Аляксандр Канстанцінавіч Мацвееў

Аляксандр Канстанцінавіч Мацвееў
Дата нараджэння	8 ліпеня 1926(1926-07-08)
Месца нараджэння	Свярдлоўск, Свярдлоўская акруга[d], Уральская вобласць[d], РСФСР, СССР[2]
Дата смерці	9 кастрычніка 2010(2010-10-09)[1] (84 гады)
Месца смерці	Екацярынбург, Муніцыпальнае ўтварэнне «горад Екацярынбург»[d], Свярдлоўская вобласць, Расія[2]
Месца пахавання	Шыракарэчанскія могілкі[d]
Грамадзянства	СССР  Расія
Дзеці	Anna Matveyeva[d]
Род дзейнасці	лексікограф, дыялектолаг, славіст, мовазнавец, выкладчык універсітэта
Навуковая сфера	анамастыка[3], славістыка[3], Finno-Ugric studies[d][3], мовазнаўства[3], этымалогія[3], лексікаграфія[3], дыялекталогія[3] і тапаніміка[3]
Месца працы	Уральскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. М. Горкага[d]
Навуковая ступень	доктар філалагічных навук
Альма-матар	Педагагічны інстытут Ціхаакіянскага дзяржаўнага ўніверсітэта[d]
Вядомыя вучні	Elena Berezovich і Mariya Rut
Узнагароды

Алякса́ндр Канстанці́навіч Мацве́еў (8 ліпеня 1926, Свярдлоўск — 9 кастрычніка 2010, там жа) — савецкі і расійскі лінгвіст, спецыяліст у галіне ўральскай і паўночнарускай дыялектнай лексікі і субстратнай тапанімікі. Займаўся таксама этымалогіяй, анамастыкай, фіна-ўгразнаўствам, тэорыяй моўных кантактаў. Член-карэспандэнт РАН з 7 снежня 1991 года па секцыі гуманітарных і грамадскіх навук (мовазнаўства). Прафесар УрДУ ім. А. М. Горкага (Екацярынбург), заснавальнік уральскай анамастычнай школы.

У 1949 годзе скончыў факультэт рускай мовы і літаратуры Хабараўскага педагагічнага інстытута. З 1952 года — ва УрДУ ім. А. М. Горкага. У 1958 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю «Финно-угорские заимствования в русских говорах Северного Урала». У 1961—2005 гадах — загадчык кафедры рускай мовы і агульнага мовазнаўства УрДУ. Доктар філалагічных навук (1970, дысертацыя «Русская топонимика финно-угорского происхождения на территории севера Европейской части СССР»), прафесар (1971), заслужаны дзеяч навукі РСФСР (1988).

А. К. Мацвееў — аўтар больш за 270 навуковых публікацый, кіраўнік навуковай школы ў галіне анамастыкі і тапаніміі. Зрабіў значны ўнёсак у даследаванне практычных і тэарэтычных праблем этымалогіі, анамастыкі, дыялекталогіі, старажтынейшай гісторыі фіна-уграў. Быў шырока вядомы як бліскучы лектар, педагог, эрудыт.

Стваральнік тапанімічнай экспедыцымі УрДУ — унікальнай навуковай супольнасці, якая назапасіла мільённыя картатэкі палявых лексічных і анамастычных матэрыялаў. Пад кіраўніцтвам А. К. Мацвеева складзена большасць тамоў асноўнага корпуса «Словаря русских говоров Среднего Урала» (1981—1988). Ён таксама кіраваў стварэннем «Словаря говоров Русского Севера» (тт. 1—3) і «Материалов к словарю финно-угро-самодийских заимствований в говорах Русского Севера» (т. 1, 2004). А. К. Мацвеевым былі падрыхтаваны першы тапанімічны і першы аранімічны слоўнікі Урала.

А. К. Мацвееў быў галоўным рэдактарам усерасійскага навуковага часопіса «Вопросы ономастики» з моманту яго стварэння да сваёй смерці.

Ва УрДУ А. К. Мацвееў у розны час чытаў курсы «Введение в языкознание», «Общее языкознание» і «Введение в славянскую филологию», а таксама спецкурсы «Топонимия Урала», «Методы топонимических исследований», «Происхождение славян (лингвистический аспект)», «Меря и мерянский язык», «Индоевропейцы и индоевропейские языки». Сярод яго вучняў — вядомыя спецыялісты ў галіне дыялекталогіі і анамастыкі: праф. А. Л. Беразовіч, праф. Т. М. Дзмітрыева, праф. М. Э. Рут і інш.

Пад кіраўніцтвам А. К. Мацвеева былі абаронены 6 доктарскіх і больш за 30 кандыдацкіх дысертацый.

Манаграфіі

• Нёройки караулят Урал : Путешествие в топонимию. — Свердловск, 1976
• Семь названий на карте Урала. — Свердловск, 1979
• Матвеев, А. К. Географические названия Урала : Краткий топонимический словарь (руск.). — Свердловск: «Средне-Уральское книжное издательство», 1980. — 208 с.
  • Матвеев, А. К. Географические названия Урала : Краткий топонимический словарь (руск.). — 2-е изд. — Свердловск: «Средне-Уральское книжное издательство», 1987. — 208 с.
  • Матвеев, А. К. Географические названия Урала : Краткий топонимический словарь (руск.). — 3-е изд. — Екатеринбург: «Сократ», 2008. — 352 с.
• От Пай-Хоя до Мугоджар : Названия уральских хребтов и гор. — Свердловск, 1984
  • Вершины Каменного Пояса : Названия гор Урала. — Челябинск : Южно-Уральское книжное издательство, 1990. — 288 с. — ISBN 5-7688-0296-7
• Методы топонимических исследований. — Свердловск, 1986
• Вверх по реке забвения : Рассказы о географических названиях. — Свердловск : Уральское книжное издательство, 1992
• Географические названия Тюменского Севера : Краткий топонимический словарь. — Екатеринбург, 1997
• Географические названия Свердловской области : Топонимический словарь. — Екатеринбург, 2000
  • 2-е изд. — Екатеринбург, 2007
• Субстратная топонимия Русского Севера. — Екатеринбург, 2001—2015. — Ч. 1-4
• Ономатология. — М., 2006
• Материалы по мансийской топонимии горной части Северного Урала. — Екатеринбург, 2011

Артыкулы

• Финно-угорские заимствования в русских говорах Северного Урала. — 1959
• Древнеуральская топонимика и её происхождение // Вопросы археологии Урала. — 1961. — Вып. 1
• Об отражении одного финно-угорского фонетического соответствия в субстратной топонимике Русского Севера. — 1968
• Субъективные факторы и лженаука в топонимических исследованиях // Вопросы ономастики. — 2010. — № 1