Дзмітрый Сямёнавіч Сцялецкі

Дзмітрый Сямёнавіч Сцялецкі
Дзмітрый Сямёнавіч Сцялецкі
Імя пры нараджэнні	руск.: Дмитрий Семёнович Стеллецкий
Дата нараджэння	1 (13) студзеня 1875
Месца нараджэння	Брэст, Брэсцкі павет, Гродзенская губерня, Літоўскае генерал-губернатарства, Расійская імперыя;
Дата смерці	12 лютага 1947 (72 гады)
Месца смерці	Парыж, Парыж[d], рэгіён Іль-дэ-Франс, Метраполія Францыі, Францыя;
Месца пахавання	Сент-Жэнеўеў-дэ-Буа;
Грамадзянства	Расійская імперыя;
Род дзейнасці	мастак, скульптар, ілюстратар, сцэнограф
Жанр	кніжныя ілюстрацыі, станковая скульптура, гістарычны, сакральны, дэкарацыйны жывапісы
Вучоба	Вышэйшае мастацкае вучылішча пры Імператарскай Акадэміі мастацтваў, Санкт-Пецярбург
Мастацкі кірунак	мадэрн, сімвалізм
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Дзмітрый Сямёнавіч Сцялецкі (руск.: Дмитрий Семёнович Стеллецкий, 1 (13) студзеня 1875, Брэст-Літоўск — 12 лютага 1947, Парыж) — самабытны мастак, іканапісец, скульптар, сцэнограф, майстар дэкаратыўна-прыкладнога мастацтва, прадстаўнік сімвалізму і мадэрну. Родам з тэрыторыі Беларусі.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям'і ваеннага інжынера. Дзяцінства Сцялецкага прайшло ў маёнтку яго бацькі, недалёка ад Белавежскай пушчы, у вёсцы Шастакова Брэсцкага павета (цяпер Камянецкі раён). Маці Кацярына Георгіеўна памерла 1 мая 1877 года, захаваўся помнік на Трышынскіх могілках у Брэсце. У 1896 годзе бацька будучага мастака атрымаў дазвол на пераезд у Пецярбург. Сям'я Сцялецкіх пасялілася на Васільеўскім востраве, на 9-й лініі ў доме № 22. У гэтым жа годзе Дзмітрый Сямёнавіч паступіў у Вышэйшае мастацкае вучылішча пры Акадэміі мастацтваў у Пецярбургу. Першапачаткова яго залічылі на архітэктурнае аддзяленне. Хутка ён захапіўся скульптурай і 1 сакавіка 1897 года перайшоў на скульптурнае аддзяленне да прафесара Гуга Залемана. Загадчыкам скульптурнай майстэрні быў Уладзімір Беклямішаў. Дзмітрый Сцялецкі быў аднакурснікам і сябрам Барыса Кустодзіева^[1].

У 1903 годзе скончыў Акадэмію і атрымаў званне мастака-скульптара. У 1904 наведваў Акадэмію Жуліяна^[2]. Быў членам «Саюза рускіх мастакоў» (з 1910) і «Свету мастацтва» (з 1912).

Творчасць

У 1906—1913 гадах выканаў шэраг скульптурных партрэтаў сучаснікаў, дзеячаў мастацтва — Вольгі Праабражэнскай, Аляксандра Галавіна, Валянціна Сярова. Першапачаткова прытрымліваўся імпрэсіяністычнай манеры (серыя партрэтаў сямейства фон Анрэп, у тым ліку мастака Барыса фон Анрэпа; гіпс, 1907, Рускі музей), выпрацоўваючы паралельна самабытную мадэрнісцкую манеру, зменяя форму ў абагульнена-сімвалічныя кампазіцыі.

Выразна размалёўваў свае творы (звычайна з гіпсу або дрэва), імкнучыся адрадзіць яркую скульптурную паліхрамію Сярэднявечча і Рэнесансу (бюст Леанарда да Вінчы, 1906, Траццякоўская галерэя; «Знатная баярыня», 1910, Рускі музей). Займаўся мастацкім фарфорам.

Як і многіх мастакоў таго часу, Стялецкага прыцягвала прыкладное мастацтва, ён ствараў каміны, дэкаратыўныя пано.

У студэнцкія гады перапісаў славянскай вяззю і выканаў ілюстрацыі да «Слова пра паход Ігараў», якія пасля, па радзе Валянціна Сярова, набыла Траццякоўская галерэя. Гэтыя ілюстрацыі нагадваюць мініяцюры старадаўніх рукапісных кніг, у іх ясна прасочваецца глыбокая цікавасць мастака да візантыйскіх каранёў старажытнарускага мастацтва. Сюжэты з гісторыі дапятроўскай Русі знайшлі арыгінальнае пластычнае рашэнне ў скульптурных работах Стялецкага канца 1900-х гадоў: «Іван Жахлівы на паляванні», «Марфа-пасадніца». Выкананыя з размаляванага дрэва або гіпсу, яны адрозніваюцца падкрэсленай дэкаратыўнасцю. Часта звяртаючыся да матываў нацыянальнай даўніны, стаў адным з найбольш яркіх прадстаўнікоў мадэрнісцкага «рускага стылю». Рэтраспектыўнымі матывамі пранікнуты і жывапісныя пано мастака: «Сакалінае паляванне», «Бітва», «Tempi Passati» і інш. Тонкія стылізацыі Стялецкага шанавалі мастакі аб'яднання «Свет мастацтва», у выставах якога ён прымаў удзел.

Ажыццявіў шмат падарожжаў па старадаўніх расійскіх гарадах, даследуя старажытныя помнікі. Выдатны знаўца даўніны, мастак выканаў эскізы касцюмаў і дэкарацый да драмы Аляксея Талстога «Цар Фёдар Іаанавіч» для Александрынскага тэатра і да оперы М. А. Рымскага-Корсакава «Снягурка» для Марыінскага тэатра ў Пецярбургу (абодзве ў 1910, не здзейснены). Сярэднявечная іканаграфія здабыла ў яго мастацтве новую маляўніча-рытмічную дынаміку і экспрэсію.

Чатыры яго творы захоўваюцца ў карпаратыўнай калекцыі Белгазпрамбанка ў Мінску^[3].

Эміграцыя

У пачатку Першай сусветнай вайны, у 1914 годзе Дзмітрый Сцялецкі апынуўся ў Парыжы і ў Расію не вярнуўся, застаўшыся ў Францыі. Жыў у Парыжы і на поўдні краіны блізу Кан. Працягваў плённа працаваць як жывапісец-станкавіст, скульптар і сцэнограф (аформіў балет «Рускае вяселле» на музыку Міхаіла Глінкі для тэатра «Кажан» Н. Ф. Баліева, 1926; і інш.).

У гады эміграцыі ён прапагандаваў культуру роднай краіны, быў абавязковым удзельнікам выставак рускага мастацтва за мяжой, унёс свой уклад у стварэнне ў 1935 годзе Рускага культурна-гістарычнага музея ў Празе. Буйной працай мастака, у поўнай меры адпавядаючай яго таленту, сталі роспісы праваслаўнай Сергіеўскай царквы ў Парыжы ў 1930-я, якія ён ажыццявіў без ганарару. Захаваўся яго подпіс:

Пачаў распісваць царкву 6 лістапада 1925 года, у пятніцу. Скончыў 1 снежні 1927 года, чацвер. Дзімітрый Сямёнавіч Сцялецкі.

Відавочца гэтай працы, сучаснік Дзмітрыя Сцялецкага, пісьменнік і журналіст Міхаіл Асаргін так апісваў працэс стварэння:

Гэты рэкордны па сцісласці тэрмін для такой вялікай мастацкай работы лішні раз характарызуе талент Сцялецкага як і тое, што працаваў ён без найменшых ваганняў, загадзя маючы да драбнюткіх дэталяў ўсю агульную кампазіцыю роспісы ў галаве. Памятаю, з якой віртуознай хуткасцю (каля 10 дзён) усе белыя дошкі пралеўкашанага, збудаванага па яго чарцяжах іканастаса, былі распісаны Сцялецкім вуглём, і контуры святых мелі цалкам пэўны выгляд, і супрацоўнікі (іх лік вагалася ад двух да трох) Сцялецкага абводзілі толькі гэтыя вугальныя контуры іголкай, усе столявыя малюнкі анёлаў, сімвалічных малюнкаў Евангелістаў. Маючы дакладны памер даўжыні і шырыні ўчастка столі, Сцялецкі на падлозе рассцілаў адпаведнай велічыні паперу, навязваў на канец палкі вугаль і цвёрдай рукой распісваў на падлозе паперу такімі скончанымі контурамі, што супрацоўнікі заставалася толькі нажніцамі выразаць малюнкі, прыкладаць да столі атрыманы трафарэт і распісваць яго фарбамі па ўказанні Сцялецкага, які камандаваў знізу. Яго супрацоўніца па роспісы храма княгіня А. С. Львова з уласцівым ёй талентам выпісвала ўсе лікі святых на ўсіх іконах, якія сам Сцялецкі часам не дапісваў, цалкам давяраючы гэтую працу ёй.

У старасці амаль аслеп і правёў пазнейшыя гады у Рускім Доме (дом састарэлых, прызначаўшыся для эмігрантаў «першай хвалі» з Расіі) ў Сент-Жэнеўеў-дэ-Буа, дзе і памёр ад стэнакардыі.