အကုသိုလ်

တစ်စိတ်တစ်ပိုင်း ဖော်ပြချက်
ဗုဒ္ဓဘာသာ
သမိုင်း ဗုဒ္ဓဝင် ဂေါတမဗုဒ္ဓ သင်္ဂါယနာများ
ဓမ္မ\ ဝိနယ သစ္စာလေးပါး ခန္ဓာငါးပါး အနိစ္စ ဒုက္ခ အနတ္တ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် မဇ္ဈိမပဋိပဒါ သုညတ ကံ သံသရာ ၃၁-ဘုံ
ဗုဒ္ဓဘာသာ ကျမ်းစာများ တိပိဋက ပိဋကတ် သုံးပုံ ဝိနည်းပိဋကတ် သုတ်ပိဋကတ် အဘိဓမ္မာပိဋကတ်
ကျင့်စဉ်များ ရတနာသုံးပါး ဗုဒ္ဓ ဓမ္မ သံဃာ သီတင်းသီလ ငါးပါးသီလ ရှစ်ပါးသီလ ကိုးပါးသီလ ပါရမီ သမထ ဝိပဿနာ သတိပဋ္ဌာန် ဓုတင် ကမ္မဋ္ဌာန်း ဒုက္ကရစရိယာ
နိဗ္ဗာန် ပုထုဇဉ် ကိုရင် ရဟန်း သောတာပန် သကဒါဂါမ် အနာဂါမ် ရဟန္တာ ဧတဒဂ် ဘုရား
Traditions ထေရဝါဒ မဟာယာန တန္တရ တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာ
နိုင်ငံအလိုက် ဗုဒ္ဓဘာသာ ကမ္ဘောဒီးယား ကိုရီးယား ဂျပန် တရုတ် တိဗက် ထိုင်း ထိုင်ဝမ် ဗီယက်နမ် ဘူတန် မြန်မာ မွန်ဂိုးလီးယား ရုရှား လာအို သီရိလင်္ကာ အိန္ဒိယ
ရှု ပြော ပြင်

အကုသိုလ် [န+ကုသလ] သည် ကုသိုလ်၏ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်ပြီး ယေဘုယျအားဖြင့် မကောင်းမှု၊ အပြစ်ရှိသောတရား၊ မလိမ္မာသောသဘော၊ မကောင်းကျိုးကိုပေးတတ်သောတရားဟု အဓိပ္ပာယ်ရပါသည်။ ကျမ်းဂန်များ၌ အကုသလကို အောက်ပါအနက်အဓိပ္ပာယ်အမျိုးမျိုးဖြင့် ဖွင့်ဆိုထားပါသည်-

1. အပြစ်နှင့်တကွဖြစ်သော၊ ဘေးမကင်းသော: ဥပမာ- မကောင်းသော အကြံအစည်၊ အပြုအမူတို့သည် ဘေးရန်ကို ဖိတ်ခေါ်တတ်သည်။
2. မလိမ္မာသော: ဤလောက၊ တမလွန်လောက၏ အကျိုးစီးပွားကို မသိမမြင်ခြင်း၊ အမှန်ကိုမသိခြင်း။
3. ပညာမရှိသောသူ:
4. အာပတ်: ရဟန်းတော်များ ကျူးလွန်သော ဝိနည်းသိက္ခာပုဒ်ဆိုင်ရာ အပြစ်။
5. အပြစ်လည်းရှိ၊ မကောင်းကျိုးကိုလည်း ပေးတတ်သော၊ ကုသိုလ်၏ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်သောတရား: ဤသည်မှာ အဘိဓမ္မာ၌ အဓိကထားသော အဓိပ္ပာယ်ဖြစ်သည်။ အကုသိုလ်သဒ္ဒါသည် အပြစ်ရှိခြင်းနှင့် ဆင်းရဲသော အကျိုးဝိပါက်ကို ဖြစ်စေတတ်သည့် အနက်ကို ထင်ရှားစေသည်။
6. အနာ၊ ရောဂါ မကင်းသော: ကိလေသာဟူသော စိတ်၏အနာရောဂါနှင့် မကင်းခြင်း။
7. မလိမ္မာသူ၏အဖြစ်ဟူသော မောဟကြောင့် ဖြစ်သော: မောဟသည် အကုသိုလ်အားလုံး၏ အခြေခံဖြစ်သည်။^[၁]

အကုသိုလ်ဇောဟူသည် အကုသိုလ်စိတ်များ အစဉ်အတန်း စောခြင်းဖြစ်ပြီး၊ ၎င်း၏သဘာဝလက္ခဏာတို့ကို အောက်ပါအတိုင်း (၂) နည်းဖြင့် ဖွင့်ဆိုပါသည်-

ပထမနည်း (အနုဋီ၊၁၊၁၂၆ အရ):

1. လက္ခဏာ: အပြစ်နှင့်တကွဖြစ်ခြင်း၊ မကောင်းသောဆင်းရဲအကျိုးကို ပေးခြင်းသဘော။
2. ရသ: အကျိုးမဲ့ကို ဖြစ်စေခြင်း၊ မကောင်းကျိုးကို ဖြစ်စေခြင်း (ကိစ္စ)။
3. ပစ္စုပဋ္ဌာန်: စိတ်အစဉ်ကို ညစ်နွမ်းစေတတ်သော သဘောတရား (ဥပဋ္ဌာနာကာရ)။
4. ပဒဋ္ဌာန်: အယောနိသောမနသိကာရ (အကြောင်းအကျိုးကို မှားယွင်းစွာနှလုံးသွင်းခြင်း)။

ဒုတိယနည်း (တစ်နည်း): (အကုသိုလ်တရားတို့သည် စင်စစ် ကဲ့ရဲ့ထိုက်သောကြောင့်)

1. လက္ခဏာ: အပြစ်နှင့်တကွ ဖြစ်ခြင်းသဘော။
2. ရသ: စိတ်အစဉ် ညစ်နွမ်းသည်၏အဖြစ်နှင့် ပြည့်စုံခြင်း (သမ္ပတ္တိ)။
3. ပစ္စုပဋ္ဌာန်: မကောင်းသော အနိဋ္ဌဝိပါကအကျိုးရှိမှု (ဖလ)။
4. ပဒဋ္ဌာန်: အယောနိသောမနသိကာရ။^[၂]

အကုသိုလ်တရားတို့သည် ကိလေသာတည်းဟူသော စိတ်၏ထိုးကျင့်ကိုက်ခဲမှု၊ အနာရောဂါရှိခြင်း၊ အပြစ်အနာအဆာများရှိခြင်း (သာဝဇ္ဇ)၊ မလိမ္မာမှု အဝိဇ္ဇာ (အကောသလ္လ) မှ ဖြစ်ပေါ်လာရခြင်းတို့ကြောင့် အကုသိုလ်မည်ပါသည်။

• "သာဝဇ္ဇ" ဟူသော စကားရပ်သည် အကုသိုလ်၏ ဖြစ်ဆဲအခိုက်၌ပင် ကိလေသာအပြစ်ရှိ၍ မစင်ကြယ်သောသဘော (အဝိသုဒ္ဓဘာဝ) နှင့် ဒုက္ခရှိမှုသဘောကို ညွှန်ပြသည်။ ၎င်းက အကုသိုလ်ကို ကုသိုလ်မှ ခွဲခြားသည်။
• "ဒုက္ခဝိပါက" ဟူသော စကားရပ်သည် အကုသိုလ်၏ နောင်အခါ၌ မကောင်းသော၊ ဆင်းရဲသော အကျိုးဝိပါက်ကို ဖြစ်စေနိုင်သည့် စွမ်းအင် (ကမ္မသတ္တိ) နှင့် မစင်ကြယ်သောအကျိုးဝိပါက်ရှိမှု (အဝိသုဒ္ဓဝိပါက) ကို ညွှန်ပြသည်။ ၎င်းက အကုသိုလ်ကို အကျိုးပေးမှုသဘောမရှိသော အဗျာကတတရားတို့မှ ခွဲခြားသည်။^[၃]

အကုသိုလ်စိတ် (၁၂) ပါးကို အောက်ပါအတိုင်း အမျိုးအစားခွဲခြားထားပါသည်-

၁။  လောဘမူစိတ် (လောဘလျှင် အကြောင်းရင်းခံရှိသောစိတ်) (၈) မျိုး:

• သောမနဿသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• သောမနဿသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• ဥပေက္ခာသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• ဥပေက္ခာသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• သောမနဿသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ် အသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• သောမနဿသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ် သသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• ဥပေက္ခာသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ် အသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• ဥပေက္ခာသဟဂုတ် ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ် သသင်္ခါရိက စိတ် (၁)

၂။  ဒေါသမူစိတ် (ဒေါသလျှင် အကြောင်းရင်းခံရှိသောစိတ်) (၂) မျိုး:

• ဒေါမနဿသဟဂုတ် ပဋိဃသမ္ပယုတ် အသင်္ခါရိက စိတ် (၁)
• ဒေါမနဿသဟဂုတ် ပဋိဃသမ္ပယုတ် သသင်္ခါရိက စိတ် (၁)

၃။  မောဟမူစိတ် (မောဟလျှင် အကြောင်းရင်းခံရှိသောစိတ်) (၂) မျိုး:

• ဥပေက္ခာသဟဂုတ် ဝိစိကိစ္ဆာသမ္ပယုတ် စိတ် (၁)
• ဥပေက္ခာသဟဂုတ် ဥဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ် စိတ် (၁)

အကုသိုလ်စိတ်များနှင့် ယှဉ်တွဲဖြစ်ပေါ်သော စေတသိက် (၁၄) ပါးရှိသည်-

အကုသလသာဓာရဏ စေတသိက် (၄) လုံး (အကုသိုလ်စိတ်တိုင်း၌ အမြဲယှဉ်သော စေတသိက်များ):

1. မောဟ: အာရုံ၏သဘောမှန်ကို မသိခြင်း၊ အသိမှားခြင်း (အဝိဇ္ဇာ)။
2. အဟိရိက: မကောင်းမှုဒုစရိုက်မှ မရှက်ခြင်း။
3. အနောတ္တပ္ပ: မကောင်းမှုဒုစရိုက်မှ မကြောက်ခြင်း။
4. ဥဒ္ဓစ္စ: စိတ်မငြိမ်မသက် ပျံ့လွင့်ခြင်း။

လောဘအုပ်စု စေတသိက် (၃) လုံး:

၅။ လောဘ: အာရုံကို လိုချင်တပ်မက်ခြင်း၊ ကပ်ငြိခြင်း။
၆။ ဒိဋ္ဌိ: အယူမှားခြင်း (ဥပမာ- နိစ္စ၊ သုခ၊ အတ္တ၊ သုဘဟု အမှားစွဲယူခြင်း)။
၇။ မာန: ထောင်လွှားခြင်း၊ "ငါ" ဟု စိတ်တက်ကြွမြင့်မောက်ခြင်း။

ဒေါသအုပ်စု စေတသိက် (၄) လုံး:

၈။ ဒေါသ: စိတ်ခက်ထန်ကြမ်းတမ်းခြင်း၊ ဖျက်ဆီးလိုခြင်း။
၉။ ဣဿာ: သူတစ်ပါးစည်းစိမ်ချမ်းသာကို မနာလိုငြူစူခြင်း။
၁၀။ မစ္ဆရိယ: မိမိစည်းစိမ်ကို ဝန်တိုခြင်း၊ လျှို့ဝှက်ခြင်း။
၁၁။ ကုက္ကုစ္စ: ပြုခဲ့ပြီးအကုသိုလ်နှင့် မပြုခဲ့ရသောကုသိုလ်အတွက် နောင်တပူပန်ခြင်း။

သသင်္ခါရိကအုပ်စုဝင် စေတသိက် (၂) လုံး (ထိနမိဒ္ဓ):

၁၂။ ထိန: စိတ်ထိုင်းမှိုင်းခြင်း၊ မထက်သန်ခြင်း။
၁၃။ မိဒ္ဓ: ယှဉ်ဖက်စေတသိက်တို့ ထိုင်းမှိုင်းခြင်း၊ မထက်သန်ခြင်း။

မောဟအုပ်စု စေတသိက် (၁) လုံး:

၁၄။ ဝိစိကိစ္ဆာ: ယုံမှားသံသယရှိခြင်း (ဘုရား၊ တရား၊ သံဃာ၊ သိက္ခာ၊ အတိတ်အနာဂတ်ဘဝ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပါဒ် စသည့် ဌာန (၈) ပါး၌)။

• မောဟ (အဝိဇ္ဇာ): (၃၁) ဘုံအတွင်းရှိ သက်ရှိသက်မဲ့အရာဝတ္ထုတို့၏ အမှန်တရား (ရုပ်၊ နာမ်၊ အကြောင်းအကျိုး၊ အနိစ္စ၊ ဒုက္ခ၊ အနတ္တ၊ အသုဘ) ကို မသိခြင်း၊ ပြောင်းပြန်အသိမှားခြင်း (ဥပမာ- ယောက်ျား၊ မိန်းမ၊ ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါ၊ နိစ္စ၊ သုခ၊ အတ္တ၊ သုဘဟု အသိမှားခြင်း)။
• ဒိဋ္ဌိ (မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ): ထိုသို့ အသိမှားသည့်အတိုင်း နိစ္စ၊ သုခ၊ အတ္တ၊ သုဘ စသည်ဖြင့် ယုံကြည်ချက်မှားခြင်း၊ ခံယူချက်မှားခြင်း။

၁။  လောကဝေါဟာရ အတ္တစွဲ (လောကသမညာ အတ္တစွဲ): 

လောက၌ ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲနေသော ယောက်ျား၊ မိန်းမ၊ ပုဂ္ဂိုလ်၊ သတ္တဝါ၊ ရွှေ၊ ငွေ စသည်တို့ကို အမှန်တကယ်ထင်ရှားရှိသည်ဟု စွဲလမ်းယုံကြည်မှု၊ ခံယူချက်မှားမှု။ (ဤသည်ကို အမှန်တကယ်ရှိသည်ဟု ယုံကြည်စွဲလမ်းလျှင် မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမြောက်သည်။)

၂။  အတ္တဒိဋ္ဌိစွဲ (သာသနာပအယူအဆရှိသူတို့၏ အတ္တဒိဋ္ဌိ):

• (က) ပရမတ္တဒိဋ္ဌိစွဲ: လောကနှင့်သတ္တဝါတို့ကို ဖန်ဆင်းသော ပရမအတ္တ (ဖန်ဆင်းရှင်) ရှိသည်ဟု စွဲယူမှု။
• (ခ) ဇီဝအတ္တဒိဋ္ဌိစွဲ: သတ္တဝါတစ်ဦးချင်းစီ၏သန္တာန်၌ အသက်ကောင်၊ လိပ်ပြာကောင်၊ ဝိညာဉ်ကောင် (ဇီဝအတ္တ) ရှိသည်ဟု စွဲယူမှု။

အချုပ်အားဖြင့် အသိမှားမှုသည် မောဟဖြစ်ပြီး၊ အယူမှားမှု (ခံယူချက်မှားမှု) သည် ဒိဋ္ဌိဖြစ်သည်။

• ဝီကီရင်းမြစ်ရှိ အကုသိုလ်ဇော နှင့်ပတ်သက်သမျှများ