Варонча

Варонча
Краіна	Беларусь
Вобласць	Гродзенская
Раён	Карэліцкі
Сельсавет	Райцаўскі
Каардынаты	53°24′47″ пн. ш. 26°03′36″ у. д.HGЯO
Насельніцтва	▼355 чал. (2009);
Часавы пояс	UTC+3
Тэлефонны код	+375 1596
Паштовы індэкс	231454
Аўтамабільны код	4
СААТА	4233830011
	Варонча на Вікісховішчы

Варо́нча^[1] (трансліт.: Varonča, руск.: Воронча) — аграгарадок у Карэліцкім раёне Гродзенскай вобласці. Уваходзіць у склад Райцаўскага сельсавета. Насельніцтва 422 чал. (2000).

Гісторыя

Першыя пісьмовыя згадкі пра Варончу як сяло і маёнтак Наваградскага павета датуюцца XVII ст. У 1666 мясцовасць перайшла ў валоданне ваяводы берасцейскага Стэфана Курча. У гэты час тут дзейнічалі вадзяны і ветраны млыны.

У другой палове XVIII ст. у Варончы з'явіўся комплекс збудаванняў, у які ўваходзілі два палацы, касцёл, скарбніца, флігелі, гаспадарчыя пабудовы, невялікі парк.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай Варонча апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Цырынскай воласці Наваградскага павета. Станам на 1799 тут было 23 дымы. У розны час мясцовасць знаходзілася ва ўладанні Несялоўскіх, Кабылінскіх, Мержаеўскіх, Любанскіх. У 1807 у якасці намесніка ўладальніка ў маёнтку знаходзіўся этнограф і фалькларыст Зарыян Даленга-Хадакоўскі. Станам на 1858 у маёнтак уваходзілі двор Варонча, вёскі Літараўшчына, Раманы, Бабонеўка, Плужыны, Равіны, Русацін. Тут спыняліся Адам Міцкевіч, Ян Чачот (6 ліпеня 1796 яго хрысцілі ў мясцовым касцёле). У 1898 адзін з палацаў перабудавалі пад бровар. Паводле вынікаў перапісу (1897) у маёнтку было 115 жыхароў, касцёл Святой Ганны, хлебазапасны магазін, вінакурны завод, вадзяны млын, карчма.

Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Варонча апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Цырынскай гміне Наваградскага павета і ваяводства. Станам на верасень 1921 тут было 15 двароў, 184 жыхары^[2].

У 1939 Варонча ўвайшла ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 зрабілася цэнтрам Варанчэўскага сельсавета Валеўскага, з 25 лістапада 1940 Карэліцкага раёна Баранавіцкай вобласці. У вёсцы адкрылася беларуская сямігодка.

У Другую сусветную вайну ў 1943 савецкія партызаны спалілі касцёл, а таксама сядзібу разам з усімі насельнікамі — 3 дарослымі людзьмі і іхнымі малалетнімі дзецьмі (пакінулі жывым толькі сляпога сына, які не з’ехаў у Польшчу, а жыў у Варончы да 1989). Пра гэта ў 2008 Юрый Гаўрулёў на заказ Белсата зняў дакументальны фільм «Край светлых мрояў».

21 жніўня 1989 года Варанчэўскі сельсавет скасаваны, вёска ўвайшла ў склад Цырынскага сельсавета^[3]. З 28 верасня 1995 года цэнтр Варанчэўскага сельсавета.

У 2017 годзе Варанчанскі сельсавет скасаваны, і Варонча ўвайшла ў склад Райцаўскага сельсавета^[4].

Даўнія графічныя выявы мястэчка
Сядзіба Любанскіх. Н. Орда, 1876
Касцел Св. Ганны
Палац
Палац (іншая версія)

Славутасці

Бровар (1898)
Касцел Св. Ганны (1773) і пахаванне Булгакаў
Могілкі каталіцкія
Парк (XVIII ст.)

Страчаная спадчына

Сядзібна-паркавы комплекс Любанскі

Галерэя

Краявіды Варончы
Касцел Св. Ганны
Касцёл, бакавы фасад
Надмагільная пліта кашталяна Несялоўскага на мурах касцёла
Магілы Булгакаў

У літаратуры і мастацтве

Пра Варончу ў «Зямлі пад белымі крыламі» пісаў Уладзімір Караткевіч, называючы яе вечным музеем.

Зноскі

↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Гродзенская вобласць: нарматыўны даведнік / І. А. Гапоненка і інш.; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2004. — 469 с. ISBN 985-458-098-9 (DJVU).
↑ Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Карэліцкага р-на. — Мн.: «Ураджай», 2000.
↑ Рашэнне выканкома Гродзенскага абласнога Савета народных дэпутатаў ад 21 жніўня 1989 г. // Збор законаў Беларускай ССР, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1989, № 35 (1985).
↑ Решение Гродненского областного Совета депутатов от 4 апреля 2017 г. № 235 О некоторых вопросах административно-территориального устройства Кореличского района Гродненской области (руск.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 21 красавіка 2021. Праверана 9 ліпеня 2017.