Чыгуначны мадэлізм

Чыгу́начны мадэлі́зм — від чыгуначнага хобі, у якім можна вылучыць наступныя напрамкі: калекцыяніраванне цацачных або маштабных чыгуначных мадэляў і іх аксесуараў (вакзалы, чыг. пуці, семафораў і г. д.); аднаўленне ў мініяцюры гістарычных станцый, чыгуначных ліній і г. д. (аматары гэтага кірунку часцяком вядуць архіўны пошук з мэтай дакладнейшай рэканструкцыі пэўнага аб’екта); стварэнне мадэляў лакаматываў і вагонаў; садовыя і паркавыя мадэлі чыгунак буйнога маштабу, у тым ліку тых, якія выкарыстоўваюцца ў мэтах забавы і адпачынку для перавозкі пасажыраў на саставах з кіраванымі непасрэдна лакаматывамі.

Першыя цацачныя чыгункі з’явіліся ў другой палове XIX стагоддзя. У прамысловых аб’ёмах яны сталі выпускацца з 1891 года нямецкай фірмай Märklin (у тым ліку іх чыгунка была пастаўлена нават у імператарскую сям’ю Раманавых у Зімовы Палац), якая з цягам часу і ўстанавіла большасць маштабных стандартаў чыгуначных мадэляў. У 1897 годзе амерыканская фірма Carlisle & Finch выпусціла першую электрычную чыгунку.

Да 1950-х гадоў асаблівага адрозненні паміж цацачнымі чыгункамі і дакладнымі мініятурнымі мадэлямі не было: апошнія лічыліся такімі ж цацкамі. Аднак, да канца 1950-х гадоў цікавасць да чыгуначнай дарозе як цацкі стаў падаць, выклікаўшы крызіс ва ўсёй індустрыі. Менавіта ў гэты час чыгуначны мадэлізм пачынае фармавацца як сур’ёзнае хобі, дасягнуўшы росквіту да сярэдзіны 1970-х гадоў. Вытворцы сталі ўдзяляць увагу дэталям вагонаў, лакаматываў, спадарожным аксесуарам (будынкаў, дарожнай атрыбутыцы).

Да пачатку XXI стагоддзя многія вядучыя кампаніі-вытворцы чыгуначных мадэляў прыйшлі ў заняпад і абанкруціліся; пры гэтым індустрыя налічвае мноства дробных фірмаў, якія спецыялізуюцца на тых ці іншых мадэлях або аксесуарах.

Мадэльныя чыгункі дазваляюць пракладаць пуці разнастайных канфігурацый. Пачаткоўцы могуць пачаць з простых набораў (чыгуначнае кальцо і невялікі састаў з лакаматывам) і з часам дапаўняць новымі пуцямі, вагонамі, дарожнымі знакамі, вакзаламі і г. д.

Многія калекцыянеры ствараюць сапраўдныя настольныя ландшафты з пагоркамі, тунэлямі, мастамі, дэпо, вуліцамі і чыгуначнымі развілкамі. Невыпадкова таму шматлікія вытворцы цацачных чыгунак прадаюць адпаведныя аксесуары (у тым ліку дамы, дрэвы, траву і т. п.). Гэтай тэматыцы таксама прысвечаны мноства кніг, а таксама спецыялізаваныя часопісы.

Для чыгуначных мадэляў вызначаны (стандартамі NEM і NMRA) некаторыя мноствы тыпаразмераў. Найбольш распаўсюджаныя з іх прыведзены ў табліцы (згодна стандарту NEM 010):

Дадатковыя літарныя абазначэння даюцца вузкакалейным мадэлям з шырыней каляіны прататыпа менш за 1250 мм (стандартнай).

• Памеры мадэляў адносна памераў чалавека
• 
  1:1
• 
  1:4 (Grand Scale)
• 
  1:8 (Live Steam)
• 
  1:24(G)
• 
  1:45(O)
• 
  1:64(S)
• 
  1:87(H0)
• 
  Brio scale
• 
  1:160(N)
• 
  1:220(Z)

Мадэльныя чыгункі пад адкрытым небам у большасці выпадкаў ствараюцца індывідуальна. Чым больш маштаб, тым найбольш дэталёва паўтараюць мадэлі прататып, аж да канструкцыі рухавіка. З прамыслова выпускаючыхся мадэльных чыгунак, стандарт «G» атрымаў найбольшае распаўсюджванне для пабудовы пад адкрытым небам (дамінуючае становішча на рынку дадзенага стандарту належыць нямецкай фірме LGB, якая яго і распрацавала ў 1968 годзе).

• Развіццё чыгуначнага мадэлізма і яго напрамкі Архівавана 4 сакавіка 2016. (руск.)
• Гісторыя вытворчасці мадэляў чыгунак у СССР Архівавана 27 верасня 2016. (руск.)
• Сайт аб найбуйнейшым макеце чыгункі ў свеце (англ.)
• Сайт аб найбуйнейшым макеце чыгункі ў Расіі (руск.)
• Рэпартаж аб Лабараторыі чыгуначнага мадэлізма Малой Кастрычніцкай чыгункі на Youtube.