ਤੁਰਕਿਸ਼ ਸਾਹਿਤ

ਤੁਰਕਿਸ਼ ਸਾਹਿਤ (Turkish: Türk edebiyatı) ਵਿੱਚ ਤੁਰਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਲਿਖਤ ਟੈਕਸਟ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਓਟੋਮੈਨ ਅਤੇ ਅਜ਼ੇਰੀ ਰੂਪ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲਿਖਤੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅਧਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਅਰਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਏ^[1] ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਓਟੋਮਾਨੀ ਤੁਰਕੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।

ਵਿਆਪਕਤਰ ਤੁਰਕੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਲਗਭਗ 1,300 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।^[2] ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਲਿਖਤ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੇ ਰਿਕਾਰਡ ਓਰਹੋਨ ਸ਼ਿਲਾਲੇਖ ਹਨ ਜੋ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਗੋਲੀਆ ਵਿੱਚ ਓਰਹੋਨ ਨਦੀ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ 7 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੇ ਬਾਅਦ 9 ਵੀਂ ਅਤੇ 11 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ, ਮੱਧ ਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਖ਼ਾਨਾਬਦੋਸ਼ ਤੁਰਕੀ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਖਿਕ ਮਹਾਂਕਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾ ਪੈਦਾ ਹੋਈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਗ਼ੁਜ਼ ਤੁਰਕਾਂ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਡੇਡੇ ਕੋਰਕੁਟ - ਆਧੁਨਿਕ ਤੁਰਕੀ ਦੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਅਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਪੂਰਵਜ ਅਤੇ ਕਿਰਗਿਜ਼ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਾਨਸ ਮਹਾਂਕਾਵਿ।

11 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਮੰਜ਼ੀਕਾਰਟ ਦੀ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਸੇਲਜੁਕਾਂ ਦੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਓਗ਼ੁਜ਼ ਤੁਰਕਾਂ ਨੇ ਅਨਾਤੋਲੀਆ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਥੀਮ, ਵਿਧਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਅਰਬੀ ਅਤੇ ਫ਼ਾਰਸੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿੱਕਲੀ  ਇੱਕ ਲਿਖਤ ਸਾਹਿਤਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵੀ ਉਤਪੰਨ ਹੋਈ। ਅਗਲੇ 900 ਸਾਲਾਂ ਤਕ, 1922 ਵਿੱਚ ਓਟੋਮਨ ਸਾਮਰਾਜ ਦੇ ਪਤਨ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਤਕ, ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਅਤੇ ਲਿਖਤ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਵੱਖਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। 1923 ਵਿੱਚ ਤੁਰਕੀ ਗਣਤੰਤਰ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨਾਲ  ਦੋਨੋਂ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇਕੱਠੀਆਂ ਹੋਈਆਂ।

ਤੁਰਕੀ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ 6 ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਵੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਉਇਗ਼ੁਰ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਸਨ। ਉਇਗ਼ੁਰ ਤੁਰਕਿਕ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਕੁਝ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਸਿਰਫ ਚੀਨੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਅਨੁਵਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਲਬਧ ਹਨ। ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਕਵਿਤਾ ਦੇ ਯੁੱਗ ਦੌਰਾਨ, ਤੁਰਕੀ ਦੀਆਂ ਮੁਢਲੀਆਂ ਕਾਵਿ-ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਮਾਜਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੇ ਮੌਕੇ ਗਾਉਣ ਲਈ ਗੀਤ ਲਿਖਣਾ ਸੀ। ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਲਈ ਇਸਲਾਮ-ਪੂਰਵ ਤੁਰਕੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸ਼ਮਨਵਾਦੀ ਅਤੇ ਸਰਬਾਤਮਾਵਾਦੀ  ਸਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਿਕਾਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀਆਂ ਦਾਅਵਤਾਂ  ਸਮੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਵੀ ਦਰਬਾਰ ਦੀ ਰਸਮ ਨਿਭਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਵਿਤਾ ਹੋਰ  ਬਹੁਤ ਵਕਤਾਂ ਤੇ ਵੀ ਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਗੂ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਸੋਗ ਗੀਤ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਮੁਰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਰਸਮਾਂ ਤੇ ਉਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।^[3]

ਲੰਬੇ ਮਹਾਂਕਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ, ਸਿਰਫ ਓਯੂਜ਼ਨਾਮ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਇਆ ਹੈ।^[4] ਡੇਡੇ ਕੋਰਕੁਟ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ਦਾ ਮੁੱਢ ਸ਼ਾਇਦ 10 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਪਰ ਇਹ 15 ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਮੌਖਿਕ ਪਰੰਪਰਾ ਵਜੋਂ ਚੱਲਦੀ ਰਹੀ। ਪਿਛਲੇ ਲਿਖਿਆ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕੁਤਾਦਗੁ ਬਿਲਿਗ ਅਤੇ ਦੀਵਾਨ ਲੂਗਟ ਅਲ-ਤੁਰਕ 11 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਅੱਧ ਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਅਪਵਾਦਾਂ ਨਾਲ ਤੁਰਕੀ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਮੁ ਢਲੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।^[5]