Андрэй Іванавіч Александровіч

Андрэй Іванавіч Александровіч
Андрэй Александровіч, 1930 г.
Асабістыя звесткі
Псеўданімы	А. А-віч, А. Андр., Андр. Ал-іч, А. Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін
Дата нараджэння	22 студзеня 1906(1906-01-22)
Месца нараджэння	Мінск, Мінскі павет, Мінская губерня, Расійская імперыя[1]
Дата смерці	6 студзеня 1963(1963-01-06)[2] (56 гадоў)
Месца смерці	Маскоўская вобласць, РСФСР, СССР
Пахаванне	Усходнія могілкі
Грамадзянства	БНР  СССР
Альма-матар	Менскі беларускі педагагічны тэхнікум (1925) літаратурна-лінгвістычнае аддзяленне педагагічнага факультэта БДУ[d] (1930)
Месца працы	Наш працаўнік[d] Малады араты[d] Саюз беларускіх пісьменнікаў Інстытут літаратуры, мастацтва і мовы АН БССР Белтрактарабуд[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	публіцыст, перакладчык, паэт, дзіцячы пісьменнік, літаратурны крытык
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Член у	Саюз пісьменнікаў СССР Маладняк Беларуская асацыяцыя пралетарскіх пісьменнікаў Саюз беларускіх пісьменнікаў Цэнтральны выканаўчы камітэт БССР
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Андрэй Александро́віч (22 (9) студзеня 1906, Мінск — 6 студзеня 1963, Падмаскоўе) — беларускі паэт, перакладчык, публіцыст, літаратурны крытык. Член ЦВК БССР (1931—1937), кандыдат у члены ЦК КП(б)Б (1936—1937). Брат Аляксандры (Алесі) Александровіч.

Нарадзіўся ў 1906 годзе ў Мінску. У гады Першай сусветнай вайны стаў удзельнікам хору У. Тэраўскага. Наведваў «Беларускую хатку».

Пасля заканчэння ў 1925 годзе Беларускага педагагічнага тэхнікума працаваў рэдактарам акруговай газеты «Наш працаўнік». У 1925—1930 гг. вучыўся на літаратурна-лінгвістычным аддзяленні Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, адначасова рэдагаваў часопіс «Малады араты». Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання «Маладняк». З 1932 г. намеснік старшыні аргкамітэта, у 1934—1937 гг. намеснік старшыні праўлення СП БССР^[3].

Браў удзел у падрыхтоўцы рэформы правапісу беларускай мовы ў 1933 годзе^[3]. У 1931—1937 гг. кіраваў распрацоўкай нарматыўнага руска-беларускага слоўніка. У 1936—1937 гг. узначальваў Інстытут літаратуры, мастацтва і мовы.

Абіраўся сябрам ЦВК БССР^[3], член-карэспандэнтам Акадэміі навук БССР^[4][3].

Падчас рэпрэсій 1929—1931 гг. выступіў супраць «нацдэмаў» (паэма «Цені на сонцы»^[5], выступленне на III пленуме праўлення СП СССР^[6]). Падчас рэпрэсій 1937—1938 гг. арыштаваны (2.7.1938), асуджаны на 15 гадоў лагераў. У 1938—1947 гадах — на Крайняй Поўначы, працаваў на будоўлі Нарыльскага металургічнага камбіната. Тэрмін зняволення быў скарочаны да 8 гадоў, і ў 1947 годзе ён выйшаў на волю.

З 1947 года — літаратурны супрацоўнік шматтыражнай газеты Мінскага трактарнага завода. У 1948 годзе яму забаранілі працаваць у друку. З 1948 года — брыгадзір «Белтрактарабуда»^[3].

Быў зноў арыштаваны 26 лютага 1949 года і сасланы ў Краснаярскі край. Рэабілітаваны ў 1955 годзе. Потым жыў і працаваў у Мінску, друкаваў новыя творы і кнігі^[3].

Памёр у 1963 годзе ў санаторыі ў Падмаскоўі. Пахаваны ў Мінску на Усходніх могілках^[7].

Адзін з арганізатараў літаратурнага аб’яднання «Маладняк»^[4]. Рэдактар часопіса «Малады араты» (1925), працаваў у рэдакцыях розных рэгіянальных і мінскіх выданняў («Наш працаўнік», «Чырвоная Полаччына», «Бальшавік Беларусі», «Заклік»).

Апяваў рэвалюцыйнае пераўтварэнне жыцця, будаўніцтва сацыялізму, сяброўства савецкіх народаў, паказваў працоўныя будні працоўнага чалавека, напружанасць класавай барацьбы, нацыянальна-вызваленчую барацьбу працоўных Заходняй Беларусі. Шмат увагі надаў праблеме выхавання новага чалавека^[4].

Аўтар зборнікаў вершаў «Камсамольская нота» (з А. Вольным, 1924), «Па беларускім бруку» (1925), «Угрунь» (1927), «Гудкі» (1930), «Узброеныя песні» (1936) і інш. У паэме «Цені на сонцы» (1930) «выкрыў», а фактычна зняславіў вядомых беларускіх літаратараў і вучоных. У дакладзе на III пленуме праўлення СП СССР (1936) называў В. Дуніна-Марцінкевіча «паэтам прыгонніцтва», Ф. Багушэвіча — «вяшчальнікам народжанай нацыянальнай буржуазіі», М. Багдановіча — «буржуазна-нацыяналістычным» паэтам, а яго мову «кніжнай, халоднай», Я. Купалу і Я. Коласа — ідэолагамі «так званага „адраджэння“ — руху беларускай буржуазіі», газету «Наша ніва» — «буржуазна-нацыяналістычнай», на старонках якой панаваў «заалагічны шавінізм».

Граміў беларускіх мовазнаўцаў. У выдадзеным пад яго рэдакцыяй «Руска-беларускім слоўніку» (1937) парушаў лексічныя нормы беларускай мовы, падганяючы іх пад рускую мову.

Аўтар кніг для дзяцей «Шчаслівая дарога» (1935), «Казка пра пана Жываглота» (1935), «Падарунак дзеткам-малалеткам» (1936) і інш. Пераклаў на беларускую мову паэму А. Пушкіна «Руслан і Людміла», творы рускіх, украінскіх і іншых паэтаў і празаікаў.

У 1947—1948 гадах, да забароны займацца літаратурнай дзейнасцю, літсупрацоўнік шматтыражкі Мінскага трактарнага завода.

У друку карыстаўся псеўданімамі: А. А-віч, А. Андр., Андр. Ал-іч, А. Худніцкі, Чыгуначнік Бэцін. Дакументы з асабістага архіва захоўваюцца ў Беларускім дзяржаўным архіве-музеі літаратуры і мастацтва (фонд 97)^[3].

Крытыка

• А. Александровіч. Беларуская совецкая поэзія. Даклад на III пленуме праўлення саюза совецкіх пісьменнікаў СССР. (люты.1936 г., Менск).
• Жывы голас Андрэя Александровча. Відэа фрагмент прамовы.(недаступная спасылка)

Перакладаў на беларускую мову з рускай, украінскай, літоўскай моваў.

Аўтар перакладу на беларускую мову «Інтэрнацыяналу»(недаступная спасылка), паэмы А. С. Пушкіна «Руслан і Людміла» (1938, 1978), асобных твораў Д. Беднага, М. Ісакоўскага, А. Суркова, паэму С. Маршака «Пожар».

«Запявала свайго пакалення»^{[удакладніць: камент.]} — З неапублікаванай кніжкі ўспамінаў: Заір Азгур, І. Васілеўскі, Сяргей Грахоўскі, К. Губарэвіч, Алесь Есакоў, Алесь Звонак, Павел Кавалёў, Яўхім Кіпель, Міхась Лынькоў, Рыгор Няхай, Міхась Машара, Уладзімір Мяжэвіч, Павел Пруднікаў, Яўген Рамановіч, Л. І. Ржэцкая, Пятро Рунец, Мікола Хведаровіч, С. Шамардзіна, Станіслаў Шушкевіч, Алесь Якімовіч.

• Андрэй Іванавіч Александровіч у базе даных «История белорусской науки в лицах» Цэнтральнай навуковай бібліятэкі імя Якуба Коласа НАН Беларусі (руск.)
• Андрэй Александровіч у Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі Архівавана 14 красавіка 2021.