nn. cervicalis CI—CII)		FMA: 46325 TA: A04.2.03.007 Gray [24][30][29][31][17]

Падпад’языковыя цягліцы (лац.: mm. infrahyoidei) ляжаць ніжэй за пад’языковую косць і з’яўляюцца аўтахтоннымі. Асноўнай функцыяй з’яўляецца фіксацыя пад’языковай косці, што робіць магчымай функцыю надпад’языковых цягліц як дадатковых жавальных (апусканне ніжняй сківіцы); таксама падпад’языковыя цягліцы ажыццяўляюць апусканне гартані. Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да падпад’языковых цягліц шыі (лац.: mm. infrahyoidei) адносяцца пяць цягліц, якія з’яўляюцца па беларускамоўнай класіфікацыі пасярэднімі цягліцамі^{[1][2][3][4][5]}.

Выява	Назва (часткі, брушкі)		Прымацаванне		Кровазабеспячэнне	Інервацыя	Функцыя	Заўвагі
			Пачатак	Канец
	Грудзіна-пад'языковая цягліца (лац.: m. sternohyoideus)		Задняя паверхня ключыцы (лац.: fascies posterior claviculae), сустаўная капсула грудзіна-ключыцавага сустава (лац.: capsula articulationis sternoclavicularis), рукаяткагрудзіны (лац.: manubrium sterni)	Цела пад’языковай косці (лац.: corpus ossis hyoidei)	Верхняя шчытападобная, паверхневая шыйная артэрыі (лац.: aa. thyroidea inferior, cervicalis superficialis)	Верхні карэньчык шыйнай пятлi CI—CIII (лац.: radix superior ansae cervicalis CI—CIII)	Цягне пад’языковую косць уніз	FMA: 13341 TA: A04.2.04.002 Gray [30][32][29][33][10]
	Грудзіна-шчытападобная цягліца (лац.: m. sternothyroideus)		Задняя паверхня храстка першага рабра (лац.: cartilago costae I), рукаятка грудзіны (лац.: manubrium sterni)	Косая лінія бакавой паверхні шчытападобнага храстка (лац.: linea obliqua cartilaginis thyroidei)			Цягне гартань уніз	FMA: 13343 TA: A04.2.04.002 Gray [32][34][33][35][10]
	Шчытапад'языковая цягліца (лац.: m. thyrohyoideus)		Косая лінія бакавой паверхні шчытападобнага храстка (лац.: linea obliqua cartilaginis thyroidei)	Вялікі рог пад’языковай косці (лац.: cornu major ossis hyoidei)		Шчытапад’языковая галіна шыйнай завесы CI—CII (лац.: r. thyrohyoideus ansae cervicalis CI—CII)	Набліжае пад’языковую косць да гартані; падымае гартань	FMA: 13344 TA: A04.2.04.007 Gray [32][34][15][33][36]
	Лапаткава-пад'языковая цягліца (лац.: m. omohyoideus)	Верхняе брушка (лац.: venter superior)	Ніжні край цела пад’языковай косці (лац.: margo inferior corpi ossis hyoidei)	Сухажылле зрастаецца з фасцыяльнай похвай сасудзіста-нервовага пучка шыі		Верхні карэньчык шыйнай пятлі CI—CIII (лац.: radix superior ansae cervicalis CI—CIII)	Цягне пад’языковую косць уніз і вонкі; адцягваецца похва сасудзіста-нервовага пучка шыі, пашыраючы прасвет унутранай ярмовай вены	FMA: 13342 TA: A04.2.04.003 Gray [32][37][15][33][10]
		Ніжняе брушка (лац.: venter inferior)	Сухажыльная перамычка лапаткава-пад’языковай цягліцы (лац.: linea obliqua cartilaginis thyroidei)	Верхні край і верхняя папярочная звязка лапаткі (лац.: margo superior et lig. transversum scapulae superius)
	Цягліца-падымальніца шчытападобнай залозы (лац.: m. levator glandulae thyroideae)		Цела пад’языковай косці (лац.: corpus ossis hyoidei) ці шчытападобны храсток (лац.: cartilago thyroidea)	Капсула шчытападобнай залозы (лац.: capsula thyroidei glandulae)			Падцягвае капсулу шчытападобнай залозы ўгору	FMA: 13345 TA: A04.2.04.008 Gray [34]

Падпатыліцавыя цягліцы (лац.: mm. suboccipitales) з’яўляюцца самымі глыбокімі і слабымі цягліцамі сярод прадстаўленых. Скарачаючыся, яны ўдзельнічаюць у нахілах (назад, наперад і ў бакі) і вярчэннях галавы за кошт рухаў у атланта-патыліцавым суставе (лац.: articulatio atlantooccipitalis), у пасярэднім атлантавосевым суставе (лац.: articulatio atlantoaxialis mediana) і латаральным атлантавосевым суставе (лац.: articulatio atlantoaxialis lateralis). Паводле міжнароднага стандарту Terminologia Anatomica (TA) да падпатыліцавых цягліц шыі (лац.: mm. suboccipitales) адносяцца шэсць цягліц, якія з’яўляюцца па беларускамоўнай класіфікацыі глыбокім пасярэднімі (перадхрыбетнымі) цягліцамі^{[1][2][3][4][5]}.

Выява	Назва (часткі, брушкі)	Прымацаванне		Кровазабеспячэнне	Інервацыя	Функцыя	Заўвагі
		Пачатак	Канец
	Пярэдняя прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis anterior)	Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis)	Ніжняя паверхня базілярнай часткі патыліцавай косці (лац.: pars basilaris ossis occipitalis)	Хрыбетная, патыліцавая артэрыі (лац.: aa. vertebralis, occipitalis)	Шыйныя нервы CI—CII (лац.: nn. cervicalis CI—CII)	Нахіляе галаву ў бок; нахіляе галаву наперад	FMA: 9624 TA: A04.2.02.002 Gray [14][38][18][39][20]
	Латаральная прамая цягліца галавы (лац.: m. rectus capitis lateralis)	Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis)	Калясоскападобны адростак ярмовага адростка патыліцавай косці (лац.: processus paramastoideus processi jugularis ossis occipitalis)				FMA: 46316 TA: A04.2.02.003 Gray [14][38][18][40][20]
	Вялікая задняя прамая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. rectus capitis posterior major)	Васцяваты адростак восевага пазванка (лац.: processus spinosus CII)	Латаральны адрэзак ніжняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: linea nuchae inferior ossis occipitalis)	Глыбокая шыйная артэрыя (лац.: a. cervicalis profunda)	Шыйныя, грудныя і паяснічныя галіны спіннамазгавых нерваў (лац.: nn. cervicalis, thoracici et lumbales)	Рух галавы назад; нахіл галавы назад і ў бакі; варочанне галавы	FMA: 32525 TA: A04.2.02.004 Gray [38][41][39][42][43]
	Малая задняя прамая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. rectus capitis posterior minor)	Задні грудок атланта (лац.: tuberculum posterior atlantis)	Медыяльны адрэзак ніжняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: linea nuchae inferior ossis occipitalis)				FMA: 32526 TA: A04.2.02.005 Gray [38][41][39][42][43]
	Верхняя касая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. obliquus capitis superior)	Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis)	Латаральны адрэзак верхняй каркавай лініі патыліцавай косці (лац.: linea nuchae superior ossis occipitalis)				FMA: 32527 TA: A04.2.02.006 Gray [38][41][40][44][43]
	Ніжняя касая цягліца галавы[заўв 1] (лац.: m. obliquus capitis inferior)	Васцяваты адростак восевага пазванка (лац.: processus spinosus CII)	Папярочны адростак атланта (лац.: processus transversus atlantis)				FMA: 32528 TA: A04.2.02.007 Gray [41][45][40][44][43]

• Синельников Р. Д. Учение о костях, соединении костей и мышцах // Атлас анатомии человека. — 7-е изд. — М.: Новая волна, 2009. — Т. 1. — 344 с. — 4 000 экз. — ISBN 978-5-7864-0199-9. — ISBN 978-5-94368-050-2. — ББК 28.706. — УДК 611+611.1/.8(075.8)(084.42).
• Пивченко П. Г., Трушель Н. А., Ковалева Д. В. Анатомия опорно-двигательного аппарата. Учебное пособие. — 2-е изд. — Минск: БГМУ, 2011. — 147 с. — 552 экз. — ISBN 978-985-528-429-2. — ББК 54.18 я73. — УДК 611.73(075.8).
• Гайворонский И. В., Ничипорук Г. И. Анатомия мышечной системы (мышцы, фасции и топография). Учебное пособие. — СПб: ЭЛБИ–СПб, 2005. — 84 с. — 552 экз. — ISBN 5-93979-123-9.
• Привес М. Г., Лысенков Н. К., Бушкович В. И. Анатомия человека. — 12-е изд. — СПб.: СПбМАПО, 2006. — 720 с. — 5 000 экз. — ISBN 5-98037-028-5. — ББК 28.86. — УДК 611(075.8).
• Обухова Л. А. Функциональная анатомия мышечной системы // Анатомия человека / под. ред. Шмугурова К. В.. — Новосибирск: НГУ, 2012. — 102 с. — 150 экз.

• Gray, Henry. 1918. Anatomy of the Human Body (нявызн.). www.bartleby.com. Праверана 13 жніўня 2018.
• FMA browser (нявызн.). fma.si.washington.edu. Праверана 3 ліпеня 2019.
• International Federation of Associations of Anatomists (нявызн.). www.unifr.ch. Праверана 13 жніўня 2018.

Гэты спіс уваходзіць у лік выдатных спісаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі.

Гэта артыкул 2021 года Беларускай Вікіпедыі.