Златните капи (германски: Goldhüte, еднина: Goldhut) — многу специфичен и редок вид археолошкиартефакт од Европа од бронзеното време. Досега се познати четири такви предмети („златни капи во облик на конус од типот на Шиферштат“). Тие се изработени од тенок лим од злато и однадвор биле прикачени на долги конусни и ободни навлаки за глава кои веројатно биле направени од некој органски материјал и служеле за стабилизирање на надворешниот златен лист. Познати се следните конусни златни капи:
Археолошките контексти на конусите не се целосно јасни; за берлинскиот примерок, контекстот е целосно непознат. Најмалку два од познатите примери (Берлин и Шиферштат) се чини дека биле намерно и внимателно закопани во антиката.
Иако ниедно не може точно да се датира, нивната технологија сугерира дека најверојатно биле направени меѓу 1400-800 г. пр. н.е.
Капите се поврзани со културата на тумулитеод бронзеното време и културата на Урнфилд. Нивните блиски сличности во симболиката и техниките на производство се сведоштво за кохерентна култура од бронзеното време на широка територија во западна и централна Европа. Споредлива златна наметка била пронајдена во Молд, Флинтшир, во северниот дел на Велс, која била направена малку порано.
Се претпоставува дека златните капи од Шиферштадовиот тип во облик на конус се поврзани со голем број споредливи златни капи и златни листови во облик на круна од Ирска (Комерфордова круна, пронајдена во 1692 и оттогаш изгубена) и атлантскиот брег на Шпанија (круни од златни листови, како Акстроки и Ајро) како и разни златни чинии, садови, орнаменти и дијадеми (како Велемската дијадема од Унгарија) од цела централна и северна Европа. Според Спербер (2003 година), конусните златни капи од Шиферштадовиот тип веројатно водат потекло од контакт со културите од атлантското бронзено време.[1]
Се претпоставува дека златните капи служеле како религиозни обележја за божествата или свештениците на сончевиот култ кој тогаш бил широко распространет во Централна Европа.[4][5][6] Нивната употреба како покривка за глава е многу веројатна поради фактот дека трите од четирите примероци имаат проширување како капа на дното на конусот и нивните отвори се овални (не тркалезни), со дијаметри и форми приближно еднакви на оние на човечкиот череп. Фигуралниот приказ на објект кој личи на конусна капа на камена плоча на гробот на кралот во Кивик, Јужна Шведска, силно ја поддржувал нивната поврзаност со религијата и култот, како и фактот дека познатите примери се чини дека биле внимателно депонирани (закопани).[7]
Обидите да се дешифрира украсот на златните капи укажуваат на тоа дека нивната култна улога е придружена или дополнета со нивната употреба како сложени календарски уреди. Дали тие навистина биле користени за тие цели или можеби само го презентирале основното астрономско знаење, останува непознато.
Календари
Берлинска златна капа
Златните конуси се прекриени со ленти од орнаменти по целата површина. Орнаментите - главно дискови и концентрични кругови, понекогаш тркала - биле удирани со печати, ролни или чешли. Постарите примери (Авантон, Шиферштад), демонстрираат поограничен опсег на украси од оние по нив.
Веројатно украсите на сите познати златни капи претставуваат систематски секвенци во однос на бројот и видовите на украси по лента.
Езелсдорф-Бух
Шиферштад
Детално истражување на примерот од Берлин, кое е целосно зачувано, укажувало на тоа дека симболите веројатно претставуваат месечев календар. Објектот можеби дозволувал одредување датуми или периоди и во лунарниот и во сончевиот календар.
Бидејќи точното познавање на сончевата година било од посебен интерес за одредување на религиозно важни настани како летната и зимската краткоденица, доколку астрономското знаење било прикажано на Златните капи, тоа ќе било од голема вредност за општеството од бронзеното време. Дали шапките навистина биле користени за дасе одредат такви датуми или дали тие воопшто имаат такво знаење, останува непознато.
Функциите претпоставени досега овозможуваат броење на временски единици до 57 лунарни месеци. Едноставно множење на таквите вредности исто така може да дозволи пресметување на подолги периоди, на пр. метонски циклуси.
Секој симбол, или секој прстен на симбол, можеби означува еден ден. Освен украсните ленти кои вклучуваат различен број прстени, можеби има и посебни симболи и зони во интеркаларни области, кои веројатно се додавале или одземале од односните периоди.
Системот на оваа математичка функција вклучен во уметничката орнаментика досега не е целосно дешифриран, но бил направен обид за шематско проучување на Берлинската златна капа и периодите што може да ги разграничи.
Во принцип, според оваа теорија, почнувајќи со зона Z, збир се постигнува со собирање на релевантен соседен број на соседни делови: Z ... Zi+n. За да се постигне еквивалентната лунарна или сончева вредност, од почетната сума треба да се одземе збирот на симболите од интеркаларната зона(и) во преброената област.
Берлинска златна капа, детали Теоријата на календарот.
Илустрацијата ја прикажува соларниот приказ лево и лунарниот на десната страна. Црвените или сините полиња во зоните 5, 7, 16 и 17 се интеркаларни зони.
Вредностите во поединечните полиња се постигнуваат со множење на бројот на симболи по зона со бројот на прстени или кругови вградени во секој доминантен симбол. На специјалните симболи во зоната 5 им е доделена вредноста „38“, според нивниот број.
(На пример: Зона 12 е доминирана од 20 повторувања на удираниот симбол бр.14, симбол на кружен диск опкружен со 5 концентрични кругови. Според тоа, симболот има вредност од 20 × 5 = 100. Симболите на помалите прстени поставени помеѓу поголемите повторувања на бр. 14 се сметаат за обични орнаменти и поради тоа не се бројат.)
Преку овој систем, капите можат да се искористат за пресметување на месечевиот сончев календарски систем, односно за директно читање на лунарни или сончеви датуми, како и за конверзија меѓу нив.
Берлинска златна капа, детали
Табелата може да се користи на ист начин како што веројатно биле оригиналните Златни капи. За да се одреди бројот на денови во одреден временски период (жолти полиња), се додаваат вредностите на обоените полиња погоре и со тоа се достигнува средна сума. Ако е вклучена некоја од црвените интеркаларни зони, нивниот збир мора да се одземе. Ова овозможува пресметување на 12, 24, 36, 48, 54 и 57 синодски месеци во лунарниот систем и од 12, 18, 24, 36, 48, 54 и 57 соларни месеци (т.е. дванаесеттини од тропската година).
(На пример: за да се одреди 54 месечен циклус во лунарниот систем, се додаваат нумеричките вредности на зелените или сините зони од 3 до 21, достигнувајќи сума од вкупно 1.739 денови. Потоа, од ова, треба да се одземат вредностите на црвените „меѓукаларни“ полиња 5, 16 и 17, резултатот е 1739 - 142 = 1597 дена, или 54 синодски месеци, секој месец со 29.5305 денови.)
Целокупното несовпаѓање од 2 дена до астрономски точната вредност веројатно било резултат на мала непрецизност при набљудувањето на синодскиот и сончевиот месец во бронзеното време.
Слични симболи може да се забележат и на златните чинии на складиштето на Еберсвалде. Според Новиот музеј во Берлин: „Златните садови во складиштето во Еберсвалде носат сонце и кружни симболи како оние на златната капа во Берлин. Некои од нив имаат иинформации за календарот.“[8]
Производство
Досега познатите златни капи се направени од златна легура која содржи 85-90% злато, околу 10% сребро и траги од бакар и калај (< 1% секоја). Се изработуваат од единечни лесни парчиња златен лим, зачукан до тенкост помеѓу 0,25 милиметри (Шиферштад) и 0,6 милиметри (Берлин). Според тоа, конусите се изненадувачки лесни со оглед на нивната големина. Примерот Езелсдорф, со големина од 89 центиметри во висина, тежи само 280 грама.
Поради триболошките карактеристики на материјалот, тој има тенденција да се стврднува со зголемувањето на деформацијата (види еластичност), зголемувајќи го неговиот потенцијал за пукање. За да се избегне пукање, би била неопходна исклучително изедначена деформација. Дополнително, материјалот мора да се омекне со постојано загревање на температура од најмалку 750 °C.
Бидејќи златната легура има ниска точка на топење од околу 960 °C, би била потребна многу внимателна контрола на температурата и процес на изотермално загревање, за да се избегне топење на која било површина. За ова, занаетчиите од бронзеното време можеби користеле оган од јаглен или печки слични на оние што се користат за керамика. Температурата може да се контролира само со додавање воздух, со помош на мев.
Имајќи ги предвид триболошките услови и техничките средства достапни во тој период, производството и на неукрасена златна капа би претставувало големо техничко достигнување.
Во текот на нивното понатамошно производство, златните капи биле украсени со редови радијални украсни ленти, бркани во метал. За да се овозможи ова, тие веројатно биле наполнети со кит или терен заснован на смола од дрво и восок; во примерокот на Шиферштад, биле зачувани вакви траги. Тенкиот златен лист бил направен со бркање: алатките слични на печат или калапи кои ги прикажуваат поединечните симболи биле постојано втиснати (или валани по) надворешноста на златото. Се користеле и чешли.
Златните капи првпат биле собрани за споредба и поставени во поширок контекст на културата на Европа од бронзеното време на изложба во 1999 година во Бон, Богови и херои од бронзеното доба: Европа во времето на Одисеј. Најчесто, тие се сместени во посебни музеи, во Берлин (Музеј на праисторија и рана историја), Спајер (Историски музеј на палатинат, Шиферштатовиот примерок), Нирнберг (Германски национален музеј, во Езелсдорф) и Сеинт-Гермаин-ен-Лај (Национален музеј Ар).
Поврзано
Леиров шлем – златен шлем од бронзеното време од Галиција, СЗ Иберија
Небрески небесен диск – уште еден централноевропски метален објект од бронзеното доба кој изразува напредни знаења за астрономијата, помеѓу 1700 и 2100 пр. н.е.
↑Sperber, Lothar (2003). Springer, Tobias (уред.). Gold und Kult der Bronzezeit. Germanisches Nationalmuseum, Nuremberg. стр. 211. ISBN3-926982-95-0. Die spezifische Form der Goldhüte vom Typus Schifferstadt und ihre Konzentration auf die westliche ürnenfelderkultur und ihre mittelbronzezeitlichen Vorläufer ist damit noch nicht erklärt. Hier hilft vielleicht ein typologischer Aspekt weiter. Denn rein formal kann der Typus Schifferstadt als Synthese der kalottenförmigen Goldhüte der atlantischen Bronzezeitkulturen und der rein kegelförmigen Zeremonialhüte mit Krempe, wie sie durch den nordischen Typus Kivik (Abb. 3, 4) und durch die Priesterstatuetten der Nuraghen-Kultur Sardiniens (Abb. 7, 8) überliefert sind, gesehen werden. Stimmt dies, dann entstand der Typus der Goldhüte von Schifferstadt und »Berlin« im Kontakt mit den atlantischen Bronzezeitkulturen und im Raum der westlichen ürnenfelderkultur, das heißt am ehesten auf zentralfranzösischem Gebiet oder, genereller gesagt, westlich des Rheins." English translation: "The specific form of the gold hats of the Schifferstadt type and their concentration on the western Urnfield culture and its Middle Bronze Age predecessors is thus not yet clear. Here perhaps a typological aspect helps further. From a purely formal point of view, the Schifferstadt type can be seen as a synthesis of the dome-shaped gold hats of the Atlantic Bronze Age cultures and the purely conical ceremonial hats with brim, as they have been handed down by the Nordic Kivik type and by the priestly statuettes of the Nuragic culture of Sardinia. If this is correct, then the type of the gold hats of Schifferstadt and "Berlin" originated in contact with the Atlantic Bronze Age cultures and in the area of the western Urnfield culture, that is most likely in central French territory or, more generally, west of the Rhine.
↑Randsborg, Klavs (2006). „Calendars of the Bronze Age“. Acta Archaeologica. 77: 62–90. doi:10.1111/j.1600-0390.2006.00047.x. The brimmed hat, likely of the Sun god, is also depicted on the rock-carving panels of the Kivik grave of the transition from Period II to III and in the form of gold-foil hats found in Central Europe. Notably, the same brimmed hat makes up the point of the famous female spiral decorated belt-plates of Period II; on the better executed specimen the brim is clearly indicated as a step between the disc of the Sun (with spirals) and the tall point/hat. The image of the sun is here rendered both as we always see it and in the shape of an anthropomorphic element, the hat. In fact, other messages are hidden in the spirals.
↑„Life and Belief During the Bronze Age" Neues Museum, Berlin“. Посетено на 13 March 2022. What is especially fascinating is the ornamentation on the [Berlin gold hat] in which a complex counting system is encoded, enabling calendar calculations, especially the 19-year cycle of the sun and the moon. ... The star at the tip symbolises the sun, with the sickles and eye patterns representing the moon and Venus, while the circular ornaments can equally be interpreted as depictions of the sun or the moon. … The cycle of the sun determines day and nigh and the seasons, while the moon determines the division of the year into months and days. But the lunar year is eleven days shorter than the solar year. Even as early as the 2nd millennium BC intercalary days were inserted to bring the solar and lunar cycles into alignment. This knowledge is reflected in the ornamentation of the Gold Hat. The stamped patterns should be read as a calendar. For instance, the number of circles in certain decorative areas equals the twelve lunar periods of 354 days. If the patterns in other decorative areas are added, this gives the 365 days of the solar year. It takes 19 years for the solar year and the lunar year to align again. In the ornamentation of the hat the fact is encoded that seven lunar months need to be inserted into the 19-year cycle. Other calculations can be made as well, such as the dates of eclipses of the moon. (…) The golden hats show that astronomical knowledge was combined with cult activities… They were apparently worn over several generation and at some point buried in the ground in a sacred act to protect them from desecration and to place them in the realm of the gods. It seems that Bronze Age rulers combined worldly and spiritual power.
↑Sperber, Lothar (2003). Springer, Tobias (уред.). Gold und Kult der Bronzezeit. Germanisches Nationalmuseum, Nuremberg. стр. 215–216. ISBN3-926982-95-0. das Grab von Kivik einerseits durchaus den Schwertträgergräbern der Nordischen Bronzezeit entsprich. Andererseits verweist der einzigartige Bild- und Symbolzyklus seiner Grabkammer auf eine besondere religiöse Dimension. Eröffnet wird die Bildreihe mit der emblematischen Darstellung eines Kegelhutes zwischen zwei Zeremonialäxten. Die Vermutung liegt nahe, dass der Grabherr zu Lebzeiten nicht nur durch das Statussymbol des Schwertes ausgezeichnet war, sondern auch durch den priesterlichen Kegelhut und Zeremonialäxte und somit auch speziell priesterliche Funktion innehatte. [...] Die gleiche enge Verbindung von profanem, durch das Schwert symbolisiertem Adel und speziell priesterlicher Funktion ist auch auf einigen Felsbildern der Region Bohusiän in Schweden zu finden. Sie zeigen schwertgerüstete Personen, angetan mit dem hohen Kegelhut und beide Arme im Betergestus erhoben. Hervorzuheben ist dabei das kleine Felsbild von Gatemarken, das durch das »Beilklingen«-Symbol, kombiniert mit dem Radsymbol, ganz speziell mit dem Grab von Kivik verbunden ist." English translation: "On the one hand, the tomb of Kivik corresponds to the sword-bearer tombs of the Nordic Bronze Age. On the other hand, the unique pictorial and symbolic cycle of its burial chamber points to a special religious dimension. The series of pictures opens with the emblematic representation of a conical hat between two ceremonial axes. The assumption suggests that the tomb lord was distinguished during his lifetime not only by the status symbol of the sword, but also by the priestly conical hat and ceremonial axes and thus also held specifically priestly functions. [...] The same close connection of profane nobility symbolized by the sword and specifically priestly function is also found on some rock images of the Bohusiän region in Sweden. They show sword-armored persons, dressed with the high conical hat and both arms raised in prayer gesture. The small petroglyph of Gatemarken, which is specifically linked to the tomb of Kivik by the "axe blade" symbol combined with the wheel symbol, is noteworthy.
↑Pasztor, Emilia (Spring 2015). „Symbols of Atmospheric Phenomena in Bronze Age Depictions“. Hungarian Archaeology e-Journal. a very important symbol consisting of five circles, for which there are numerous known analogies ... can be found on the famous, so-called Golden Cone of Ezelsdorf-Buch or the Berlin Gold Hat, both from the Late Bronze Age (14th–8th centuries B.C.), as well as on the famous gold diadem from one of the Mycenaean shaft graves
↑Hansen, Rahlf; Rink, Christine (2008). „Kalender und Finsternisse - einige Überlegungen zur bronzezeitlichen Astronomie“. Во Wolfschmidt, Gudrun (уред.). Prähistorische Astronomie und Ethnoastronomie. Norderstedt bei Hamburg: Books on Demand. стр. 401–431. ISBN978-3-8370-3131-7.
↑Hansen, Rahlf; Rink, Christine (2014). „Die Zahlenkombination 32/33 als Indikator für einen plejadengeschalteten Lunisolarkalender“. Во Wolfschmidt, Gudrun (уред.). Der Himmel über Tübingen. tredition GmbH. стр. 401–431. ISBN978-3-7323-1896-4.
↑Bouzek, Jan (2018). Studies of Homeric Greece. Charles University. стр. 205. ISBN978-80-246-3561-3. The West Bohemian gold roundels with twelve bosses are simplified calendars of the gold cones.
↑„Two appliqués“. National Museum of Slovenia. 2022. These extraordinary appliqués were part of treasures deposited in the Bronze Age as an offering to gods on the shore of Lake Bled. The prestigious gold appliqués also indicate that the lake was an important centre of a cult. ... Similar appliqués have been discovered in Switzerland, Bavaria and Hungary, mainly in Bronze Age fortified settlements and in the graves of wealthy women. ... The ornamentation bears markings of the solar and lunar year.
↑„Golden collar“. Neues Museum, Berlin. Посетено на 13 March 2022. There are three such gold collars in the museum, which are thought to be from three different hoards found close together. They were found together with gold wire and necklaces of bone and amber beads and shells. they are particularly important in terms of both crafting and cultural history and probably belonged to a woman of high social status. They are decorated with circular ornamentation and thus similar to the roughly contemporary Berlin Gold Hat and the Eberswalde golden bowls.
↑Pasztor, Emilia (Spring 2015). „Symbols of Atmospheric Phenomena in Bronze Age Depictions“. Hungarian Archaeology e-Journal. finds have also come to light in Hungary that are similar from an archaeoastronomical perspective to the Nebra sky disk, or hold even more possibilities for scientific analysis. One example is the gold bracelet from Dunavecse ... Its system of motifs and symbols is much more complex and richer than that of the sky disk. Two solar disks can be clearly identified at the meeting point of the tendril-like curves, which either represent the arc of the crescent moon or the prow of a boat. Between the two solar disks there is a very important symbol consisting of five circles, for which there are numerous known analogies. This can be found on the famous, so-called Golden Cone of Ezelsdorf-Buch or the Berlin Gold Hat, both from the Late Bronze Age (14th–8th centuries B.C.), as well as on the famous gold diadem from one of the Mycenaean shaft graves, which was perhaps contemporaneous.
↑„Golden Ceremonial Hat / Heegermühle disc“. Neues Museum Berlin. Other Bronze Age items prove that astronomical knowledge was often preseved in coded form on valuable and sacred objects. ... Especially impressive are the solar and lunar calendars numerically encoded in the ornamentation of the belt disc from Heegermühle in Brandenburg, Germany.
↑„Avanton Cone" Musée d'Archaeologie Nationale, Paris“. Посетено на 8 April 2022. Il est assez significatif que le seul cône dont le contexte archéologique nous soit connu, le chapeau de Schifferstadt, ait été découvert associé à trois haches à talon, organisées de façon rayonnante sur le rebord du chapeau, le talon délicatement posé en appui contre la calotte centrale, selon une composition qui ne doit rien au hasard. On retrouve cette combinaison cône/haches sur certaines stèles gravées d’Europe du Nord notamment à Kivik en Suède." English translation: "It is quite significant that the only cone whose archaeological context is known to us, the Schifferstadt hat, was discovered associated with three heel axes, arranged in a radial manner on the brim of the hat, the heel delicately resting against the central cap, in a composition that owes nothing to chance. One finds this cone/axe combination on certain engraved stelae of Northern Europe, notably at Kivik in Sweden.
↑Sperber, Lothar (2003). Springer, Tobias (уред.). Gold und Kult der Bronzezeit. Germanisches Nationalmuseum, Nuremberg. стр. 215–216. ISBN3-926982-95-0. das Grab von Kivik einerseits durchaus den Schwertträgergräbern der Nordischen Bronzezeit entsprich. Andererseits verweist der einzigartige Bild- und Symbolzyklus seiner Grabkammer auf eine besondere religiöse Dimension. Eröffnet wird die Bildreihe mit der emblematischen Darstellung eines Kegelhutes zwischen zwei Zeremonialäxten. Die Vermutung liegt nahe, dass der Grabherr zu Lebzeiten nicht nur durch das Statussymbol des Schwertes ausgezeichnet war, sondern auch durch den priesterlichen Kegelhut und Zeremonialäxte und somit auch speziell priesterliche Funktion innehatte. [...] Die gleiche enge Verbindung von profanem, durch das Schwert symbolisiertem Adel und speziell priesterlicher Funktion ist auch auf einigen Felsbildern der Region Bohusiän in Schweden zu finden. Sie zeigen schwertgerüstete Personen, angetan mit dem hohen Kegelhut und beide Arme im Betergestus erhoben. Hervorzuheben ist dabei das kleine Felsbild von Gatemarken, das durch das »Beilklingen«-Symbol, kombiniert mit dem Radsymbol, ganz speziell mit dem Grab von Kivik verbunden ist." English translation: "On the one hand, the tomb of Kivik corresponds to the sword-bearer tombs of the Nordic Bronze Age. On the other hand, the unique pictorial and symbolic cycle of its burial chamber points to a special religious dimension. The series of pictures opens with the emblematic representation of a conical hat between two ceremonial axes. The assumption suggests that the tomb lord was distinguished during his lifetime not only by the status symbol of the sword, but also by the priestly conical hat and ceremonial axes and thus also held specifically priestly functions. [...] The same close connection of profane nobility symbolized by the sword and specifically priestly function is also found on some rock images of the Bohusiän region in Sweden. They show sword-armored persons, dressed with the high conical hat and both arms raised in prayer gesture. The small petroglyph of Gatemarken, which is specifically linked to the tomb of Kivik by the "axe blade" symbol combined with the wheel symbol, is noteworthy.Sperber, Lothar (2003). Springer, Tobias (ed.). Gold und Kult der Bronzezeit. Germanisches Nationalmuseum, Nuremberg. pp. 215–216. ISBN3-926982-95-0. das Grab von Kivik einerseits durchaus den Schwertträgergräbern der Nordischen Bronzezeit entsprich. Andererseits verweist der einzigartige Bild- und Symbolzyklus seiner Grabkammer auf eine besondere religiöse Dimension. Eröffnet wird die Bildreihe mit der emblematischen Darstellung eines Kegelhutes zwischen zwei Zeremonialäxten. Die Vermutung liegt nahe, dass der Grabherr zu Lebzeiten nicht nur durch das Statussymbol des Schwertes ausgezeichnet war, sondern auch durch den priesterlichen Kegelhut und Zeremonialäxte und somit auch speziell priesterliche Funktion innehatte. [...] Die gleiche enge Verbindung von profanem, durch das Schwert symbolisiertem Adel und speziell priesterlicher Funktion ist auch auf einigen Felsbildern der Region Bohusiän in Schweden zu finden. Sie zeigen schwertgerüstete Personen, angetan mit dem hohen Kegelhut und beide Arme im Betergestus erhoben. Hervorzuheben ist dabei das kleine Felsbild von Gatemarken, das durch das »Beilklingen«-Symbol, kombiniert mit dem Radsymbol, ganz speziell mit dem Grab von Kivik verbunden ist." English translation: "On the one hand, the tomb of Kivik corresponds to the sword-bearer tombs of the Nordic Bronze Age. On the other hand, the unique pictorial and symbolic cycle of its burial chamber points to a special religious dimension. The series of pictures opens with the emblematic representation of a conical hat between two ceremonial axes. The assumption suggests that the tomb lord was distinguished during his lifetime not only by the status symbol of the sword, but also by the priestly conical hat and ceremonial axes and thus also held specifically priestly functions. [...] The same close connection of profane nobility symbolized by the sword and specifically priestly function is also found on some rock images of the Bohusiän region in Sweden. They show sword-armored persons, dressed with the high conical hat and both arms raised in prayer gesture. The small petroglyph of Gatemarken, which is specifically linked to the tomb of Kivik by the "axe blade" symbol combined with the wheel symbol, is noteworthy.
Петер Шауер: Die Goldblechkegel der Bronzezeit – Ein Beitrag zur Kulturverbindung zwischen Orient und Mitteleuropa. Хабелт, Бон 1986 година.ISBN3-7749-2238-1ISBN3-7749-2238-1
Марк Шмит: Von Hüten, Kegeln und Kalendern oder Das blendende Licht des Orients. во: Ethnographisch-Archäologische Zeitschrift. Берлин 43.2002 година, стр. 499-541.ISSN0012-7477
Вернер Шретер, Карл-Фридрих Лебкухер, Александар Кох (уред.), Лотар Спербер: Der Goldene Hut von Schifferstadt (Музејска книга), Historisches Museum der Pfalz Speyer, Speyer 2008
_01.jpg)
.jpg)
