နားအကြည်

သောတပသာဒ သည် ရုပ် (၂၈) ပါးတွင် တစ်ပါးအပါအဝင် ဖြစ်ပြီး၊ နားအကြည်ဓာတ်ဟုလည်း ခေါ်သည်။ ၎င်း၏ သဘောသဘာဝ၊ အလုပ်ကိစ္စ၊ ထင်ရှားပုံ နှင့် အကြောင်းတရားတို့ကို အောက်ပါအတိုင်း လေးမျိုးခွဲခြား၍ နားလည်နိုင်ပါသည်-

၁။ လက္ခဏာ

သောတပသာဒ၏ ပင်ကိုသဘောလက္ခဏာကို နှစ်မျိုးဖြင့် ဖွင့်ဆိုပါသည်-

(က) သဒ္ဒါရုံ၌ ထိခိုက်ခြင်းငှာ ထိုက်သော မဟာဘုတ်တို့၏ ကြည်လင်ခြင်းသဘော: သဒ္ဒါရုံ (အသံ) နှင့် တွေ့ထိရန်၊ ရိုက်ခတ်ရန် သင့်လျော်သော (သဒ္ဒါဘိဃာတာရဟ)၊ မိမိနှင့်အတူဖြစ်သော မဟာဘုတ်ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို ကြည်လင်စေသော (ဘူတပ္ပသာဒ) သဘော ဖြစ်သည်။
(ခ) ကြားလိုသောတဏှာလျှင် အကြောင်းရှိသော ကံကြောင့်ဖြစ်သော မဟာဘုတ်တို့၏ ကြည်လင်ခြင်းသဘော: အတိတ်ဘဝက သဒ္ဒါရုံကို ကြားလိုသော တဏှာ (သောတုကာမတာ = သဒ္ဒတဏှာ) ကို အရင်းခံ၍ ပြုခဲ့သော ကံကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာသည့် (ကမ္မသမုဋ္ဌာန)၊ မိမိနှင့်အတူဖြစ်သော မဟာဘုတ်ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို ကြည်လင်စေတတ်သော (ဘူတပ္ပသာဒ) သဘော ဖြစ်သည်။

၂။ ရသ

သဒ္ဒါရုံဘက်သို့ ဆွဲဆောင်ခြင်း: သောတပသာဒသည် ဝီထိစိတ်အစဉ်ကို သဒ္ဒါရုံများဘက်သို့ ဆွဲဆောင်ခြင်း (အာဝိဉ္ဆန) ကိစ္စကို ပြုလုပ်သည်။

၃။ ပစ္စုပဋ္ဌာန်

သောတဝိညာဏ်၏ တည်ရာဖြစ်ခြင်း: သောတပသာဒသည် ၎င်းကိုမှီ၍ ဖြစ်သော သောတဝိညာဏ်စိတ်အတွက် တည်ရာ (အာဓာရဘာဝ = ဝတ္ထုရုပ်) အဖြစ် ယောဂီ၏ ဉာဏ်တွင် ရှေးရှုထင်လာသည်။

၄။ ပဒဋ္ဌာန်

ကံကြောင့်ဖြစ်သော ကလာပ်တူ မဟာဘုတ်: သောတပသာဒသည် သဒ္ဒါရုံကို ကြားလိုသော တဏှာလျှင် အကြောင်းရင်းခံရှိသော ကံကြောင့်ဖြစ်သည့် (သောတုကာမတာနိဒါနကမ္မဇ)၊ မိမိနှင့်အတူ တစ်ကလာပ်တည်း၌ ဖြစ်သော မဟာဘုတ်ဓာတ်ကြီးလေးပါး (ဘူတ) ကို အနီးကပ်ဆုံးသော အကြောင်းအဖြစ် မှီ၍ ဖြစ်ပေါ်လာသည်။

တည်နေရာ နှင့် အထောက်အပံ့

တည်နေရာ: သောတပသာဒသည် နားပေါက်အတွင်းဘက်၌ လက်စွပ်သဏ္ဌာန်ရှိသော၊ နီ၍ စိုပြည်နုပျိုသော အမွေးနုများ ပေါက်ရာနေရာ၌ တည်ရှိသည်။ (၎င်းသည် ပသာဒသောတဖြစ်ပြီး၊ နားတစ်ခုလုံး အဆောက်အဦကို သသမ္ဘာရသောတဟု ခေါ်သည်။)
အထောက်အပံ့: ၎င်းသည် ကလာပ်တူ ဓာတ်ကြီးလေးပါး (ပထဝီ၊ အာပေါ၊ တေဇော၊ ဝါယော) တို့၏ ကျေးဇူးပြုမှု၊ စိတ်-ဥတု-အာဟာရတို့၏ ထောက်ပံ့မှု၊ ရုပ်ဇီဝိတ၏ စောင့်ရှောက်မှု၊ ဝဏ္ဏ-ဂန္ဓ-ရသ-ဩဇာတို့၏ ခြံရံမှုတို့ဖြင့် တည်ရှိနေပြီး၊ သောတဝိညာဏ်၏ မှီရာ (ဝတ္ထု) နှင့် သောတဒွါရဝီထိစိတ်တို့၏ ဖြစ်ရာ (ဒွါရ) ကိစ္စကို ဆောင်ရွက်သည်။

ရှုမှတ်ပုံ နည်းစနစ်

(နားအတွင်း၌ ကာယဒသကကလာပ်၊ ဘာဝဒသကကလာပ်များလည်း ရှိပြီး ၎င်းတို့ကို မျက်စိ၌ ရှုသကဲ့သို့ ရှုပါ။ ဤတွင် သောတဒသကကလာပ် ရှုပုံကို အဓိကထား ဖော်ပြပါမည်။)^[၁]

နေရာရှာဖွေခြင်း: နားအတွင်း အကြည်ဓာတ်ရှိနိုင်လောက်သော နေရာ၌ ဓာတ်ကြီးလေးပါးကို စူးစိုက်ရှုပါ။
ကလာပ်မြင်ခြင်း: ရုပ်ကလာပ်အမှုန်များ မြင်လာသောအခါ ကြည်လင်သော ကလာပ်တစ်ခုကို ရွေးပါ။
ပသာဒခွဲခြားခြင်း: ထိုကလာပ်အတွင်းရှိ ရုပ်များကို ဓာတ်ခွဲ၍ အကြည်ဓာတ် (ပသာဒ) ကို ဉာဏ်ဖြင့် ပိုင်းခြားယူပါ။
သောတပသာဒ ဟုတ်မဟုတ် စမ်းသပ်ခြင်း:

မိမိကိုယ်တွင်း အသံ (ဥပမာ- အသက်ရှူသံ) သို့မဟုတ် အပြင်မှ အသံ (ဥပမာ- ငှက်သံ) တစ်ခုခုကို အာရုံယူပါ။
ထိုအသံသည် မိမိပိုင်းခြားထားသော အကြည်ဓာတ်ကို လာ၍ ရှေးရှုရိုက်ခတ်ခြင်း (ထိခတ်ခြင်း) ရှိ၊ မရှိ ကြည့်ပါ။
အကယ်၍ အသံက လာ၍ ရိုက်ခတ်လျှင် ထိုအကြည်ဓာတ်သည် သောတပသာဒ ဖြစ်ပြီး၊ ထိုကလာပ်သည် သောတဒသကကလာပ် ဖြစ်သည်။
အကယ်၍ အသံက လာ၍ မရိုက်ခတ်လျှင် ထိုအကြည်ဓာတ်သည် သောတပသာဒမဟုတ်ဘဲ ကာယပသာဒသာ ဖြစ်နိုင်သည် (အဘယ်ကြောင့်ဆိုသော် နား၌ ကာယပသာဒလည်း ရှိပြီး၊ ထိမှုကို သိနိုင်သောကြောင့် ဖြစ်သည်)။ မှန်ကန်သော သောတပသာဒကို တွေ့သည်အထိ ကြိမ်ဖန်များစွာ ဆန်းစစ်ပါ။

၅။ ကလာပ်ဓာတ်ခွဲခြင်း: သောတဒသကကလာပ်ကို မှန်ကန်စွာ တွေ့ရှိသောအခါ ၎င်းအတွင်းရှိ ရုပ်ပရမတ် (၁၀) မျိုးကို ဉာဏ်ဖြင့် ခွဲခြားစိတ်ဖြာပါ။

၆။ လက္ခဏာရှုခြင်း: ရုပ်တစ်လုံးချင်းစီ၏ ကိုယ်ပိုင်သဘာဝလက္ခဏာကို ခွဲခြား၍ ရှုပါ။

၇။ ပြိုင်တူဖြစ်မှု ရှုခြင်း: ထိုရုပ် (၁၀) မျိုးလုံး ပြိုင်တူဖြစ်နေသည့် သဘောကို ဉာဏ်ဖြင့် မြင်အောင် ဆက်လက်ရှုပါ။

ဤနည်းလမ်းအတိုင်း ကျင့်ကြံခြင်းဖြင့် သောတပသာဒ၏ ပရမတ်သဘောကို ထိုးထွင်းသိမြင်နိုင်မည် ဖြစ်ပါသည်။^[၂]