ਅਲੀ ਬਖਸ਼ ਜਰਨੈਲ

ਉਸਤਾਦ ਅਲੀ ਬਖਸ਼ ਜਰਨੈਲ ਖਾਨ (1850 – 1920) ਇੱਕ ਭਾਰਤੀ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਗਾਇਕ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਣੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਟੀਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਲੀਆ-ਫੱਤੂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[1]

ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਣੇ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਣੇ, ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣੇ ਅਤੇ ਜੈਪੁਰ-ਅਤਰੌਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੀਆਂ ਸੰਗੀਤਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਉਸਤਾਦ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ (1902-1968), ਮਲਿਕਾ ਪੁਖਰਾਜ (1912 – 4 ਫਰਵਰੀ 2004),^[2] ਗੌਹਰ ਜਾਨ (1875-1930) ਅਤੇ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗ਼ਜ਼ਲ ਗਾਇਕ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਨ। ^[3]

ਉਸਤਾਦ ਅਲੀ ਬਖਸ਼ ਜਰਨੈਲ ਨੇ 19ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਅਤੇ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨਾਲ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗਾਇਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਤਾਨਸ ਖਾਨ ਅਤੇ ਕਾਲੂ ਖਾਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗਵਾਲੀਅਰ ਘਰਾਣੇ ਦੇ ਹੱਦੂ ਖਾਨ ਅਤੇ ਹੱਸੂ ਖਾਨ ਤੋਂ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ।^[1]

1947 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਲੀ ਬਖਸ਼ ਜਰਨੈਲ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ ਮਹਾਰਾਜੇ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਸੰਗੀਤਕਾਰ ਸਨ।^[1] ਅਲੀ ਬਖਸ਼ ਜਰਨੈਲ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਉਸਤਾਦ ਅਖਤਰ ਹੁਸੈਨ (1900-1972) ਸੀ, ਜਿਸ ਦੇ 3 ਪੁੱਤਰ ਅਮਾਨਤ ਅਲੀ ਖਾਨ (1922 - 18 ਸਤੰਬਰ 1974), ਵੱਡੇ ਫਤਿਹ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਹਾਮਿਦ ਅਲੀ ਖਾਨ ਸਨ ਜੋ ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਨੇ ਦੀ ਮਸ਼ਾਲ ਲੈ ਕੇ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਕਈ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਵੱਡੇ ਗ਼ੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਗੋਹਰ ਅਲੀ ਖ਼ਾਨ ਵਰਗੇ ਖ਼ਿਆਲ ਗਾਇਕਾਂ ਨੇ ਸਮਕਾਲੀ "ਪਟਿਆਲਾ-ਕਸੂਰੀ" ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅਸਦ ਅਮਾਨਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਫਕਤ ਅਮਾਨਤ ਅਲੀ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਪਟਿਆਲਾ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ, ਇਹ ਮਸ਼ਾਲ ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਜਵਾਦ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਮਜ਼ਹਰ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਜੌਹਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਰਜ਼ਾ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਜਗਾਈ ਗਈ ਹੈ।^[4]

1. ↑ ^{1.0 1.1 1.2} "Ali Baksh Jarnail's profile". SwarGanga Music Foundation website. Archived from the original on 29 November 2023. Retrieved 6 April 2024. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name "swarganga" defined multiple times with different content
2. ↑ "Unparalleled queen of gayaki - Malika Pukhraj". The Hindu newspaper. 4 June 2004. Archived from the original on 23 June 2004. Retrieved 4 August 2023.
3. ↑ Pran Nevile (26 May 2002). "The importance of being Gauhar Jan". The Tribune (Chandigarh) newspaper. Retrieved 4 August 2023.
4. ↑ Chitra Swaminathan (5 November 2015). "Ustad with rock star appeal (article on Shafqat Amanat Ali Khan)". Retrieved 4 August 2023.