ਗੁਰਦੁਆਰਾ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ (ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ: Gurdwara; ਅਰਥ: 'ਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ') ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠ ਅਤੇ ਪੂਜਾ ਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ "ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਥਾਨ" ਜਾਂ "ਗੁਰੂ ਦਾ ਘਰ" ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂਦਵਾਰਾ ਜਾਂ "ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ" ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਧਰਮਾਂ ਅਤੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ। ਹਰੇਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤਖਤ (ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਸਿੰਘਾਸਣ) ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਕੇਂਦਰੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਗਤ (ਕਈ ਵਾਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਿਖਲਾਈ ਪ੍ਰਾਪਤ, ਜਿਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਗ੍ਰੰਥੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ) ਬਾਕੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਪਾਠ, ਗਾਇਨ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਕੇਸਰੀ ਸਿੱਖ ਪਰਚਮ ਜ਼ਰੂਰ ਲੱਗਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਆਖਦੇ ਹਨ।

ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਾਲ, ਜਿੱਥੇ ਲੋਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿਖੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਮੁਫ਼ਤ ਲੈਕਟੋ-ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।^[1] ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰੂਦੁਵਾਰੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਮੈਡੀਕਲ ਸਹੂਲਤ ਕਮਰਾ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਨਰਸਰੀ, ਕਲਾਸਰੂਮ, ਮੀਟਿੰਗ ਕਮਰੇ, ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਖੇਡ ਦਾ ਮੈਦਾਨ, ਇੱਕ ਤੋਹਫ਼ੇ ਦੀ ਦੁਕਾਨ, ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁਰੰਮਤ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।^[2] ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ (ਉੱਚੇ ਸਿੱਖ ਝੰਡੇ) ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਪਛਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਸ਼ਹੂਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ (ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ) ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਕੇਂਦਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।

ਇਤਿਹਾਸ

ਧਰਮਸਾਲਾ

ਮੂਲ

ਸਿੱਖ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਧਰਮਸਾਲਾਂ (ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ; ਭਾਵ 'ਧਰਮ ਦਾ ਨਿਵਾਸ') ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੀ.40 ਜਨਮਸਾਖੀ:^[3]^[4] "ਜਾਓ, ਨਾਨਕ [ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ]। ਤੁਹਾਡਾ ਪੰਥ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦਾ ਨਮਸਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ: 'ਸੱਚੇ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਚਰਨਾਂ 'ਤੇ ਡਿੱਗਦਾ ਹਾਂ'। ਵੈਸ਼ਨਵ ਪੰਥ ਦਾ ਨਮਸਕਾਰ ਹੈ: ‘ਰਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਮ’ ਵਿੱਚ। ਸੰਨਿਆਸੀ ਪੰਥ ਦਾ ਪ੍ਰਣਾਮ ਹੈ: ‘ਨਾਰਾਇਣ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਣਾਮ ਕਰਦਾ ਹਾਂ’। ਯੋਗੀ ਦਾ ਨਮਸਕਾਰ ਹੈ: 'ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ'। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਹੈ: 'ਇਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਹੋਵੇ'। ਤੂੰ ਨਾਨਕ ਹੈਂ ਤੇ ਤੇਰਾ ਪੰਥ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕ-ਪੰਥੀ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਮਸਕਾਰ ਹੋਵੇਗਾ: 'ਸੱਚੇ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਚਰਨਾਂ 'ਤੇ ਡਿੱਗਦਾ ਹਾਂ'। ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਪੰਥ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ਾਂਗਾ। ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪੈਦਾ ਕਰੋ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੀ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੋ। ਜਿਵੇਂ ਵੈਸ਼ਨਵਾਂ ਦਾ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਯੋਗੀਆਂ ਦਾ ਆਸਨ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਮਸਜਿਦ ਹੈ, ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾ ਹੋਵੇਗੀ। ਤਿੰਨ ਚੀਜ਼ਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨੀਆਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ: ਰੱਬੀ ਨਾਮ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ, ਦਾਨ ਦੇਣਾ, ਅਤੇ ਨਿਯਮਤ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ। ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬੇਦਾਗ ਰੱਖੋ।" — B.40 ਜਨਮਸਾਖੀ ਦਾ ਅਨੁਵਾਦ W.H. ਮੈਕਲਿਓਡ, ਸਿੱਖ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦਾ ਵਿਕਾਸ (1975), ਪੰਨਾ 30

ਉਪਰੋਕਤ ਬਿਆਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਿੱਖ ਧਰਮ 'ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਇੱਕ ਸੁਤੰਤਰ ਸੰਸਥਾ ਵਜੋਂ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।^[3] ਪਹਿਲਾ ਕੇਂਦਰ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਰਾਵੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ, ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1521 ਵਿੱਚ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਹੁਣ ਪੱਛਮੀ ਪੰਜਾਬ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ) ਦੇ ਨਾਰੋਵਾਲ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ, ਸਿੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦੁਆਰਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।^[5]

ਪੂਜਾ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਜਗ੍ਹਾ ਵਜੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪ੍ਰਵਚਨ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਉਸਤਤ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਭਜਨ ਗਾਉਂਦੇ ਸਨ।

ਫਲਾਓ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਮੁਢਲੇ ਸਿੱਖ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੰਗਤ ਇਕੱਠਾਂ ਜਾਂ ਪੈਰਿਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸੰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਇੱਕ ਧਰਮਸਾਲ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਕਰਦੇ ਸਨ।^[3]

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੱਸਦੇ ਹਨ: ^[3] “ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਗਏ, ਉਹ ਸਥਾਨ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਥਾਨ ਬਣ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਗਏ ਜੋਗੀਆਂ ਸਮੇਤ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕੇਂਦਰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਏ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਵਿਸਾਖੀ ਦੀ ਪੂਰਵ ਸੰਧਿਆ 'ਤੇ ਕੀਰਤਨ ਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। --ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਨਵੇਂ ਬਣੇ ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਵਿੱਚ ਵਸਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਰਮਸਾਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।^[3] ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਖਡੂਰ, ਗੋਇੰਦਵਾਲ, ਰਾਮਦਾਸਪੁਰ, ਤਰਨਤਾਰਨ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ (ਦੋਆਬਾ) ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਿਰਦੇਸ਼ਾਂ 'ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਮੰਜੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਡਾਇਓਸਿਸਾਂ ਦੀਆਂ ਮਸੰਦ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕੰਮ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਮਰਪਿਤ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਧਰਮਸਾਲ ਲੱਭਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜੋਸ਼ੀਲੇ ਮੁੱਢਲੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਅਤੇ ਅਫਗਾਨਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੇ ਸਾਧਨ ਵਜੋਂ ਲੱਭਿਆ। ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰਾਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉਦਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੇਂਦਰੀਤਾ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਉਪ-ਮਹਾਂਦੀਪ ਦੇ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਲੱਭਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੂਰ-ਦੁਰਾਡੇ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਿਆਗੀਆਂ, ਖੰਡਰ ਜਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਨੂੰ ਮੁੜ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰਨ ਦਾ ਆਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਕੇਂਦਰੀ ਸਿੱਖ ਅਧਿਕਾਰ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰੀ ਕਾਰਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਲਵਾ ਖੇਤਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਦੌਰਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਨਵੇਂ ਧਰਮਸਾਲ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਸਿੱਖ ਖੱਤਰੀ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਵਪਾਰਕ ਰਸਤਿਆਂ 'ਤੇ ਵੀ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਚਿਟਾਗਾਂਗ ਤੋਂ ਕਾਬੁਲ ਅਤੇ ਆਗਰਾ ਤੋਂ ਬਰਹਮਪੁਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਰਸਤਿਆਂ 'ਤੇ।

ਬਣਤਰ ਅਤੇ ਸੰਚਾਲਨ

ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਸਾਦੀਆਂ ਉਸਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਾਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਸਨ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਕਮਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਲਈ ਜਾ ਸਕਦੇ ਸਨ।^[3] ਇਹ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ, ਪਿੰਡਾਂ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਕਸਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੱਚ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਥਾਨਕ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਸਧਾਰਨ ਕਿਸਾਨ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਧਨ ਸੀ। ਇਹ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਧੁਰੇ 'ਤੇ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਧਰਤੀ ਬ੍ਰਹਮ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਢੁਕਵੀਂ ਹੈ। ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ 1604 ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਸੰਹਿਤਾਕਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਲਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਆਧੁਨਿਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਉਲਟ, ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਅਤੇ ਸਜਾਵਟੀ ਫਰਨੀਚਰ, ਫਿਟਿੰਗ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਜਾਵਟੀ ਉਪਕਰਣ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਸਨਾਨ (ਸਵੇਰ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਰਵਾਇਤੀ ਇਸ਼ਨਾਨ) ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਨੇ ਜਨਤਕ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਸਮੂਹ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਤ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਬਾਉਲੀ (ਪੌੜੀਆਂ ਵਾਲਾ ਖੂਹ), ਬਾਲਟੀ ਵਾਲਾ ਖੂਹ, ਜਾਂ ਰਹਿਤ (ਫ਼ਾਰਸੀ ਪਹੀਆ) ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਢਾਂਚੇ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਦੇ ਤਲਾਅ ਦੇ ਨੇੜੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੰਗਰ (ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਸੋਈ) ਅਤੇ ਠਹਿਰਨ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਸੀ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਰਾਜਮਾਰਗਾਂ ਅਤੇ ਵਪਾਰਕ ਮਾਰਗਾਂ 'ਤੇ, ਜਿੱਥੇ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਜਾਤੀ-ਪਿਛੋਕੜ ਦੇ ਆਧਾਰ 'ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਵਿਤਕਰੇ ਦੇ ਖਾ ਸਕਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਰਹਿ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲੀ। ਕੁਝ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਾਰਡ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਬਿਮਾਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਖਮੀਆਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਹੋਰ ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਸਤਰੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਫਰਨੀਚਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਰਖਾਣ ਵਰਕਸ਼ਾਪਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਧਰਮਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਸਕੂਲ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗੁਰਮੁਖੀ, ਸਿੱਖ ਸੰਗੀਤ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸਿੱਖੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਸੀ।

ਗੁਰਦੁਆਰੇ

ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਜਿਸਨੂੰ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਨਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰ ਹੈ।
ਸ਼੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਨਾਂਦੇੜ, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਹੈ; ਪੰਜ ਤਖਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ .
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬੰਗਲਾ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਲੀ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਠਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧਾਂ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਇਸਦੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਰੋਵਰ, ਜਿਸਨੂੰ "ਸਰੋਵਰ" ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਆਬਾਦੀ ਵਧਦੀ ਗਈ, ਛੇਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਨੇ "ਗੁਰਦੁਆਰਾ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਧਰਮਸਾਲ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਵਿਕਸਤ ਹੋਏ।^[3]

"ਗੁਰਦੁਆਰਾ" ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਉਤਪਤੀ "ਗੁਰ" (ਗੁਰੂ) ਅਤੇ "ਦੁਆਰਾ" (ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਗੇਟ)) ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਇਕੱਠੇ ਅਰਥ ਹੈ 'ਉਹ ਗੇਟ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ'। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਪੂਜਾ ਸਥਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ।

'ਸਾਹਿਬ' ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਰਬੀ ਮੂਲ ਦੇ ਉਧਾਰ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ "ਸਾਥੀ" ਜਾਂ "ਦੋਸਤ"।^[6]

ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੰਗ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੋ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ ਹਨ:

ਭਾਈਚਾਰਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ - ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬਣਾਏ ਗਏ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ)
ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰੇ - ਜੋ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਵ ਵਾਲੇ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ (ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਧੇਰੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ)^[7]

ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੁਝ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ:

ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ 1490 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੁਲਤਾਨਪੁਰ ਲੋਧੀ, 1499 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕਪੂਰਥਲਾ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ (ਭਾਰਤ) ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਗਿਆ।
ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਪਹਿਲੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1521 ਵਿੱਚ, ਰਾਵੀ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਨਾਰੋਵਾਲ, ਪੰਜਾਬ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ, 1539 ਵਿੱਚ ਦੂਜੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਗੋਇੰਦਵਾਲ ਸਾਹਿਬ, ਤੀਜੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1552 ਵਿੱਚ, ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਚੌਥੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ 1577 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, [ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ], ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨਤਾਰਨ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ 1590 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦੁਆਰਾ 1594 ਵਿੱਚ, ਬਿਆਸ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ, ਪੰਜਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ, ਬਿਆਸ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ ਭਾਰਤ।
ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਛੇਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਦੁਆਰਾ 1627 ਵਿੱਚ, ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਰੋਪੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਨੌਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1665 ਵਿੱਚ ਸਤਲੁਜ ਦਰਿਆ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਪਾਉਂਟਾ ਸਾਹਿਬ, 1685 ਵਿੱਚ ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਾਰਤ ਦੇ ਯਮੁਨਾ ਨਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।

20ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਤੱਕ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਉਦਾਸੀ ਮਹੰਤਾਂ (ਪਾਦਰੀਆਂ) ਦੇ ਕੰਟਰੋਲ ਹੇਠ ਸਨ। 1920 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੁਧਾਰ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਕੰਟਰੋਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ।

ਪੰਜ ਤਖ਼ਤ

"ਪੰਜ ਤਖਤ" ਜਿਸਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਪੰਜ ਸੀਟਾਂ (ਅਧਿਕਾਰ ਦੇ ਤਖਤ), ਪੰਜ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਖਾਸ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀ ਕੇਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।

ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, (ਕਾਲ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਦਾ ਸਿੰਘਾਸਣ) ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਦੁਆਰਾ 1609 ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਗੋਲਡਨ ਟੈਂਪਲ ਦੇ ਕੰਪਲੈਕਸ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਕੇਸਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ, ਆਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਦਮਦਮਾ ਸਾਹਿਬ, ਬਠਿੰਡਾ, ਪੰਜਾਬ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।^[8]
ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ, ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਹੈ।
ਤਖ਼ਤ ਸ੍ਰੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਨਾਂਦੇੜ ਵਿੱਚ ਗੋਦਾਵਰੀ ਨਦੀ ਦੇ ਕੰਢੇ ਸਥਿਤ ਹੈ।

ਵੇਰਵਾ

ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਹਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਸੋਈ ਜਿਸਨੂੰ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਂ ਇਹ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਸਦੀਵੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ,^[9] ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ (ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਸੰਮੇਲਨ) ਦੀ ਪਾਲਣਾ, ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ:

ਸ਼ਬਦ ਕੀਰਤਨ: ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਭਜਨ ਗਾਉਣਾ। ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਅਤੇ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦੇ ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਪਾਠ: ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਵਚਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਸਮੇਤ। ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਸਮਾਂ ਹਨ: ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਅਤੇ ਸਧਾਰਣ ਪਾਠ।
ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਪੰਗਤ: ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ, ਧਾਰਮਿਕ, ਖੇਤਰੀ, ਜਾਤੀ, ਜਾਂ ਜਮਾਤੀ ਸਬੰਧਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਇੱਕ ਮੁਫਤ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਰਸੋਈ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਲਈ ਲੰਗਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇੱਕ ਆਮ ਖਾਕਾ। ਮਰਦ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਾਸਿਆਂ 'ਤੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ।

ਉੱਥੇ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਰ ਰਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਸਿੱਖ ਵਿਆਹ ਦੀ ਰਸਮ, ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ; ਮੌਤ ਦੀ ਰਸਮ ਦੇ ਕੁਝ ਸੰਸਕਾਰ, ਅੰਤਮ ਸੰਸਕਾਰ; ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸਿੱਖ ਤਿਉਹਾਰ। ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਜਲੂਸ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪਵਿੱਤਰ ਭਜਨ ਗਾਇਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।^[10]

ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਸੇਵਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮੁਖੀ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਸਕੂਲਾਂ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ, ਸਿੱਖ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਨੂੰ ਰੱਖਣਾ, ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵਿਸ਼ਾਲ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਨੀ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਸਰੋਵਰ (ਵਾਤਾਵਰਣ-ਅਨੁਕੂਲ ਪੂਲ) ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਮੂਰਤੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆ ਹਨ।

ਸੀਮਾ ਸ਼ੁਲਕ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਦੁਆਰਾ, ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਦੌਰੇ 'ਤੇ ਕੀ ਉਮੀਦ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਹਿਦਾਇਤੀ ਵੀਡੀਓ।

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਮਰਦਾਂ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਵੰਡਿਆ ਬੈਠਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਨਹੀਂ ਬੈਠਦੇ ਪਰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਵੱਖਰੇ ਪਾਸੇ, ਦੋਵੇਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਦੂਰੀ 'ਤੇ, ਸਮਾਨਤਾ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵਜੋਂ। ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ (ਮਿੱਠਾ ਆਟਾ ਅਤੇ ਘੀ-ਅਧਾਰਿਤ ਭੋਜਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਵਜੋਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸੇਵਾਦਾਰ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਵਲੰਟੀਅਰ) ਦੁਆਰਾ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਦੇ ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਭੋਜਨ ਪਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਲੈਕਟੋ-ਸ਼ਾਕਾਹਾਰੀ ਭੋਜਨ ਹੀ ਪਰੋਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪਿਛੋਕੜਾਂ ਤੋਂ ਆਏ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੋਈ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨਾਰਾਜ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇੱਕ ਸਾਂਝਾ ਭੋਜਨ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਬੈਠਦੇ ਹਨ, ਚਾਹੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਖੁਰਾਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ। ਲੰਗਰ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਮੁੱਖ ਫਲਸਫਾ ਦੋ-ਗੁਣਾ ਹੈ: ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਲਈ ਸਿਖਲਾਈ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨਾ, ਅਤੇ ਉੱਚ-ਨੀਚ ਜਾਂ ਅਮੀਰ-ਗਰੀਬ ਦੇ ਸਾਰੇ ਭੇਦਭਾਵ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਨਾ।

ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ

ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰਲ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਿਰਫ਼ ਸਥਾਪਿਤ ਸ਼ਰਤਾਂ ਇਹ ਹਨ: ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛਤਰੀ ਹੇਠ ਜਾਂ ਇੱਕ ਛਤਰੀ ਵਾਲੀ ਸੀਟ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨਾ, ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉਸ ਖਾਸ ਮੰਜ਼ਿਲ ਤੋਂ ਉੱਚੇ ਪਲੇਟਫਾਰਮ 'ਤੇ ਜਿਸ 'ਤੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬੈਠਦੇ ਹਨ, ਅਤੇ ਇਮਾਰਤ ਦੇ ਉੱਪਰ ਇੱਕ ਉੱਚਾ ਸਿੱਖ ਝੰਡਾ ਲਗਾਉਣਾ।

21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰੇ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪੈਟਰਨ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੰਡੋ-ਇਸਲਾਮੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਦਾ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਦੇ ਵਰਗਾਕਾਰ ਹਾਲ ਹਨ, ਉੱਚੇ ਪਲਿੰਥ 'ਤੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਹਨ, ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਚਕਾਰ ਵਰਗਾਕਾਰ ਜਾਂ ਅੱਠਭੁਜੀ ਗੁੰਬਦ ਵਾਲੇ ਪਵਿੱਤਰ ਅਸਥਾਨ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਦੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ, ਵੱਡੇ ਇਕੱਠਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ, ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਬਿਹਤਰ ਹਵਾਦਾਰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਹਾਲ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ 'ਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ਸ਼ੈਲੀ ਬਣ ਗਏ ਹਨ। ਅਕਸਰ, ਪਵਿੱਤਰ ਸਥਾਨ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਅਜਿਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਕਰਮਾ ਲਈ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ, ਜਗ੍ਹਾ ਵਧਾਉਣ ਲਈ, ਹਾਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਵਰਾਂਡੇ ਬਣਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਗੁੰਬਦ ਦਾ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਮਾਡਲ ਪੱਲੀਆਂ ਵਾਲਾ ਕਮਲ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਸਿਖਰ 'ਤੇ ਇੱਕ ਸਜਾਵਟੀ ਚੋਟੀ ਹੈ। ਬਾਹਰੀ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਕਮਾਨਾਂ ਵਾਲੇ ਕੋਪਿੰਗ, ਕਿਓਸਕ ਅਤੇ ਠੋਸ ਗੁੰਬਦ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਹੱਤਵ

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ

ਨਿੱਜੀ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਸਿਮਰਨ, ਕੀਰਤਨ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਦੇ ਸਹੀ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਅਤੇ ਸਮਝਣਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਪਾਠ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਗੁਰਮੁਖੀ ਲਿਪੀ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਾਰੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਗਵਾਈ ਲਈ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਮੁੜਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਪਵਿੱਤਰ ਇਕੱਠ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਵਿਚਾਰ

ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਇਕੱਠਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਰੁੱਝ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਵਿੱਤਰ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ 'ਤੇ, ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਭਾਵੇਂ ਉਸਦਾ ਧਾਰਮਿਕ ਜਾਂ ਖੇਤਰੀ ਪਿਛੋਕੜ ਕੁਝ ਵੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਅੰਦਰ ਸਵਾਗਤ ਹੈ।

ਸਵੈ-ਇੱਛਤ ਸੇਵਾ (ਸੇਵਾ)

ਸੇਵਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਅੰਗ ਹੈ। ਦਸਵੰਦ ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ਵਾਸ (ਵੰਡ ਛਕੋ) ਦਾ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ਹੈ ਆਪਣੀ ਫ਼ਸਲ ਦਾ ਦਸ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾਨ ਕਰਨਾ, ਵਿੱਤੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੇਵਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਵੀ ਜਿੱਥੇ ਮਦਦ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਪਣੇ ਸਰਲ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ: ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਫ਼ਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਝਾੜਨਾ ਅਤੇ ਧੋਣਾ, ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਭੋਜਨ (ਲੰਗਰ) ਪਰੋਸਣਾ ਜਾਂ ਪੱਖਾ ਵਜਾਉਣਾ, ਭੋਜਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਹੋਰ 'ਘਰ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ' ਦੇ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣੇ।

ਭਾਈਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਮਲੇ

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਭਾਈਚਾਰਕ ਜੀਵਨ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸਮਰਥਨ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਯੋਗ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵੱਡੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ। ਅੰਤਰ-ਧਰਮ ਸੰਵਾਦ, ਗਰੀਬਾਂ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰਾਂ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ; ਬਿਹਤਰ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਮਝ ਅਤੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ

ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਨ ਲਈ ਹੋਰ ਸਹੂਲਤਾਂ ਵੀ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ, ਗੁਰਮੁਖੀ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਕੋਰਸਾਂ ਲਈ ਕੰਪਲੈਕਸ, ਮੀਟਿੰਗ ਰੂਮ, ਅਤੇ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਲਈ ਕਮਰੇ-ਅਤੇ-ਬੋਰਡ ਰਿਹਾਇਸ਼। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹਨ, ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਲਿੰਗ, ਉਮਰ, ਲਿੰਗਕਤਾ ਜਾਂ ਧਰਮ ਦੇ ਹੋਣ, ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਦਿਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਘੰਟੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਸਥਾਈ ਰਿਹਾਇਸ਼ (ਸਰਾਵਾਂ ਵੀ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ) ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਜਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਲਈ। ਇਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੈਂਟਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਗੈਸਟ ਹਾਊਸ, ਕਦੇ-ਕਦੇ ਇੱਕ ਕਲੀਨਿਕ, ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਚੈਰੀਟੇਬਲ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਅਧਾਰ ਵਜੋਂ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਵੇਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢਾਂ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਇਕੱਠ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਜਨਮ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੌਰਾਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀਆਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸਾਖੀ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਵੇਖੋ

ਹਵਾਲੇ

↑ "The Gurdwara". BBC.co.uk. BBC. Archived from the original on 11 November 2017. Retrieved 18 March 2013.
↑ "Gurdwara Requirements". WorldGurudwaras.com. Archived from the original on 4 October 2013. Retrieved 18 March 2013.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 ^3.4 ^3.5 ^3.6 Dhillon, Balwant Singh (November 1997). "Dharamsala: An Early Sikh Religious Centre". Institute of Sikh Studies. Archived from the original on 2023-06-21. Retrieved 2023-06-21. ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
↑ Oberoi, Harjot (1994). The Construction of Religious Boundaries: Culture, Identity, and Diversity in the Sikh Tradition. University of Chicago Press. pp. 52. ISBN 9780226615936.
↑ Singh, Pashaura (2021-04-03). "Ideological basis in the formation of the Shiromani Gurdwara Prabandhak Committee and the Shiromani Akali Dal: exploring the concept of Guru-Panth". Sikh Formations (in ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ). 17 (1–2): 16–33. doi:10.1080/17448727.2021.1873656. ISSN 1744-8727. Archived from the original on 2022-11-23. Retrieved 2022-11-23. Guru Nanak himself was not content to leave the ethical principles that he expounded in his life as merely theoretical constructs, but instead sought to institutionalize them during the last two decades of his life at Kartarpur. He referred to the earth (dhartī) as 'the place to practice righteousness' (dharamsāl, GGS 7) and his own village was conceived as a place of justice where the divine will was carried out. Thus, the original place of worship established by him came to be known as dharamsālā ('abode of righteousness') where early Sikhs gathered to sing devotional hymns (kīrtan), which was the principal corporate activity of the community at Kartarpur.
↑ "sahib, n.". ਆਕਸਫ਼ੋਰਡ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸ਼ਬਦਕੋਸ਼ (Online ed.). Oxford University Press. (Subscription or participating institution membership required.)
↑ ਹਵਾਲੇ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ:Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named :25
↑ "Railways halts survey to finalise the Talwandi Sabo rail route". hindustantimes.com. 25 August 2015. Archived from the original on 12 February 2019. Retrieved 7 October 2015.
↑ "BBC - Religions - Sikhism: The Gurdwara" Archived 2017-11-11 at the Wayback Machine., BBC.co.uk, 2010.
↑ "BBC - Religions - Sikhism: Weddings" Archived 2010-10-22 at the Wayback Machine., BBC.co.uk, 2010.