Икенче Казан ирләр гимназиясе

Икенче Казан ирләр гимназиясе
	Икенче Казан ирләр гимназиясе
Нигезләнү датасы	1835
Дәүләт	Россия империясе
Административ-территориаль берәмлек	Казан губернасы, Казан өязе, Казан һәм Казанның 2-нче полиция бүлеге
Урам	Сул як Болак урамы һәм Галиәсгар Камал урамы
Урын	Икенче Казан ирләр гимназиясе бинасы
Гамәлдән чыгу датасы	1917
Мәдәни мирас һәйкәлләре исемлегенә керә	Казандагы мәдәни мирас объектлары исемлеге (2 нче бүлек)[d]
Мирас статусы	федераль әһәмияттәге Россия мәдәни мирас объекты[d]
Ирешү	улица Лево-Булачная, 48 / улица Галиаскара Камала, 1
Оешма хезмәткәрләре өчен төркем	Төркем:Икенче Казан ирләр гимназиясе укытучылары[d]
	Икенче Казан ирләр гимназиясе Викиҗыентыкта

Казанның икенче ирләр гимназиясе (рус. Вторая Казанская мужская гимназия) — Казанда 1853 елның августында нигезләнгән уку йорты. Казанның үзәгендә, Болакның сул ярында, Сул як Болак белән Г. Камал урамнары чатында урнашкан. Хәзер бинада Казанның Вахитов районы Балалар иҗаты үзәге (элекке Бауман районы пионерлар һәм мәктәп балалары йорты) эшли^[2] .

Тарих

1835 елның августында, Россия империясендә мәгариф реформалары башлану нәтиҗәсендә, Казанда ир балалар өчен икенче гимназия ачыла. Ачылу тантанасында Казан университеты ректоры Н.И. Лобачевский (1792-1856) катнаша. Гимназиянең беренче директоры итеп фортификация һәм артиллерия белгече, 1835 елда өяз училищесынә әйләнгән Казан халык училищесы директоры Михаил Львов (?-1844) билгеләнә. Беренче ирләр гимназиясеннән аермалы буларак, укучы балалар гимназиядә торып укымый, ә өйләреннән йөреп укый торган була. Укучыларга маскарад, клуб, трактир, кофейня, бильярд уйный торган бина ише урыннарга йөрү катгый тыела. Театрга бәйрәм көнне инспектор озатуында гына бару рөхсәт ителгән. Гимназиядә кырыс тәртип урнаштырылу сәбәпле, ун ел эчендә (1875-1885) 693 укучы баланың 508е гимназиядән куылган.

1860 елда гимназиядә җир үлчәүче-таксатор сыйныфлары ачыла. 1863 елдан теләүчеләр өчен физика һәм математикадан ачык лекцияләр курсы укыла башлагач, гимназия «халык университеты»на әйләнә.

1915 елда гимназия башка урынга күчерелә, бинасында Солдат йорты ачыла. Анда 1917 елның ноябрь-декабрендә солдат шуралары депутатларының II округ корылтае уза. Корылтай эшендә 138нче запастагы җәяүле гаскәр полкының командиры В.И. Чапаев (1887-1919) та катнаша.

1919-1920 елларда бинада татар запас батальоны урнаша. 1919 елның июнендә шунда Үзәк мөселман хәрби коллегиясенең сәяси бүлеге башлыгы Камил Якуб (1894-1919) үтерелә.

Бераз вакыт бинада Үзәк эшче клубы эшләп ала, ә совет елларында бинада Н.Э. Бауман исемендәге 2нче урта мәктәп урнаша. Бу мәктәптә ир балалар белән кыз балалар бергә укый. 1967 елда бина диварына Н.Э. Бауман хөрмәтенә истәлек тактасы куелган. Гимназиядә эшләгән соңгы директорларың берсе А.С. Мильград (?-1973) җитәкчелегендә мәктәптә музей ачыла.

1977 елда 2нче мәктәп ябыла, бинада Казанның Бауман районы пионерлар һәм мәктәп балалары йорты урнаша. Хәзер Казанның Вахитов районы Балалар иҗаты үзәге эшли.

Бина

1835 елның августында гимназия Зур Проломный (хәзерге Бауман) урамындагы университет ректоры йортында (хәзер Дәүләт банкы урнашкан урында) ачыла.

1838 елның сентябрендә хәзерге Сул як Болак урамы белән Г. Камал урамнары чатында урнашкан кирпечтән салынган бинага күчерелә. Әлеге бина шәһәр хакимияте тарафыннан гимназия өчен йорт хуҗасы Киселевтан махсус сатып алынган. 1847 елда бина ике катлы итеп үзгәртеп корыла, антресоле һәм подвалы барлыкка килә. 1874 елда архитектор Владимир Бечко-Друзин проекты буенча бинага (йорт чиркәве дә урын алган) ике катлы янкорма (озынлыгы 50 м) өстәлә. Бинаның үзәк өлеше шома фронтоны белән аерылып тора. Икенче кат тәрәзәләре беренче кат тәрәзәләренә караганда биегрәк, үзәк өлештә тәрәзә өсте áрка формасындагы сандрик белән бизәлгән.

Шәхесләр

Директорлар

Укытучылар

Шулай ук карагыз: Төркем:Икенче Казан ирләр гимназиясе укытучылары.

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

башлау	Исем	туу датасы	туу урыны	әлма-матер	һөнәр төре	Викиҗыентыктагы төркем	үлем датасы
	Гавриил	1795	Мәскәү	Славән-юнан-латыйн академиясе Viphanskaja Theological Seminary Мәскәү руханилар академиясе	philosophy historian пыраваслау рухание Orthodox theologian тарихчы университет профессоры		1868-05-10
	Михаил Грацинский	1800	Россия империясе	Баш педагогика институты	галим		No/unknown value
1835	Иван Грацинский	1800-01-02	Горетово	Казан (Идел буе) федераль университеты Рәзән руханилар семинариясе Казан руханилар семинариясе		Ivan Florovich Gratsinsky	1887-05-06
	Андрей Ракович	1815-07-29		Император сынлы сәнгать академиясе	рәссам	Rakovich Andrey Nickolaevich	1866-03-28
	Эрнест Баллион	1816-11-18	Санкт-Петербург	faculté de physique et mathématique de l'université impériale de Kazan	lepidopterist бөҗәкбелгеч		1901-09-09
	Михаил Ляпунов	1820-10-12	Плетниха	Беренче Казан ирләр гимназиясе Казан (Идел буе) федераль университеты	йолдызбелгеч		1868-12-02
	Алкуин Шарбе	1823	Грос-Зарау	Казан (Идел буе) федераль университеты			1873
	Михаил Имшенецкий	1828	Ижау	Беренче Казан ирләр гимназиясе Казан Император университеты			No/unknown value
	Николай Чернеевски	1835-05-10	Киров	Нократ ирләр гимназиясе	укытучы математик педагог		1870-04-19
	Владимир Ауновский	1835-06-01	Вытегра	Баш педагогика институты	укытучы ethnographer статистикчы		1875-02-26
	Порфирий Гвоздев	1840	No/unknown value	Пинзә руханилар симинариясе	укытучы		1901-12-23
	Николай Фирсов	1864-09-30 1864-09-18	Казан	Казан (Идел буе) федераль университеты	тарихчы университет профессоры урта белем бирү оешмасында укытучы		1934-04-07 1933-06-07
	Александр Дубяго	1903-12-18	Казан	Казан (Идел буе) федераль университеты	астрофизик	Aleksandr Dmitrievich Dubyago	1959-10-29

Тәмамлаучылар

Шулай ук карагыз: Төркем:Икенче Казан ирләр гимназиясен тәмамлаучылар.

Гимназиядә ил, республика тарихында һәм мәдәниятендә зур урын алачак шәхесләр укып чыга.

1884-1891 елларда гимназиядә инкыйлабчы Н.Э. Бауман (1873-1905) укыган. 7нче сыйныфта укыганда Владимир Сушинский белән берлектә гимназиядәге тәртипләрне тәнкыйтьләүче «Юные всходы» кулъязма журналы чыгаралар.
Икенче гимназияне булачак тарихчы галим, академик В.В. Адоратский (1878-1945), хирург, профессор И.В. Домрачев (1889-1960), композитор Җәүдәт Фәйзи (1910-1973), тарихчы профессор М. Бушмакин һ.б. тәмамлаган.
Казан университетының булачак профессорлары Н. Булич, Н. Вагнер, А. Дубяго, Е. Янишевский да икенче гимназияне тәмамлаганнар.
1848 елда гимназияне Владимир Ленинның әнисенең туганы Дмитрий Бланк тәмамлаган.
2нче урта мәктәпне профессорлар Г. Салихов, А. Ривкинд (1921-1973), Л. Козлов тәмамлаган.

яңарт | SPARQL |сурәтләр тап

тәмамлау	Исем	туу датасы	туу урыны	һөнәр төре	эш урыны	Викиҗыентыктагы төркем	үлем датасы
1843	Василий Лапин	1823 1825	Пермь	язучы драматург укытучы school inspector science communicator	Русия Милли китапханәсе		1886-01-11
1841	Николай Булич	1824-02-03 1824	Курган	literary historian филолог фәлсәфәче әдәбият белгече университет профессоры man of letters	Казан Император университеты	Nikolay Bulich	1895-05-24
	Алексей Безобразов	1828-04-11	No/unknown value				1905-05-12
1845	Николай Вагнер	1829-07-18	Карпинск	хайванатбелгеч язучы биолог	Нижгар асылзатлар институты Казан Император университеты Санкт-Петербург император университеты Бестужев курслары	Nikolai Wagner	1907-03-21
	Николай Головкинский	1834-11-17	Ядернә	җирбелгеч	Одесса университеты Белград үнивирситите Казан Император университеты Imperial Novorossiia University Faculty of Mathematics, University of Belgrade	Golovkinskij, Nikolaj Alekseevich	1897-06-09
	Николай Демерт	1835-12 1835	Чистай өязе	язучы журналист in-home tutor			1876-04-01 1876-03-20
	Арсени Чербаков	1839-08-16	Шомбыт	табиб			1900-03-09
	Александр Зайцев	1841-06-20	Казан	химик университет профессоры	Казан Император университеты	Alexander Zaitsev	1910-08-19
	Александр Урсати	1848-08-21	No/unknown value	инженер			No/unknown value
1868	Василий Данилевский	1852-01-13	Харьков	физиолог хайванатбелгеч университет профессоры ботаник	Kharkiv Veterinary Institute Харьков университеты Харьковский женский медицинский институт Харьков милли университеты Харьков милли медицина университеты Институт проблем эндокринной патологии им. В. Я. Данилевского	Vasily Danilewsky	1939-02-25
1874	Шаһбазгәрәй Әхмәрев	1853-03-12	Казан	укытучы			1900-04-01
	Иннокентий Канонников	1854-05-28	Иркутск	химик			1902-03-15
	Сергей Глинка	1855-08-26	Сысәрт	mineralogist җирбелгеч университет профессоры	Санкт-Петербург император университеты	Sergey Glinka	1933-04-18
	Алексей Касыймбәк	1859 1859-03-14	Күзнәй өязе	табиб галим internist	Казан (Идел буе) федераль университеты Казан Император университеты		1919 1919-06-25
	Константин Магницкий	1859-06-06	Шомат				1916
	Михаил Березин	1864-05-21	Юлау	сәясәтче		Mikhail Berezin	1932-10-10
	Евгений Вотчал	1864-10-14	Борзна	уйлап табучы ботаник университет профессоры фәнни хезмәткәр	Казан (Идел буе) федераль университеты Петр авыл хуҗалыгы академиясе Киев политехника институты		1937-04-01
	Платон Граве	1867-04-07	Рязань	математик	Казан Император университеты Беренче Казан ирләр гимназиясе Казан реаль укуханәсе Дерпт университеты Воронеж дәүләт университеты		1919-11-18
	Пётр Перцов	1868-06-04	Казан	язучы журналист шагыйрь әдәби тәнкыйтьче literary historian		Pyotr Pertsov	1947-05-19
	Һерман Клүге	1871-05-27	Радом гөбернәсе Радом	bryozoologist zoological collector			1956-12-25
	Александр Остряков	1871-08-14	Богырыслан				1951-12-25
	Александр Чербаков	1872-03-22	Россия империясе	химик	Казан Император университеты		1922-11-07
	Николай Мельников	1872-10-15	Казан	сәясәтче			1951-03-13
	Виктор Меньшиков	1875-01-11	Лаеш өязе	педиатр	Томск дәүләт университеты Иркутск дәүләт университеты Казан (Идел буе) федераль университеты	Viktor Menshikov	1945-02-22
	Нестор Петровский	1875-03-01	Казан	филолог библиюгрыф тарихчы ыславис	Казан (Идел буе) федераль университеты		1921-02-06
	Григорий Мартюшин	1884-01-23	Чистай өязе	сәясәтче			1938-06-20
	Иван Домрачев	1889-10-26	Әҗем	хирург			1960-04-28
	Василий Яблоков	1892-07-31	Казан	математик	Казан (Идел буе) федераль университеты		1975
	Константин Сотонин	1893-02-26	Балык Бистәсе	фәлсәфәче	Казан (Идел буе) федераль университеты		1944
	Алексей Кибяков	1899-09-27	Шомырбаш	галим	Казан (Идел буе) федераль университеты Казан дәүләт медицина университеты Питырбур дәүләт медицина университеты		1985-05-30
1918	Хәмид Мөштәри	1900-07-22	Ырынбур	математик	Гыйльми Үзәк РСФСР Мәгариф халык комиссариаты Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты Казан (Идел буе) федераль университеты Казан дәүләт архитектура-төзелеш университеты А.Н. Туполев исемендәге Казан илкүләм тикшеренү техник университеты Казан милли тикшеренү технология университеты РФА Казан физика-техника институты	Hamid Mushtari	1981-01-23

Искәрмәләр

Әдәбият

Гвоздев П. Историческая записка о второй Казанской гимназии. К., 1876.
Загоскин Н.П. Спутник по Казани. К., 1895.
Кузьмин В.В., Смыков Ю.И., Халиков А.Х. Казань. Путеводитель. К., 1977.
Казань в памятниках истории и культуры. К.: ТКН, 1982.
Радик Салихов, Рамиль Хайрутдинов. Республика Татарстан: Памятники истории и культуры татарского народа (конец XVIII – начало XIX веков). К.: Фест, 1995. ISBN 5-900866-01-7