Гіпація Александрыйская

Гіпація Александрыйская
стар.-грэч.: Ὑπᾰτία
Дата нараджэння	каля 360
Месца нараджэння	Александрыя, дыяцэзія Усход[d], Прэтарыянская прэфектура Усходу, Старажытны Рым
Дата смерці	сакавік 415
Месца смерці	Александрыя, дыяцэзія Егіпет[d], Прэтарыянская прэфектура Усходу, Візантыя
Грамадзянства	Візантыя
Бацька	Theon of Alexandria[d]
Род дзейнасці	матэматык, філосаф, астраном, пісьменніца, вынаходніца
Навуковая сфера	астраномія, матэматыка, механіка і філасофія
Вядомыя вучні	Synesius of Cyrene[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Гіпація Александрыйская, таксама Іпація Александрыйская (стар.-грэч.: Ὑπᾰτία ἡ Ἀλεξάνδρεῖα; 370(?) — 415) — жанчына-вучоны грэчаскага паходжання, філосаф, матэматык, астраном, астролаг. Выкладала ў Александрыі; схаларх Александрыйскай школы неаплатанізму.

Адукацыю Гіпація атрымала пад кіраўніцтвам свайго бацькі, Тэона Александрыйскага, які належаў да ліку вучоных Александрыйскай школы.

Каля 400 года Гіпація была запрошаная чытаць лекцыі ў Александрыйскай школе, дзе заняла адну з вядучых кафедраў — кафедру філасофіі. Выкладала філасофію Платона і Арыстоцеля; таксама выкладала матэматыку, займалася вылічэннем астранамічных табліц. Напісала каментары да сачыненняў Апалонія Пергскага і Дыяфанта Александрыйскага, якія да нас не дайшлі.

Гіпація прымала ўдзел у Александрыйскай гарадской палітыцы, маючы ўплыў на кіраўніка горада, прэфекта Орэста. Гэта акалічнасць выклікала пастаянныя спрэчкі з біскупам Кірылам (пасля кананізаваным), таму хрысціянская абшчына лічыла Гіпацію адной з арганізатараў смуты. У 415 годзе група егіпецкіх хрысціян, прыхільнікаў епіскапа Кірылы, напала на Гіпацію і забіла яе.

Хрысціянскі гісторык Сакрат Схаластык віну ў смерці Гіпаціі ўскладае на «нейкага Пятра»:

Гіпація, як лічыцца, вынайшла або ўдасканаліла некаторыя навуковыя прылады: дыстылятар (прыбор для атрымання дыстыляванай вады), арэометра (прыбор для вымярэння шчыльнасці вадкасці), астралябію (інструмент для астранамічных вымярэнняў, удасканаліўшы астралабон Клаўдзія Пталамея) і планісферу (плоскую рухомую карту неба).

Многія работы, якія прыпісваюцца Гіпаціі, як лічыцца, напісаныя ў супрацоўніцтве з яе бацькам Тэонам. Найбольш вядомыя працы:

• каментар да 13-й кнігі «Арыфметыкі» Діяфанта;
• рэдакцыя трэцяй кнігі каментарыяў Тэона да «Альмагесту» Пталамея;
• рэдакцыя каментарыяў Тэона да «Пачаткаў» Эўкліда;
• каментары да «Конікаў» Апалонія Пергскага;
• «Астранамічны канон».