S Златна Рипка

S Златна Рипка

S Златна Рипка е најсветлата поединечна ѕвезда во NGC 1910, опкружена со долната „спирална рака“. Светлата ѕвезда во долната десна магливост(N119) е R85. Автор: ESO
Податоци од набљудување Епоха J2000      Рамноденица J2000
Соѕвездие	Златна Рипка
Ректасцензија	05ч 18м &1000000000014357200000014,3572с[1]
Деклинација	−69° 15′ &1000000000000114800000001,148″[1]
Прив. величина (V)	8.6 – 11.5[2]
Особености
Спектрален тип	B8/9eq – F0/5:Iae[3]
U−B Боен показател	–0.98[4]
B−V Боен показател	+0.11[4]
Променлив тип	S Златна Рипка[2]
Астрометрија
Радијална брзина (Rv)	+228[5] км/с
Сопствено движење (μ)	Рект: 1.735[1] млс/г Дек.: 0.280[1] млс/г
Паралакса (π)	0.0073 ± 0.0371[1] млс
Оддалеченост	169,000 сг (51,800 пс)
Апсолутна величина (MV)	–7.6 (1965) –10.0 (1989)[6]
Податоци
Маса	24+16 2[7] M☉
Податоци
1989 (максимум)
Полупречник	380[8] R☉
Површ. грав. (log g)	0.6[8]
Сјајност	910,000[6] L☉
Температура	8,500[6] K
Податоци
1985 (минимум)
Полупречник	100[8] R☉
Површ. грав. (log g)	1.6[8]
Сјајност	1,400,000[8] L☉
Температура	20,000[8] K
Податоци
1965 (длабочински минимум)
Сјајност	2,000,000[6] L☉
Температура	35,000[6] K
Други ознаки
CD-69 295, HD 35343, CPD-69 356, IRAS 05182-6918, AAVSO 0518-69.
Наводи во бази
SIMBAD	— податоци

S Златна Рипка (S Doradus, исто така познат како S Dor) ― една од најсветлите ѕвезди во Големиот Магеланов Облак, придружна галаксија на Млечниот Пат, сместена на приближно 160.000 светлосни години од нас. Ѕвездата е сјајна сина променлива ѕвезда и една од најсјајните ѕвезди кои се познати, со сјајност што варира многу над и под 1.000.000 пати поголема од сјајноста на Сонцето, иако е премногу далеку за да биде видена со голо око.

S Златна Рипка била забележана во 1897 година како необична и променлива ѕвезда, од Секиевиот тип I со светли линии H_α, H_β и H_γ.^[9] Формалното признавање како променлива ѕвезда дошло со доделувањето на името S Златна Рипка (S Doradus) во 1904 година во вториот додаток на Каталог на променливи ѕвезди.^[10]

Ѕвездата била набљудувана многу пати во текот на следните децении. Во 1924 година, таа била опишана како „класа од типот на P Лебед“ и заведена со фотографска величина 9,5.^[11] Во 1925 година, нејзината апсолутна величина била проценета на -8,9.^[12] Во 1933 година била наведена како ѕвезда Beq со 9. величина со светли водородни линии.^[13] Таа била најсјајната ѕвезда позната во тоа време.^[14][15]

Во 1943 година, променливоста била толкувана како резултат на затемнување на бинарен придружник, кој кружи со период од 40 години.^[16] Ова било побиено во 1956 година, кога променливоста била опишана како неправилна, а спектарот како A0 со профили од типот на P Лебед и емисија за многу спектарски линии. Било забележано дека осветленоста опаѓа за 0,8 величини од 1954 до 1955 година.^[17] Во исто време, S Златна Рипка била забележан како слична на Хабл-Сендиџови променливи ѕвезди, сјајни сини променливи ѕвезди откриени во M31 и M33 .^[18] Краткиот минимум од 1955 година бил проследен со длабок минимум во 1964 година, кога спектарот бил спореден со Ета Кобилица во силен контраст со средниот спектар А при нормална осветленост.^[19]

До 1969 година природата на S Златна Рипка сè уште била неизвесна, било сметано за веројатно ѕвезда пред главната низа,^[20] но во текот на следната деценvија консензусот бил решен за променливите ѕвезди од типот S Златна рипка и Хабл-Сендеџовите променливи ѕвезди кои еволуирале како масивни суперџинови.^[21][22] На крајот им било дадено името „luminous blue variables“ („сјајни сини променливи ѕвезди“) во 1984 година, измислено делумно поради сличноста на скратеницата LBV со добро дефинираната класа LPV (Long-period variable star; Долгопериодична променлива ѕвезда) на променливи ѕвезди.^[23] Системот за класификација дефиниран во Општиот каталог на променливи ѕвезди го датира ова и затоа скратеницата SDOR е користена за LBV.^[24]

S Златна Рипка е најсветлиот член на расеаното јато NGC 1910, познато и како ѕвездено здружение LH41, видливо преку двоглед како светла кондензација во главната лента на Големиот Магеланов Облак (ГМО). Ова е во рамките на оддавната маглина N119, која има карактеристичен спирален облик.^[25] Таа е една од видливо најсветлите поединечни ѕвезди во ГМО, понекогаш и најсветлата.^[26] Има само неколку други ѕвезди со 9. величина во ГМО, како што е жолтиот хиперџин HD 33579.^[27]

Постојат неколку збиени јата во близина на S Златна Рипка, во рамките на општата здружение NGC 1910/LH41. Најблиската е оддалечена помалку од четири лачни минути, содржи две од трите ѕвезди типот на WO во целиот ГМО, а целото јато е приближно иста светлина како S Златна Рипка. Малку подалеку е NGC 1916. Друга сјајна сина променлива ѕвезда, R85, е оддалечена само две лачни минути. Ова богато подрачје за ѕвездообразба, исто така, е домаќин на една трета Волф-Рајеова ѕвезда, најмалку десет други суперџинови и најмалку десет ѕвезди од класата О.^[28]

S Златна Рипка има голем број на ѕвезди блиски придружници. Вашингтонскиот каталогот на двоѕвезди наведува две ѕвезди со 11. величина оддалечени 5 лачни секунди, што на растојание од ГМО е околу четири светлосни години.^[29] Пронајден е многу поблизок придружник со помош на Сензорот за фино водење при Вселенскиот телескоп Хабл, оддалечен 1,7 секунди и послаб за четири величини.^[30] Има и други блиски ѕвезди, особено еден суперџин од типот на OB со 12. величина на 13 секунди.^[31]

Оваа ѕвезда припаѓа на сопствената истоимена класа наречена променливи ѕвезди од типот на S Златна Рипка, исто така означени како сјајни сини променливи ѕвезди или ССПЅ. ССПЅ покажуваат долги бавни промени во осветленоста, испрекинати со повремени испади. S Златна Рипка е вообичаена ѕвезда со светлинска величина 9, која варира за неколку десетини од светлинската величина во временски размери од неколку месеци, надредена на варијации од околу светлинска величина што трае неколку години. Крајниот опсег на овие варијации е од околу видлива величина 8,6-10,4. На секои неколку децении покажува подраматично намалување на осветленоста, до величина од 11,5. Природата на варијацијата е донекаде невообичаена за ССПЅ; S Златна Рипка е вообичаено во состојба на избувнување, со само повремено избледување до состојба на мирување што е вообичаена за повеќето ѕвезди во класата.^[32]

Бојата на S Златна Рипка се менува како што се менува нејзината осветленост, а таа е најсина кога ѕвездата е најбледа.^[8] Во исто време, спектарот покажувал драматични промени. Тоа е вообичаено краен средно А суперџин од типот средно A, со профили од типот на P Лебед на многу линии (на пр. A5eq или A2/3Ia⁺e^[33]). При максимална осветленост, спектарот може да стане ладен како суперџин F, со силни јонизирани метални линии и речиси никакви составни делови за емисија.^[26] При минимална осветленост, во спектарот навладејува емисијата, особено забранетите линии на Feii но и хелиум и други метали. На длабокиот минимум овие особини се уште поизразени, а се појавува и емисија на Feiii.^[19]

Обидите да биде идентификувана регуларноста во непредвидливите промени на осветленоста наведуваат период од околу 100 дена за малите варијации на замавот во близина на максималната осветленост. При минимална осветленост, сметано е дека овие микроваријации се случуваат со периоди до 195 дена. Побавните варијации се одликуваат со период од 6,8 години, со интервал од 35-40 години помеѓу длабоките минимуми. Микроваријациите се слични на промените на осветленоста прикажани со променливите ѕвезди од типот на α Лебед, кои се помалку светлечки топли суперџинови.^[6]

Променливите ѕвезди од типот на S Златна Рипка (сјајните сини променливи ѕвезди) покажуваат различни состојби на мирување и избувнување. За време на фазата на мирување, сјајни сините променливи ѕвезди (ССПЅ) лежат долж дијагоналната лента во Херцшпрунг-Раселовиот дијаграм наречен Појас на нестабилност на S Златна Рипка, при што посјајните примери имаат пожешки температури.^[34]

Стандардната теорија е дека изблиците на сјајните сини променливи ѕвезди се случуваат кога загубата на маса се зголемува и крајно густиот ѕвезден ветер создава псевдофотосфера. Температурата паѓа додека непроѕирноста на ветрот не почне да се намалува, што значи дека сите изблици на ССПЅ достигнуваат температура околу 8.000-9.000 K. Сметано е дека болометриската сјајност за време на изблиците останува главно непроменета, но видливата сјајност се зголемува како што зрачењето се префрла од ултравиолетов во видлив опсег.^[35] Подробните истражувања покажале дека некои ССПЅ-и ја менуваат сјајноста од минимална на максимална. Пресметувано е дека S Златна Рипка е помалку сјајна при максимална осветленост (минимална температура), веројатно како резултат на потенцијалната енергија што оди во проширување на значителен дел од ѕвездата. AG Кобилица и HR Кобилица покажуваат слични намалувања на сјајноста во некои студии, но во најубедливиот случај, AFGL 2298 ја зголемил својата сјајност за време на неговите изблици.^[8]

Ретки поголеми избуви може да се појават како долготрајни подсветлечки супернови и се наречени лажни супернови. Причината за избувиет е непозната, но ѕвездата преживува и може да доживее повеќекратни ерупции. Ета Кобилица и P Лебед се единствените познати примери во Млечниот Пат, а S Златна Рипка не покажала таков избув.^[36]

Температурата на една сјајна сина променлива ѕвезда е тешко да биде одредена бидејќи спектрите се толку чудни и стандардните калибрации на бои не се применувани, така што промените на осветленоста поврзани со варијациите на осветленоста не можат точно да бидат пресметаат. Во рамките на маргините на грешка, често се претпоставуваше дека сјајноста останува константна за време на сите изблици на ССПЅ. Ова е веројатно ако избликот се состои само од непроѕирен ѕвезден ветер кој образура псевдофотосфера за да имитира поголема поладна ѕвезда.^[38]

Подобрата атмосферска физика и набљудувањата на промените на сјајноста за време на некои изливи на ССПЅ, фрлиле сомнеж врз првобитните модели.^[39] Атмосферата на S Златна Рипка била подробно моделирана помеѓу нормален минимум со величина 10,2 во 1985 година и максимум со величина 9,0 во 1989 година. Температурата била пресметана да падне од 20.000 K на 9.000 K, а сјајноста падна од 1,400,000 L_☉ до 708,000 L_☉. Ова одговара на зголемување на полупречникот на видливата површина на ѕвездата од 100 R_☉ до 380 R_☉.^[8] Поедноставна пресметка на варијацијата од длабокиот минимум од 1965 година со светлинска величина 11,5 до максимумот од 1989 година дава пад на температурата од 35.000 K на 8.500 K, а падот на сјајноста од 2,000,000 L_☉ до 910,000 L_☉.^[6] За краток период во текот на максимумот кон крајот на 1999 година, температурата дополнително се спуштила помеѓу 7.500 K и 8.500 K, без осветленоста да се промени забележително. Ова е нормално кај другите ССПЅ-и на максимум и е станува ладно колку што тие можат, но тоа не било видено во S Златна Рипка порано или оттогаш.^[26] Набљудувањата на AG Кобилица покажале дека секоја промена на сјајноста помеѓу минимумот и максимумот, може да се случи нагло во мал температурен опсег, при што светлината е приближно постојана во текот на остатокот светлинската крива.^[40]

Масата на една ССПЅ е тешко директно да биде пресметана освен ако не е во двоен систем. Површинската гравитација драматично се менува и е тешко да биде измерена од чудните спектарски линии, а полупречлникоте слабо дефиниран. Сметано дека ССПЅ-и се директни претходници на Волф-Рајеовата ѕвезда, но може да се или штотуку еволуирани од главната низа или послецрвени суперџинови ѕвезди со многу помала маса. Во случајот на S Златна Рипка, сегашната маса веројатно ќе биде во опсег од 20–45 M_☉.^[7][8]

• S Златна Рипка на Daviddarling.info
• S Златна Рипка на Jumk.de