ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ
ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ (15 ਅਗਸਤ 1930-13 ਅਕਤੂਬਰ 1989) ਭਾਰਤੀ ਕਲਾਸੀਕਲ ਅਤੇ ਹਲਕਾ ਕਲਾਸੀਕਲ ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਸੀ। ਉਹ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦਾ ਛੋਟਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ। ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਕੈਰੀਅਰਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਦਾ ਜਨਮ 1930 ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ, ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।[1] ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਚਾਚੇ ਬਰਕਤ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਸੰਗੀਤ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਬੜੇ ਗੁਲਾਮ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੇ ਸਾਰੇ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਅਤੇ 1961 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਅਧਰੰਗ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੇ ਗਾਉਣ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖਡ਼ਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ। ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸ਼ੈਲੀ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਤੇਜ਼-ਤਰਾਰ ਸ਼ੈਲੀ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸੀ। 1968 ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਇਕੱਲੇ ਸਮਾਰੋਹ ਪੇਸ਼ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਉੱਚ ਦਰਜੇ ਦਾ ਕਲਾਕਾਰ ਸੀ। ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਲਾ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੰਗੀਤ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਵੀ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਸੰਗੀਤ ਸਮਾਰੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਜਰਮਨੀ, ਸਵਿਟਜ਼ਰਲੈਂਡ, ਯੂਨਾਈਟਿਡ ਕਿੰਗਡਮ, ਫਰਾਂਸ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦਾ ਵਿਆਪਕ ਦੌਰਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ 1986 ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨਿਸਤਾਨ ਅਤੇ 1984 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਕੋਲ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆਡੀਓਰੇਕ, ਐੱਚ. ਐੱਮ. ਵੀ., ਈ. ਐੱਸ. ਆਈ. ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਅਤੇ ਸੋਨੀ ਨੈਡ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਕਈ ਡਿਸਕਾਂ ਸਨ। ਸੰਧਿਆ ਮੁਖਰਜੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬੰਗਾਲੀ ਫਿਲਮ 'ਜੈਜਾਵੰਤੀ' (1971) ਲਈ ਵੀ ਗਾਇਆ। ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਖਿਆਲ ਅਤੇ ਠੁਮਰੀ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਗੀਤ ਅਤੇ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀਆਂ ਬੰਦਿਸ਼ਾਂ ਵੀ ਬਣਾਈਆਂ। ਉਸ ਨੇ ਉਹ ਰਾਗ ਗਾਏ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਘਰਾਣੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ੁੱਧ ਕਲਿਆਣ, ਬੈਰਾਗੀ ਭੈਰਵ, ਅਭੋਗੀ ਕਾਹਨੜਾ, ਸੁਹਾ ਕਾਹਨੜਾ, ਦੇਵਗਿਰੀ ਬਿਲਾਵਲ ਅਤੇ ਅਹੀਰ ਭੈਰਵ, ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਮਾਲਿਨੀ ਬਸੰਤ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਾਗ ਵੀ ਬਣਾਇਆ।[1] ਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰਜ਼ਾ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਆਪਣੇ ਭਤੀਜੇ ਮਜ਼ਹਰ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਜਾਵੇਦ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਨਕੀ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਜੋਏ ਚੱਕਰਵਰਤੀ, ਇੰਦਰਾ ਮਿਸ਼ਰਾ, ਪ੍ਰਾਈਮਿਲਾ ਪੁਰੀ, ਸੰਜੁਕਤਾ ਘੋਸ਼, ਸੰਗੀਤਾ ਬੰਦੋਪਾਧਿਆਏ, ਸੱਜਾਦ ਅਲੀ, ਅਦਨਾਨ ਸਲੇਮ ਅਤੇ ਕੁਮਾਰ ਮੁਖਰਜੀ ਸਮੇਤ ਕਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਤਾਲੀਮ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਕਸੂਰ ਪਟਿਆਲਾ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਹੁਣ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਜ਼ਾ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਤੀਜੇ ਜਾਵੇਦ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਮਜ਼ਹਰ ਅਲੀ ਖਾਨ, ਨਕੀ ਅਲੀ ਖਾਨ ਅਤੇ ਅਬਦੁਲ ਅਜ਼ੀਜ਼ ਖਾਨ ਦੁਆਰਾ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਮੌਤਮੁਨੱਵਰ ਅਲੀ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ 13 ਅਕਤੂਬਰ 1989 ਨੂੰ ਕੋਲਕਾਤਾ ਵਿੱਚ 59 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ। ਡਿਸਕੋਗ੍ਰਾਫੀ
ਹਵਾਲੇ |
||||||||||||
Portal di Ensiklopedia Dunia
