Трансполяр магистраль

Трансполяр магистраль
	Трансполяр магистраль
	Трансполярная магистраль
Эшләү еллары:	1947 — 1953
Ил:	ССРБ
Идарә шәһәрләре:	Салехард, Ермаково
Статус:	өлешчә эшли
Озынлыгы:	1459 км

Трансполяр магистраль (рус. Трансполярная магистраль, "Мёртвая дорога") (501 hәм 503 төзелеше) — 1947 —- 1953 елларда төзелгән Чум—Салехард—Игарка тимер юлы. Юл Төньяк Поляр түгәрәк артында башлана, Елецкий — Харп участогында Поляр Урал тауларны кисеп үтә, аннан соң Көнбатыш Себер тигезлек аша үтә. Юлның соңгы бүлеге Ермаково — Игарка шулай ук Төньяк Поляр түгәрәк артында урнашкан иде.

Төзелешнең тарихы

1947 елның 22 апрелендә Министрлар Советының яшерен карары белән Себернең Каменный Мыс районындагы Обская губа җирендә эре диңгез порты һәм Воркутадан төньяккарак Чум станциясеннән шул портка кадәр тимер юл төзү планлаштырыла. Төзелеш 1947 елда башланган, аның өчен 42 млрд. сум кертелгән. Иң ихтимал максатлар арасында – Арктика яр буен сак астына алу, Ерак Төньякның инфраструктураның үсеше, Норильсктан продукциянең читкә чыгаруны гадиләштерү.

Трансполяр магистраль ССРБның җитәкчелекнең яңа көньяк диңгез портка урын табырга омтылудан барлыкка килгән. Портта шулай ук Көньяк диңгез флотның база урнашырга тиеш иде. Башта портны Каменный борынында (Мыс-Каменный) төзә башладылар, ләкин 1949 елда, Мыс-Каменный районында диңгез портын гидрогеология үзенчәлекләре буенча төзеп булмаячагы аркасында, бу фикердән баш тарттылар, портның төзелеше урыны Игарка шәһәренә күчерделәр.

1953 елның март аенда, Сталин үлемнән соң, амнистия буенча тоткынларның шактый зур өлеше иреккә чыкты. Нәтиҗәсендә, юлның төзелеше туктатты, аның төзегән өлешләр ташландырган.

Станцияләр

Станция	Хәзерге торак пункты	Регион	Төзелеш	Статус	Км. от Чума	Искәрмә	Координатлар
Чум	Чум	Коми Республикасы	501	Көньяк тимер юлы эксплуатациягә 1955 елда тапшырылган.^[1]	0		67°05′ т. к. 63°10′ кч. о.^HGЯO
Елецкая	Елецкий	Коми Республикасы
Собь	Собь	ЯНАО
Харп	Харп				170		66°48′ т. к. 65°48′ кч. о.^HGЯO
Обская	Обская
Лабытнанги	Лабытнанги				196		66°40′ т. к. 66°25′ кч. о.^HGЯO
Об елгасы				1952 елда паром белән чыга торган кичү әзерләнә иде. 1951 елда Салехардка «Заполярный» тимер юл паромы килгән.		1,8 км
Салехард	Салехард	ЯНАО	501	ташланган	209	Төп депо	66°32′ т. к. 66°36′ кч. о.^HGЯO
Янгиюган							66°04′ т. к. 68°29′ кч. о.^HGЯO
Полуй	Полуй				359
Ярудей					489	Оборотное депо
Надым	Надым				589	Төп депо	65°32′ т. к. 72°31′ кч. о.^HGЯO
Надым елгасы				1952 елда Надым елгасы аша күпере төзелгән иде; 1970-елларда күперне сүттеләр.^[2]
Старый Надым	Старый Надым	ЯНАО	501	2003 елдан соң юлны Ямал тимер юл компаниясе арндага ала.
Пангоды	Пангоды				699		65°55′ т. к. 74°50′ кч. о.^HGЯO
Ныда	Ныда						65°59′ т. к. 75°45′ кч. о.^HGЯO
Ягельная	Яңа Уренгой				819		66°05′ т. к. 76°38′ кч. о.^HGЯO
Пур елгасы				Күпер төзелеше плналаштырылган.		550 м
Пур	Уренгой	ЯНАО	503	Пур һәм Таз елгалар арасында 1953 елына полотно салынмаган.	909	Төп депо	65°58′24″ т. к. 78°24′26″ кч. о.^HGЯO
Водораздельная		ЯНАО	503	Пур һәм Таз елгалар арасында 1953 елына полотно салынмаган.	1059
Таз елгасы				1953 елда күпер төзелешкә әзерләнү иде.
Долгий		ЯНАО	503	1953 елда рельслар ике участокта гына булганнар: 1) Таз (Долгий) деподан көнчыгышка таба 15 км. 2) Турухан елгадан көнбатышка таба 36 км (Блудная елгасы кадәр). 1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участоктан рельсларны җыеп алганнар.^[3] - бу участкалар арасында юл төзелмәгән, хәтта полотно салып алмаган.	1129	Төп депо	66°02′45″ т. к. 82°07′09″ кч. о.^HGЯO
Седельниково	Седельниково						66°00′25″ т. к. 82°10′55″ кч. о.^HGЯO
Катарань (Катараль ?)						Оборотное депо
Турухан	Янов Стан	Красноярск крае			1219	Оборотное депо	65°59′17″ т. к. 84°18′33″ кч. о.^HGЯO
Турухан елгасы				1953 елда күпер төзелгән иде.^[3]
Костёр		Красноярск крае	503	1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участоктан рельсларны (300 км.) җыеп алганнар. 20 км. гомуми озынлыгы белән дүрт кечкенә участок калган (1998-й г.).^[4]			66°09′ т. к. 85°40′ кч. о.^HGЯO
Ермаково	Ермаково	Красноярск крае	503			Төп депо	66°35′ т. к. 86°12′ кч. о.^HGЯO
Енисей елгасы				1952 елда паром белән чыга торган кичү әзерләнә иде. 1951 елның ахырында Игаркага «Надым» тимер юл паромы килгән^[5],^[6]
Енисейская		Красноярск крае	503	1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участоктан рельсларны җыеп алганнар.	1339	Оборотное депо	66°35′23″ т. к. 86°18′55″ кч. о.^HGЯO
Игарка	Игарка	Красноярск крае	503		1459	Төп депо	67°28′ т. к. 86°35′ кч. о.^HGЯO

Хәзерге хәл

Юлның зуррак өлеше ташланды (1459 километрдан 943); кайбер участоклар тулысынча җимерелгән. 1966 елда юл узган районында Уренгой посёлок янында бер үк исемдәге газ чыганак ачтылар иде. Бу вакыйгадан соң Пангоды – Яңа Уренгой өлеше яңадан эксплуатациягә тапшырды. 1990 — 2006 елларда юлны яңадан торгызу проектлар килеп чыгалар. Бу проеларның соңгысы — "Урал Промышленный — Урал Полярный", аның чикләрендә магистраль яңа мәгънә ала.

Енисей һәм Обь кичү өчен төзелгән тимер юл паромнары («Надым», «Заполярный», «Северный», «Чулым»), кайбер вакыт Төньякта, ә аннан соң Кара диңгездә, Киреч паром кичүендә эшләгәннәр.

2011 елда Обская — Салехард — Надым — Коротчаево маршрут буенча магистраль төзелеше башлау планлаштыра^[7].

501 төзелеше (Чум — Пур участогы)

Чум — Лабытнанги участогы хәзер дә эшли, Көньяк тимер юл составына керә. Салехард Лабытнангидан ерак түгел, ләкин ул Обның икенче ярда урнаша (Об елгасы аша күпер юк).

Салехард — Надым

Салехард — Надым участогында 1953 — 2011 елларда тулысынча ташланган иде, 1990-елларга кадәр бу юлны элемтәчеләр генә кулландылар — алар Салехард — Надым элемтә линиядә эшләделәр, 1990-елларда ул юкка чыкты. Линия юкка чыккач тиздән Салехардтан беренче 92 километрдан, ниндидер бер фирма рельсларны җыеп алды.

Иске Надым — Пангоды — Яңа Уренгой — Коротчаево

Нефть һәм газ сәнәгате министрлыгы Пур — Надым участокны 1970-елларда яңандан торгызган, ә 1981 магистраль тимер юл аша Соргыт һәм Төмән белән тоташкан.

Иске Надым — Пангоды участогында (2010 елның мартына) көн эчендә бер пуез йөри.

Пангоды — Яңа Уренгой участогында, торгызу моменттан хәзергә кадәр, йөк һәм пассажир йөреше бар.

Яңа Уренгой Россия тимер юл челтәре белән Коротчаево станция аша тоташтырган. Тимер юл Пур елга кадәр барып җитә, аннан соң көньякка борыла. Шулай ук Яңа Уренгойдан Ямбургка тимер юл бара.

503 төзелеше (Пур — Игарка участогы)

Пурның сул ярында Уренгой шәһәре урнаша, аның белән тимер юл элемтә юк. Пур һәм Турухан елгалар арасында тимер юл тулысынча төзелмәгән.

Янов Стан — Ермаково участогында (~140 км) юл төзелгән иде, пуезлар ла йөрделәр. 1953 елда Енисейская — Игарка участогның төзелеше тәмамланды. Бу участоклар хәзер тулысынча ташландырганнар, 1964 елда Норильск ихтыяҗлары өчен бу участокларан рельсларны җыеп алганнар.